“İran hakimiyyəti Azərbaycanla hədə dili ilə danışmağın səmərəsiz olduğunu anlayıb”

Diplomatik açıqlığın nadir anında, İran Prezidenti Məsud Pezeşkian Azərbaycanın Tehrandakı səfirliyinə edilən hücumla bağlı davam edən gərginliyi aradan qaldırmağı öhdəsinə götürüb. 14 oktyabr tarixində Azərbaycanın Baş nazirinin müavini Şahin Mustafayev ilə görüş zamanı Pezeşkian iki ölkə arasında əməkdaşlığın dərinləşdirilməsinin vacibliyini vurğuladı və son illərdə Tehran və Bakı arasındakı münasibətləri bəzən xarakterizə edən düşmənçilik ritorikasından uzaqlaşdığını işarə etdi.

“Sərhədlərdə təhlükəsizliyi, sülhü və ünsiyyəti möhkəmləndirmək üçün divarlar ucaltmağa ehtiyac yoxdur,” – deyə Pezeşkian daha əməkdaşlıq yönümlü bir gələcəyi işarə edərək qeyd etdi. O, İran və Azərbaycan arasında qardaşlıq əlaqələrini vurğuladı və “iki ölkə arasındakı əlaqələrin genişləndirilməsi bizim üçün çox dəyərlidir” – dedi. Bununla belə, o da qeyd etdi ki, Cənubi Qafqazda regiona aid olmayan qüvvələrin iştirakı Tehran üçün həssas bir məsələ olaraq qalır. Bu, İranın bölgədə xarici təsirə dair uzunmüddətli narahatlıqlarını incə, lakin açıq bir xatırlatma idi.

Bəs, Tehranın bu dostluq jestinə etibar etmək olarmı?

Siyasi şərhçi Nəsimi Məmmədli skeptik olaraq qalır. "İranın Azərbaycana dost münasibətinin davamlı sübutlarını göstərmək çətindir," – deyə Məmmədli ASTNA-ya bildirib və iki ölkə arasındakı gərgin tarixi nəzərə alıb.

* * *

Sual: İran Prezidenti Azərbaycanı dost və qardaş adlandırdı. İranla Azərbaycan arasında 2020-ci ildən bu yana yaşanan olayları nəzərə alsaq, Pezeşkianın səmimiyyətinə və İranın bu siyasətə sadiq qalacağına nə dərəcədə inanmaq olar?

Cavab: İranın ali hakimiyyətinin indiyədək Azərbaycana dost münasibətindən danışmaq üçün faktlar təqdim etmək çox çətindir. Əksinə, qeyri-dost münasibətlərlə bağlı çoxsaylı faktlar sadalamaq olar. Ümid edək ki, indi İran Prezidentinin bu yanaşması yalnız onun şəxsi mövqeyi və protokol etikası deyil. İran dövlətinin gələcək münasibətlərə yeni pəncərə açılmasına səbəb olsun. Çünki İranda dövlətin əsas siyasi xəttini Prezident müəyyən etmir. Prezident M.Pezeşkian bu mövqeyində səmimi ola bilər, lakin dövlət siyasətini o müəyyən etmir.

Digər tərəfdən, hazırkı ziddiyyətli və mürəkkəb geosiyasi proseslərdə verilən istənilən bu kimi bəyanatlar situativdir.

Bunu da nəzərə almalıyıq ki, İranın üzləşdiyi beynəlxalq təcrid və təhdidlər onu qonşuları ilə yeni siyasi münasibətlərə sövq edə bilər.

Sual: Pezeşkian həmçinin deyir ki, biz başqa ölkələrin regiona ayaq açmasını region ölkələrinin maraqlarına uyğun hesab etmirik. Bununla nəyin mesajını verir? Bu yumşaq mesajda həm də bir təhdid gizlənmirmi?

Cavab: Azərbaycanın hazırkı xarici siyasətində əsas istiqamətlərdən biri məhz region dövlətlərinin sıx əməkdaşlığı şəraitində yaşamaqdır. Hətta 3+3 formatında təmsilçiliyin məqsədi də buna yönəlib.  Məncə bu mesaj bizə yönəlik deyil. Onsuz da Azərbaycan bu siyasətə sadiqdir.

Rəsmi Bakı bütün qonşuları ilə qonşuluq prinsiplərinə sadiq olduqlarını, o cümlədən İrana qarşı öz ərazisindən üçüncü dövlətə heç vaxt şərait yaratmadıqlarını və yaratmayacaqlarını aydın bəyan edib. Eyni zamanda öz təhlükəsizliyi üçün bütün beynəlxalq imkanlardan da yararlanmaq əzmini saxlayır. Qənaətimcə İran hakimiyyəti Azərbaycanla hədə dili ilə danışmağın səmərəsiz olduğunu anlayıb. Bu siyasət onların özünə bizdən çox zərər verdi.

Sual: Hesab edirik ki, heç bir ölkənin suverenliyi gözardı edilməməlidir,- deyib İran Prezidenti. Amma bundan əvvəlki bəyanatlarda İran tərəfi Ermənistanla sərhəd bizim qırmızı xəttimizdir deyirdi. İndi bu ritorikanı bunun davamı hesab etmək olar, yoxsa ritorika bir qədər dəyişib?

Cavab: İranın Ermənistan siyasətində hər hansı dəyişiklik müşahidə edilmir. Ritorika çox zaman real münasibətləri pərdələməyə də xidmət edə bilir. Amma regiondakı proseslərin gedişi və Ermənistan hökumətinin gələcək davranışları gərginliyin yaranacağı ehtimalını da istisna etmir.

Orta Doğuda və digər regionlarda bir sıra ölkələrin suverinliyinə ən böyük təhdidlərdən biri elə İran hakimiyyətidir. Azərbaycanı zaman-zaman təhdid edən İran hakimiyyəti Ermənistana dəfələrlə hamilik edib.

Sual: Məsud Pezeşkian Azərbaycanın Tehrandakı səfirliyinə silahlı hücumla bağlı məsələylə bağlı deyib ki, biz hüquqi proseslər tam həyata keçirilənə qədər bu işi izləyəcəyik. Ancaq o hansı proseslərdən söhbətin getdiyini dəqiqləşdirməyib. Burdan nə anlamaq olar? İran niyə məhz indi bu məsələni araşdıracağını deyir?

Cavab: İranın rəsmi xəbərlərinə inansaq, həmin terror hadisəsi ilə bağlı məhkəmə prosesi yekunlaşıb, amma hökmün icrası təxirə salınıb. Bu prosesdə İran cinayət qanunvericiliyinin tələblərinə necə əməl edildiyini dəqiq bilmirəm. Görünür İran qanunlarına uyğun prosedurlar hələ bitməyib.

İstənilən halda Azərbaycan-İran münasibətlərinin normallaşmasında bu amilin rolu böyükdür. İranın ölkəmizlə yeni və etimadlı münasibətlər üçün hüquqi prosedurları sonadək icra edəcəyini düşünürəm.

Sual: Amma məsələyə başqa tərəfdən baxdıqda, hazırda Yaxın Şərqdə baş verənlərdən dolayı bütün dünyanın diqqəti İran və İsrail münasibətlərindədir. Eyni zamanda İran bu məsələdə bir qədər də təklənmiş görünür. Ola bilərmi “quyruğu qapı arasında qalan” İran hazırda özünə müttəfiqlər axtarır? Və ya Azərbaycanla münasibətlərini düzəlməkdə məqsədi Azərbaycandan hansısa formada yardım istəməkdir?

Cavab: İranın üzləşdiyi təcrid onun siyasətinin nəticəsidir. Orta Doğuda öz ideoloji-siyasi, hərbi varlığını gücləndirmək üçün yaratdığı proksi qüvvələr İranı müharibə vəziyyətinə gətirib. İranda inzibati-siyasi vəziyyətlə yanaşı sosial-iqtisadi vəziyyət də pisləşir. İstənilən müharibə İran hakimiyyəti üçün sonun başlanğıcı ola bilər. Təbii ki rəsmi Tehran mümkün müharibədən yayınmaq istəyir. Ona görə də ənənəvi siyasətində bəzi müvəqqəti dəyişiklikləri izləyə bilərik.

İran Rusiya və Çin kimi böyük dövlətlərlə müttəfiq olmaq istəyir. Bu yöndə Azərbaycandan ala biləcəyi hər hansı dəstək yoxdur. Qeyd etdiyim kimi biz öz ərazilərimizdən İrana qarşı hərbi məqsədli istifadəyə imkan vermirik. Onunla eyni səngərdə də dayanmaq da bizim siyasətimizə uyğun deyil.

İran-Azərbaycan arasında iqtisadi-ticarət münasibətlərinin davam etməsi və genişlənməsi hər iki tərəfin marağındadır.

Sual: Sizcə, Azərbaycanın bu məsələdə mövqeyi necə olmalıdır?

Cavab: Rəsmi Tehranın davranışlarında Azərbaycan dövlətinin varlığına qısqanc yanaşma dəfələrlə özünü göstərib. Ölkəmizin güclü, müstəqil xarici siyasət yürüdən, dünyəvi dövlət olmasını özünə təhdid görüb. İranda yaşayan türklər üçün Azərbaycan cazibə mərkəzinə çevrilməsindən narahat olub. Odur ki İranın bizə yönəlik təməl siyasətinin dəyişməsinə Azərbaycan cəmiyyətində hələ inam, etibar yoxdur. 

Azərbaycan Türk Dövlətləri Təşkilatının regionda ciddi şəkildə yeni birliyə çevrilməsi prosesinə yardım etməlidir. Türkiyə ilə strateji münasibətləri daha da dərinləşdirməlidir. Asiyadan Avropaya açılan yeni nəqliyat, enerji dəhlizləri bu istiqamətdə inkişafa, sülhə və əməkdaşlığa böyük təkan verə bilər. Aparıcı Qərb dövlətləri ilə ikitərəfli əlaqələri genişləndirməlidir. Daxili sabitlik və təhlükəsizlik üçün ölkə daxilində vətəndaş-dövlət münasibətlərindəki hüquqi problemləri həll etməlidir.