Azərbaycan Rusiyanın sərnişin təyyarəsini vurması ilə bağlı əlaqələri məhdudlaşdırmaq üçün addımlar atır

Azərbaycan Rusiya ilə münasibətlərini məqsədyönlü şəkildə məhdudlaşdırır və 25 dekabr 2024-cü ildə AZAL-ın sərnişin təyyarəsinin Qroznı üzərində qəzaya uğramasını Moskvadan uzaqlaşmaq üçün katalizator kimi istifadə edir. Münasibətlərin pisləşməsinə dair açıq bir siqnal olaraq, Bakı rəsmi şəkildə Rusiyaya məxsus “Rossotrudniçestvo” – mədəni və humanitar agentliyinin Azərbaycan ərazisində fəaliyyətinin dayandırılması barədə Moskva hökumətini məlumatlandırıb.

Report agentliyinin istinad etdiyi mənbələrə görə, Azərbaycan rəhbərliyi milli maraqların qorunmasına sadiqliyini daha da gücləndirir və xarici müdaxiləni, mənbəyindən asılı olmayaraq, qəbul etmək niyyətində olmadığını nümayiş etdirir. Bu strateji mövqe illər əvvəl qəbul edilmiş oxşar qərarı xatırladır – ABŞ-nin USAID agentliyinin ölkədə fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması. Bu addım, hətta o zamankı ABŞ Prezidenti Donald Tramp administrasiyasının agentliyin ləğvi planlarını elan etməsindən əvvəl atılmışdı.

AZAL faciəsi ətrafında artan gərginlik

Azərbaycan hökuməti hələ də 25 dekabr faciəsinə Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin reaksiyasından narazıdır. Putin üzr istəsə də, Rusiya rəsmilərinin sonrakı açıqlamaları Bakının məsuliyyət tələbini qarşılamayıb. Azərbaycanlı müstəntiqlər getdikcə daha çox sübutlar toplayıblar, o cümlədən vurulan təyyarənin qalıqları arasında tapılmış Sovet istehsalı “Pantsir” zenit-raket sisteminə aid qəlpələr, Moskvanın hadisədə iştirak etdiyini təsdiqləyən dəlillər sırasındadır.

Azərbaycan rəsmiləri hazırda Moskvaya qarşı beynəlxalq hüquqi prosedurun başladılması üçün materiallar hazırlayır. Məqsəd – təyyarənin vurulmasına və Qazaxıstandakı Aktau hava limanı yaxınlığında 38 sərnişinin həyatını itirməsinə görə Rusiyanı məsuliyyətə cəlb etməkdir. Rəsmi mövqe dəyişməzdir: Rusiya öz rolunu etiraf etməli, qurbanlara kompensasiya ödəməli və günahkarları məhkəməyə çıxarmalıdır. Azərbaycan rəsmiləri xəbərdarlıq edir ki, Moskva bu tələbləri yerinə yetirməsə, daha ciddi diplomatik gərginliklər qaçılmaz olacaq.

“Dialoq hələ də mümkündür, lakin Moskva məsuliyyəti öz üzərinə götürməlidir”, – hökumətyönlü APA informasiya agentliyinin yaydığı bəyanatda deyilir. “Əgər Rusiya imtina edərsə, Bakı daha ciddi addımlar atmağa hazırdır.”

Rusiyanın passiv reaksiyası və beynəlxalq presedentlər

Rusiya hökuməti AZAL təyyarəsinin vurulması məsələsini əsasən müzakirə etməkdən yayınır və bu da Kremlin Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin rəsmi üzr və kompensasiya tələblərini yerinə yetirmək istəməməsi barədə fərziyyələri gücləndirir. Qazaxıstanın istintaq komissiyasının hesabatında təyyarənin Rusiya hava məkanında olduğu zaman xarici qüvvənin ona təsir etdiyi təsdiqlənsə də, Rusiyanın Federal Hava Nəqliyyatı Agentliyi məsuliyyətin etirafına dair birbaşa açıqlama verməyib.

Genişlənən böhran daha əvvəl vurulan mülki təyyarələr ətrafında aparılmış məhkəmə işlərini xatırladır, o cümlədən 2014-cü ildə Ukrayna üzərində vurulan Malaysia Airlines-in MH17 reysi ilə bağlı qərarı. 2022-ci ilin noyabrında Hollandiya məhkəməsi Rusiyada istehsal olunan “Buk” zenit-raketinin separatçıların nəzarət etdiyi Ukrayna ərazisindən atılaraq təyyarəni vurduğunu təsdiqləyib. Məhkəmə, Rusiyaya bağlı olan hərbi birləşmələrin birbaşa Moskvanın nəzarəti altında olduğunu sübuta yetirərək, əsas fiqurları qiyabi ömürlük həbs cəzasına məhkum edib və qurbanların ailələrinə 16 milyon avro kompensasiya təyin edib.

İkitərəfli münasibətlərdə gərginliyin artması və mümkün nəticələr

Azərbaycanın bu mübahisəni beynəlmiləlləşdirməyə yönələn səyləri onu Haaqa Beynəlxalq Məhkəməsinə çıxara bilər və bu, Rusiyanı məsuliyyəti qəbul etməyə məcbur edəcək yüksək səviyyəli hüquqi mübarizəyə zəmin yaradır. Diplomatik kanallar daralmaqda davam etdikcə əsas sual budur: Moskva necə reaksiya verəcək?

Kremlin qarşısında ciddi risklər var. Uzunmüddətli məhkəmə prosesi Bakı və Moskva arasındakı münasibətləri daha da gərginləşdirə bilər, iqtisadi və hərbi əməkdaşlığa mənfi təsir göstərə bilər. Azərbaycan öz suverenliyini qorumağa və xarici təsirə müqavimət göstərməyə davam etdikcə, Rusiya ilə münasibətlərdə yaranan uçurum Cənubi Qafqazda güc balansının dəyişməsinə işarə edir – bu isə Moskvanın nəzarət etməsi çətin ola biləcək bir prosesdir.

Hazırda Azərbaycan tələblərində qətiyyətlidir. Əgər Moskva hərəkətə keçməsə, 25 dekabr faciəsinin nəticələri Rusiya-Azərbaycan münasibətlərində dönüş nöqtəsinə çevrilə bilər və postsovet ölkələrinin Kremlin təsirinə qarşı necə müqavimət göstərə biləcəyinə dair bir presedent yaradacaq.