Brüssel müqəddiməsi: Azərbaycan və Ermənistan beşinci görüşü qeyri-müəyyənlik şəraitində keçirirlər

Bu yaxınlarda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin və Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyanın Brüsseldə Brüssel formatı çərçivəsində görüşü gələcək danışıqların müqəddiməsi ola bilərdi. Bu danışıqlar iyunun 1-də Kişinyovda keçiriləcək Avropa siyasi birliyinin ikinci sammitində Fransa Prezidenti və Almaniya kanslerinin rəhbərliyi altında baş tuta bilər.

Brüsseldəki görüş Ermənistan-Azərbaycan sərhədi boyunca Zod qızıl yatağı yaxınlığında hər iki tərəfdən qurbanlara səbəb olan ilkin artilleriya atışmasını izlədi. Maraqlıdır ki, oxşar mənzərə 6 oktyabr 2022-ci il tarixində Fransa prezidenti Emmanuel Makronun vasitəçiliyi ilə Əliyev və Paşinyanın Praqadakı görüşündən əvvəl, sentyabrın 13-də sərhəd toqquşmaları və əhəmiyyətli itkilər baş vermişdi.

Lakin Brüsseldə beşinci danışıqlar nə Əliyev, nə Paşinyan, nə də vasitəçi tərəfindən heç bir mühüm qərara gətirib çıxarmayıb. Avropa Şurasının prezidenti Şarl Mişel vurğulayıb ki, Avropa İttifaqının yeganə məqsədi Ermənistan və Azərbaycana hərtərəfli və ədalətli sülhə nail olmaqda kömək etməkdir. Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələri görüşdən məmnun olduqlarını bildirdilər, çünki bu görüş onlara heç bir öhdəlik qoymadı. Həm Bakı, həm də Yerevan münaqişənin həlli ilə bağlı öz siyasətlərini həyata keçirirlər. Hər iki tərəf qarşılıqlı ərazi bütövlüyünü tanıyan sülh müqaviləsi imzalamağa çalışsalar da, Qarabağın ermənilər məskunlaşan ərazisinin (QEME) statusuna dair fikir ayrılığına malikdirlər. Yerevan Azərbaycanın bütövlüyünü QEME olmadan nəzərdən keçirir, Bakı isə bu konsepsiyaya qarşı çıxır və bölgəyə hər hansı bir muxtar statusun verilməsini rədd edir.

Beləliklə, hər bir tərəfin danışıqlar prosesini uzatmaq üçün öz motivləri var. Ermənistan QEME üzərində nəzarəti bərpa etməyə imkan verəcək geosiyasi çevrilişə ümid edir, Azərbaycan isə Qarabağda və sərhəd boyu öz mövqelərini möhkəmləndirərək ermənilərin sonda mövcud status-kvonu qəbul etmələrini gözləyir.

Brüssel görüşünün nəticələrini nəzərə alaraq, qarşıdan gələn Kişinyov sammitində əhəmiyyətli bir razılaşmanın əldə ediləcəyi və Prezident Makron və kansler Olaf Scholzun Avropa mənasında sülhə adi bağlılıqla kifayətlənməli olub-olmayacağı qeyri-müəyyən olaraq qalır. Bu yaxınlarda Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin Arlinqtonda ABŞ dövlət katibinin vasitəçiliyi ilə görüşü Kişinyov sammitinin əsasını təşkil edəcək planlaşdırılan dünya yol xəritəsinin hazırlanmasına gətirib çıxarmadı.

Hətta vasitəçilərin özləri də qeyri-müəyyənliyi gizlədirlər. Məsələn, kansler Şolz Berlində Paşinyan və Əliyevlə ayrı-ayrı görüşlər zamanı bir halda millətlərin öz müqəddəratını təyinetmə hüququ prinsipinə diqqət yetirərək, digərində ərazi bütövlüyünün prioritetliyini vurğulayaraq fərqli mövqelər tutdu. Fransızlar bu məsələyə oxşar yanaşırlar.

Ruslar da Qərbdəki həmkarlarından geri qalmırlar. 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli Bəyanatda göstərilən status-kvonu qorumaq üçün Qarabağdakı hərbi varlıqlarına və münaqişə tərəflərinin sədaqətinə güvənərək öz müqəddəratını təyinetmə məsələsinin həllindən çəkinirlər. Moskva Rusiyanın vəziyyətə nəzarətini təmin edən bu sənədə sadiq qalır. Paşinyanın bu yaxınlarda Qələbə paradı üçün Moskvaya səfəri və mayın sonunda Moskvada Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin planlaşdırılan görüşü, o cümlədən Kişinyov sammiti zamanı status-kvonun qorunmasının gücləndirilməsinə yönəlib.