“Dünyanın heç bir normal ölkəsində mikrosahibkarları bu qədər ağır vergi yükü altında əzmirlər”

Azərbaycanda “Vergi Məcəlləsində dəyişiklik edilməsi haqqında” qanun layihəsi qəbul edilməsi gözlənilir. Artıq Milli Məclisdə qanun layihəsi haqda müzakirələrə başlanılıb.

Qanun layihəsinə görə, gələn ildən Azərbaycanda muzdlu işçilərinin orta aylıq sayı 3-dən az olan və məcburi dövlət sosial sığorta haqları üzrə borcu olan mikro sahibkarlar gəlirlərinin 5 %-i qədər deyil, 20 %-i qədər vergi ödəyəcəklər, başqa sözlə, onlar üçün 75 %-lik vergi güzəşti və azadolma tətbiq edilməyəcək.

İqtisadçı ekspert Rövşən Ağayev mövzu ilə bağlı ASTNA-ya danışıb.

* * *

Sual: Rövşən bəy, Vergi Məcəlləsinə təklif olunan dəyişikliklərə görə, hökumət 5%-lik güzəştli gəlir vergisi ödəyən mikrosahibkarlıq subyektlərini 20%-lik gəlir vergisinə keçirməyə hazırlaşır. Bunun məqsədi və məramı nədir?

Cavab: Düzdür, hökumət 2 il əvvəl kiçik dövriyyəli mikrosahibkarlıq subyektlərini 2%-lik (Bakıda 4%) sadələşdirilmiş vergidən mərhrum edib 5%-lik güzəştli gəlir vergisinə keçirmişdi.  Məsələnin mahiyyəti budur ki, 2 ya 3 il əvvəl Məcəlləyə belə bir dəyişiklik (218.5.10-cu maddə) edildi: Əgər sahibkar əhaliyə yox, hüquqi şəxslərə (yəni biznes subyektlərinə) xidmət edirsə, bu halda hətta dövriyyəsi etibarı ilə (illik 200 min manatdan aşağı) mikrosahibkar olsa belə, sadələşdirlmiş vergi ödəyicisi ola bilməz. Bu halda həmin subyekt avtomatik 20%-lik gəlir vergisinin ödəcisi sayılır. Amma elə həmin vaxt Məcəlləyə belə bir müddəa (102.1.30-cu maddə) əlavə edildi ki, qanunvericiliyə uyğun gəlirlərin və xərclərin uçotunu aparan mikrosahibkarlıq subyekti olan fərdi sahibkarların əldə etdiyi gəlirinin 75 faizinə vergi güzəşti tətbiq olunur. Yəni 20%-lik vergi şkalası mikrosahibkarlar üçün 5%-ə endirildi. 

İndi hökumət bu güzəşti də onların əlindən alıb 20%-lik gəlir vergisinə keçirməyə hazırlaşır. Yəni, əgər bu gün 1000 manat gəlirə görə 50 manat ödəyən mikrosahibkar,  yanvar ayından 200 manat ödəməli olacaq.

İndi məhz həmin maddəyə belə bir dəyişiklik təklif edilir ki, əgər mikrosahibkarın 3 nəfər muzdlu işçisi yoxdursa, avtomatik gəlirləri 20%-lə vergiyə cəlb olunacaq.

Sual: Sizcə, nəzərdə tutulan bu dəyişiklik normaldırmı?

Cavab: Bu yanaşmada absurd olan çoxlu məqamlar var. Birinci absurd oldur ki, Nazirlər Kabinetinin 556 saylı (21.12.2018-cil) qərarı ilə təsdiqlənən meyarlara görə, 1 nəfərdən ibarət sahibkarlıq subyekti də mikrosahibkar sayıldığı halda (illik gəlirin 200 min manatdan aşağı olması şərtilə), vergi orqanı 3 nəfər muzdlu işçi saxlayan sahibkara güzəşt verir, amma 1 və 2 nəfərdən ibarət olanı bu hüquqdan məhrum edir. Məntiqlə və adından göründüyü kimi mikrosahibkar kifayət qədər xırda (həm dövriyyə, həm də işçi qüvvəsi etibarı ilə) subyekt olandır.

İkinci absurd odur ki, dünyanın heç bir normal ölkəsində aşağı gəlirli, çevik iş yeri yaradan, özünün və ailəsinin məşğulluğunu təmin edən mikrosahibkarları bu qədər ağır vergi yükü altında əzmirlər. Sosial ödənişləri də nəzərə alsaq, söhbət az qala 30%-lik vergi yükündən söhbət gedəcək - əgər bu dəyişiklik olacaqsa.

Üçüncü absurd odur ki, neçə illərdir kiçik və orta sahibkarlığın təşviqindən, dövlət himayəsindən danışanlar neçə illərdir vergi yükünü artıra-artıra bu təbəqəni maksimum sıradan çıxarmaqla məşğuldurlar. Vergi sistemi mühasib hesablamaları ilə yox, makroiqtisadi siyasətin hesabları ilə qurulmalıdır, maraq qrupları ilə ciddi məsləhətləşmələr əsasında formalaşdırılmalıdır.

Sual: Hökumət bu güzəşti niyə ləğv edir?

Cavab: Çox güman arqumentlərdən biri budur ki, iri dövriyyəsi olan sahiklarlar öz fəaliyyətlərini 3-5 işçisinin adına açdığı VÖEN-ə rəsmiləşdirərək 15%-lik göydəndüşmə güzəştdən 10 minlərlə vəsait qazana bilir. Bu realdırmı? Realdır, amma ağrıyan başı kəsmirlər, ağılla müalicə edirlər. Bəs yeni mexanizm bunun qarşısını alacaqmı? Çətin, çünki bunu əvvəl edən və bəhrəsini görənlər üçün 3 nəfər muzdlu işçidən ibarət 2-3 mikrosahibkar subyekti yaratmaq yenə də problem olmayacaq. Yəni onlar 5%-lik vergi güzəştindən yenə də bəhrələnəcəklər.

Ortada beli qırılan elə mikrosahibkarlar olacaq ki, məhz onların işinin xarakteri fərdi (1 nəfərlik) iş qurmağı tələb edir. Məsələn, İT mütəxəssisləri, tərcüməçilər, dizaynerlər, araşdırma və tədqiqat xidməti göstərən müxtəlif sahə ekspertləri. Yekə-yekə dövriyyəsi olan subyektlər yenə də yol tapıb dövriyyələrini 3 nəfərlik işçilər arasında bölüşdürüb 3-5 VÖEN-lə 5%-lik güzəştdən bəhrələndiyi halda, sadaladığım şəxslər 20%-lik vergi yükü altına əziləcəklər.

Sual: Amma 3 nəfər işçi götürdükdə də sosial, işsizlik və tibbi sığortalar üzrə kifayət qədər xərclər yaranır. Bir işçinin gəlir vergisi (Bu 5% və ya 20% ola bilər, bu da hələ dəqiq deyil), Sosial Müdafiə fondina etdiyi köçürmə (səhv etmirəmsə 86,4 manat), İcbari Tibbi sığortaya edilən köçürmə (səhv etmirəmsə 13.2 manat). Və  bütün bunlar 3 nəfərdə hesablanır.

Cavab: Məsələ odur ki, bu dəyişiklikləri ortaya atanların iddia etdiyi kimi, əgər nisbətən böyük dövriyyəsi olan (illik 200 min manatdan çox) və mənfəəti, daha çox sayda (məsələn, 10-15 nəfər) muzdlu işçisi olan kiçik sahibkarlıq subyektlərinin bu güzəştdən yararlanmaq imkanından söhbət gedirsə, onlar üçün izafi xərc yaranmır. Onlar onsuz da 10-15 nəfər muzdlu işçiyə görə, siz deyən sosial ödəmələri edirlər. İndiki halda isə, məsələn, həmin 15 işçinin 6 nəfərini əlavə VÖEN açmaqla yeni yaratdığı mikrosahibkarlıq subyektinin adına rəsmiləşdirəcək, fəaliyyətlərinin də bir hissəsini onlara ötürəcək. Yəni de-fakto bir şəxsin sahib olduğu 15 nəfərlik subyekt yeni ildən 2 və ya 3 fərqli VÖEN-lə fəaliyyət göstərəcək. Bu halda işçilər üçün izafi xərc yaranmır, amma 20%-lik gəlir vergisilə işləməli olan ödəyici 5%-lik güzəştdən faydalanmış olur. Yəni bu nümunə də onu göstərir ki, vergi yükünün artırılması qarşıya qoyulan məqsədə çatmağa imkan verməyəcək. Amma çoxlu sayda mikrosahibkar bu yanlış qərardan böyük iqtisadi itkilərə məruz qalacaq.

Sual: Sizcə çıxış yolu nədir?

Cavab: Qeyd etdiyim spesifik xidmətlər üzrə aylıq və illik dövriyyə müəyyən edilə və onlar işçi sayı əsas götürülmədən 5%-lik güzəştdən bəhrələnə bilər. Məsələn, aylıq, 3000 manat, rüblük 10 000 manat və ya illik 40 000 manat hədd müəyyən edilməsi mümkün çıxış yollarından biri ola bilər. Rəqəmlər şərtdir, məsələn, bu rəqəm aylıq 5000 manat, illik 70000 manat da ola bilər.

Hökumətin potensial arqumenti budur ki, iri dövriyyəsi olan sahibkarlar dövriyyəni bölmək üçün öz işçilərinin hesabına mikrosahibkarlar yaradırlar. Bu addım bunun qarşısını almaq üçün atılır. Mənim də dediyim odur ki, iri sahibkar indi də özünün 1 yox, 3 işçisilə edəcək bunu. Yəni əlavə xərc yaranmır. Onsuz da o işçiyə öz şirkətində olanda maaş+sosial sığorta verirdi.