İsrail-Fələstin münaqişəsində Türkiyənin rolu: mürəkkəb tarix və inkişaf etməkdə olan diplomatiya

Türkiyənin ən böyük QHT-lərindən olan İHH-nin (Xocalı soyqırımı zamanı ermənilər tərəfindən əsir alınmış Dürdanə Ağayevanın başına gətirilən müsibətləri mənim tərcüməmdə “Ermeni zindanında sekiz gün” adı altında 10 min tirajla çap edən İHH nəşriyyatına təşəkkür edirəm) 2010-cu il mayın axırında Qəzzaya yardım apararkən İsrailin təşkil etdiyi əks-əməliyyatda biri ABŞ, doqquzu Türkiyə Cümhuriyyəti vətəndaşı olmaqla 10 nəfərin həlak olmasından sonrakı ən mühüm hadisə 14 may 2018-ci ildə paytaxtın Tel-Əvivdən Yerusəlimə köçürülməsi olmuşdu.

7 oktyabrda HƏMAS-ın 5500 raket ataraq hücum etməsilə yenidən alovlanan münaqişə Türkiyənin siyasi gündəminin bir anda dəyişməsinə kifayət etdi. 31 may 2010-cu ildə “Mavi Marmara” gəmisinə qarşı keçirdiyi əməliyyatdan 3 il sonra Türkiyədən üzr istəyib həlak olanların ailələrinə, yaralananlara və zərərçəkənlərə İsrailin ödədiyi 20 milyon dollar təzminat “Fələstinin haqları uğrunda mübarizə”də Türkiyənin əlini gücləndirmiş və Türkiyə bunu, xüsusilə, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının dönəm başqanı olduğu dönəmdə nümayiş etdirmişdi. Paytaxtın Yerusəlimə köçürülməsinə də ən güclü reaksiyanı Türkiyə göstərmişdi.

Baş nazir olduğu dönəmdə (29 yanvar 2009) Davos İqtisadiyyat Zirvə toplantısında İsrail prezidenti Şimon Peresə çox ağır sözlər deyərək “bir daha Davosa gəlməyəcəyini” ifadə edən cənab Erdoğanın Fələstin məsələsində tutduğu mövqe onu islam dünyasının məzlumları arasında daha populyar hala gətirirkən, deyəsən, Türkiyə lideri bunu həm də qəlbində daşıdığı “xəlifəlik” duyğusuyla edir. Ona görə Türkiyə dövlət başçısının açıqlamasında “tərəflərə” müraciət var və insan itkisinin az olmasını hər iki tərəfdən tələb edir. Paytaxtın Yerusəlimə köçürülməsindən sonra Fələstinə dəstək məsələsində durğunluq və süstlük yaşanarkən Ankara bölgədə baş verən hadisələrin əksəriyyətinə Fələstinə dəstək açıqlamarıyla reaksiyasını davam etdirirdi.

HƏMAS-ın 7 oktyabr hücumu İsrail baş naziri tərəfindən “müharibə” şəklində xarakterizə edilərkən, rəsmi qurumları bir tərəfə qoyun, Türkiyənin islamçı təbəqəsi Fələstinə dəstək nümayiş etdirmək üçün yeni fürsətlər əldə etdi. İngilis mətbuatının iddia etdiyi kimi, HƏMAS 7 oktyabr hücumunu “Səudiyyə Ərəbistanı ilə İsrail arasındakı münasibətlərin normallaşdırılması” niyyətinə qarşı etdisə, onda siyasi baxımdan Ankaranın “mən bu oyunda həmişə var olacağam” demək üçün mövqeyi daha da gücləndi. Çünki son 15 ildə Fələstinin haqları uğrunda mübarizəyə qeydsiz-şərtsiz dəstəyi verən cənab Erdoğanın bu problemin həlli prosesindən kənarda saxlanılmasını Ankara onsuz da qəbul etmirdi, 7 oktyabrda başlamış müharibədən sonra heç qəbul etməyəcək.

Yaxından təqib etmişdim, baş nazir Erdoğan və xarici işlər naziri Abdullah Gülün müşaviri ikən Ahmet Davutoğu 2006-cı ildə “HƏMAS-ı siyasi teoremin içinə daxil etmək istəyəndə” liderləri Ankaraya gətirmişdi. Uzun sürən get-gəllərdən sonra 10-12 xarici jurnalistə verdiyi brifinqdə “təmiz köynəklər və alt paltarları götürmək üçün Ankaraya gəlib-qayıdırdıq” deyərək vasitəçilik fəaliyyətinə bu şəkildə önəm qazandırmağa çalışmışdı. Xarici işlər naziri və baş nazir olduğu dönəmdə isə nə qədər təəccüblü olsa da, hörmətli Davutoğlu Fələstin məsələsini bir kənara qoyub “Suriyadakı ələvi-nusayri Əsədi devirmək” məsələsini öhdəsinə götürmüş, “məzlum Fələstinin haqlarını müdafiə etmək” isə cənab Erdoğana qalmışdı.

HƏMAS-ın 7 oktyabrdakı hücumuna İsrailin eyni kəskinliklə cavab verməsindən sonra Türkiyənin tərəflər arasında vasitəçiliyi məsələsi yenidən gündəmə gələrkən İsrailin Ankaradakı səfiri xanım İrit Lilian internet vasitəsilə keçirdiyi mətbuat konfransında “İsrail ilə HƏMAS arasındakı vasitəçilik təklifini gündəmə gətirməyin hələ tez olduğunu” desə də, Türkiyənin bundan sonrakı proseslərdən kənarda saxlana bilinməyəcəyini görməmək mümkün deyil.Və HƏMAS-ın 7 oktyabr hücumuna İsrailin eyni kəskinliklə verdiyi cavab 14/28 may seçkilərindən sonra reytinqi 2,7% azalmış AKP-yə olan etimadın yenidən yüksələcəyinə səbəb olacaq. Yəni, cənab Erdoğan və AKP üçün yenə və yenidən “istədiyim yar idi, yetirdi pərvərdigar” durumundan söhbət gedir.Türkiyə siyasətinin və dövlət idarəçiliyinin ən təcrübəli adamı və islamçı siyasətin ən güclü şəxsiyyəti Recep Tayyip Erdoğanın yaranmış vəziyyəti özünün və partiyasının lehinə çevirməsi üçün bir neçə gün gözləmək lazım gələcək.

Sadəcə, bir neçə gün.

Yaranmış vəziyyətdən reytinq çıxarmaq üçün ilk addımı bazar günü atdı: Türkiyə Cümhuriyyəti tarixinin ilk kilsəsinin açılışında çıxış edərək...