Bir dövrün sonu: Hizbullah liderinin aradan çıxarılmasından sonra qarışıq reaksiyalar

Hizbullah-ın Baş Katibi Həsən Nəsrullahın hədəflənərək məhv edilməsi Yaxın Şərqdə böyük rezonans yaratdı və təşkilatın, eləcə də regionun gələcəyi ilə bağlı ciddi suallar doğurdu. Beyrutun ətrafında gizli şəkildə həyata keçirilən əməliyyatın yüksək dəqiqliyə malik dron zərbəsi ilə əlaqəli olduğu bildirilir və əməliyyatın koordinasiyasında bir sıra kəşfiyyat xidmətlərinin rol oynadığı iddia olunur. Əməliyyatın detalları məxfi saxlanılsa da, ilkin məlumatlara görə, qərb və regional müttəfiqlərin koalisiyası bu missiyanın uğurla həyata keçirilməsində əsas rol oynayıb. Zərbə xəbəri yayıldıqca Tehran və Vaşinqtondan gələn reaksiyalar Nəsrullahın aradan çıxarılmasının regional sabitlik üçün ciddi təsirlər yaradacağını göstərir.

Əməliyyat: cərrahi dəqiqlik və misilsiz koordinasiya

Əməliyyatla tanış olan kəşfiyyat mənbələrinə görə, bu əməliyyat real vaxt rejimində müşahidə, yerüstü kəşfiyyat və əlavə tədbirlərlə təchiz olunmuş çoxşaxəli yanaşmanı əhatə edirdi. ABŞ və İsrail kəşfiyyat agentliklərinin birlikdə çalışdığı, peyk görüntülərindən və insani resurslardan istifadə edərək Nəsrullahın hərəkətlərini izlədiyi güman edilir. Zərbə isə aşağı profilli dron vasitəsilə həyata keçirilib və yüksək dəqiqliyə malik silahlarla təchiz olunub. Bu, Nəsrullahın avtomobil karvanını hədəf alaraq yaxınlıqda yaşayan mülki şəxslərə zərər yetirmədən zərbəni yerinə yetirmək imkanı verib.

Əməliyyatın uğuru regionda terrorizmə qarşı mübarizədə texnologiyanın və müttəfiqlər arasında koordinasiyanın inkişafını göstərir. Bununla belə, bu hadisə Livanda, İranda və ümumilikdə ərəb dünyasında ciddi nəticələrə yol aça biləcəyi suallarını da ortaya qoyur. Hizbullah uzun müddətdir ki, həm möhkəm dəstək, həm də kəskin müxalifətlə üzləşən bir təşkilat kimi tanınır.

İranda reaksiya: simvolik və strateji zərbə

İran üçün Nəsrullahın qətlə yetirilməsi Livandakı təsir gücünə və Yaxın Şərqdəki daha genişmiqyaslı strateji mövqelənməsinə ciddi zərbə kimi qəbul olunur. Ali Rəhbər Ayətullah Əli Xamenei bu hücumu “qorxaqcasına bir təcavüz” adlandırıb və sürətli cavab veriləcəyinə dair bəyanat verib. İran İnqilab Keşikçiləri Korpusu (IRGC) artıq döyüş hazırlığını artırıb və hərbi liderlər İsrail və ABŞ-ın regiondakı obyektlərinə güclü cavab zərbəsi endirilməsi təklifini irəli sürürlər.

Tehranın Hizbullaha təsiri onun regional strategiyasının əsasını təşkil edib və Livan təşkilatına həm ideoloji, həm də hərbi dəstək verib. Nəsrullahın ölümü İranın “müqavimət oxunu” sarsıtmaqla yanaşı, Hizbullah daxilində güc boşluğu yaranacağına və təşkilatın əməliyyat qabiliyyətinin zəifləyəcəyinə dair narahatlıqlara səbəb olub. Analitiklər daha radikal bir liderin üzə çıxa biləcəyindən, İsrailə qarşı düşmənçiliklərin artacağından və Livanın onsuz da kövrək siyasi tarazlığının pozulacağından ehtiyatlanırlar.

Ərəb dünyasında reaksiya: məzhəb ayrılığı üzrə bölünmə

Ərəb dünyasında reaksiyalar gözlənildiyi kimi məzhəb xətləri üzrə bölünüb. Hizbullahın mövcud olduğu Suriya və Yəmən kimi ölkələrdə düşmüş liderə dəstək nümayişləri keçirilib. Suriya Prezidenti Bəşər Əsəd Nəsrullahı “Qərb hegemoniyasına qarşı mübarizə aparan bir şəhid” adlandıraraq başsağlığı verib.

Lakin Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ və Bəhreyn kimi sünni əksəriyyətli dövlətlərdə bu xəbər gizli məmnunluqla qarşılanıb. Rəsmi bəyanatlar məhdud olsa da, Körfəz monarxiyaları ilə əlaqəli media orqanları Nəsrullahın aradan çıxarılmasından sonra Hizbullahın yaratdığı təhdidin azaldığını vurğulayıblar. Bu reaksiyalar regiondakı məzhəb ayrılığının dərinləşdiyini və Körfəz ölkələrinin Hizbullah vasitəsilə İranın təsirini öz təhlükəsizliklərinə birbaşa təhdid kimi gördüklərini göstərir.

Beynəlxalq reaksiyalar: eskalasiya qorxusu

Beynəlxalq reaksiyalar ehtiyatlı dəstəkdən açıq narahatlığa qədər dəyişir. ABŞ, bu əməliyyatda iştirakını rəsmi şəkildə təsdiq etməsə də, regionda terrorizmə qarşı mübarizəyə sadiq qalacağını təkrarlayıb. Avropa ölkələri, xüsusilə də Livanla tarixi əlaqələrə malik olan Fransa, bu hadisənin Livanın onsuz da gərgin olan vəziyyətini daha da pozub yeni qaçqın axınına səbəb ola biləcəyindən narahatdır.

Rusiya və Çin isə bu hücumu Livanın suverenliyinin pozulması kimi qınayaraq təmkin və dialoq çağırışında bulunublar. Xüsusilə, Moskva öz təsirini Suriyada daha da zəiflədə biləcək və həm İsrail, həm də İranla olan diplomatik münasibətlərini mürəkkəbləşdirə biləcək hər hansı bir hadisədən narahatdır.

Gələcək: Hizbullah və region üçün nə gözlənilir?

Nəsrullahın ölümü Hizbullahın gələcək liderliyi və strateji istiqaməti ilə bağlı ciddi suallar yaradır. Karizmatik lideri olmadan Hizbullah vahid komanda strukturunu qoruyub saxlamaqda çətinlik çəkə bilər. Təşkilat daxilində fraksiya qarşıdurmaları potensialı yüksəkdir, çünki müxtəlif qruplar nəzarət uğrunda mübarizə aparacaq. Zəifləyən Hizbullah, əksinə, onun rəqiblərini cəsarətləndirə və Cənubi Livanda İsrail hərbi əməliyyatlarının artmasına gətirib çıxara bilər.

Daha geniş mənada isə Nəsrullahın aradan çıxarılması regiondakı uzunmüddətli münaqişələrdə dönüş nöqtəsi ola bilərmi? Həm Hizbullah, həm də Həmas ciddi itkilər yaşadığı bir vaxtda, İsrail və müttəfiqləri bu qrupların təsirini daha da azaltmaq üçün fürsət görürlər. Lakin bu strategiya ciddi risklər daşıyır. İranın reaksiyası, istər birbaşa hərbi əməliyyatlar vasitəsilə, istərsə də proksilərini səfərbər edərək, regionu təkrar təzyiq və cavab zərbələri silsiləsinə sürükləyə bilər.

Ekspertlərin rəyləri: yeni regional düzən?

Ekspertlər Nəsrullahın aradan çıxarılmasının uzunmüddətli nəticələri ilə bağlı müxtəlif fikirlər bildirirlər. Karnegi Beynəlxalq Sülh Fondunda Yaxın Şərq analitiki olan Kərim Sədcadpur hesab edir ki, “Bu, bildiyimiz mənada Hizbullahın sonunun başlanğıcı ola bilər. Nəsrullahın rəhbərliyi olmadan, qrup birliyini və effektivliyini qorumaqda çətinlik çəkə bilər.”

Lakin digərləri təşkilatın davamlılığını düzgün qiymətləndirməyin vacibliyini vurğulayırlar. Yaxın Şərq İnstitutundan Randa Slim qeyd edir ki, “Hizbullahın Livanda dərin kökləri və sadiq dəstək bazası var. Nəsrullahsız belə, təşkilat yeni rəhbərliyini formalaşdırmaq və yeni reallıqlara uyğunlaşmaq gücündədir.”

Həmas və Hizbullahın – İranın iki əsas qeyri-dövlət müttəfiqinin – məğlub edilməsi regionda qüvvələr balansını yenidən formalaşdıra bilər. Bəzi analitiklər hesab edirlər ki, İranın təsirini azaltmaq istiqamətində ortaq maraqlarla hərəkət edən İsrail və Səudiyyə Ərəbistanı arasında rəsmi diplomatik əlaqələrə doğru addımlar atıla bilər. Lakin bu cür dəyişikliklərin tədricən və çox mürəkkəb proseslər nəticəsində baş verəcəyi gözlənilir.

Yeni qeyri-müəyyənlik fəsli

Nəsrullahın aradan çıxarılması Yaxın Şərqdə qeyri-müəyyənliyin yeni fəsilini açıb. Qısa müddətli təsiri Hizbullah üçün müvəqqəti geriləmə ola bilsə də, uzunmüddətli nəticələrə yüksək qeyri-sabitlik və müttəfiqliklərin gözlənilməz şəkildə yenidən formalaşması daxildir. Region hazırda dönüş nöqtəsində dayanır və bundan sonra nə baş verəcəyi İsrail, İran və ABŞ kimi əsas oyunçuların strateji hesablamalarından asılı olacaq. Bu oyunçuların hər biri mürəkkəb risklər və imkanlarla dolu bir labirinti gəzmək məcburiyyətindədir.