Problem siyasət fəlsəfələrinin olmamasındadır

Nilgün Cerrahoğlunun “Cumhuriyet”dəki yazısıyla beyninizi çox məşğul etməyin(“Erdoğan`ın G-7 oteli”, 16 iyun), Türkiyə dövlət başçısının İtaliyadakı G-7 zirvə iclasına dəvət edilməsi mühüm hadisədir və Ankaranın 1952-ci ildən bəri olduğu kimi, Qərb ittifaqıyla birgə yoluna davam edəcəyinə dair önəmli  faktlardan biri idi(son illərdə Ankara-Moskva münasibətlərini örnək göstərərək bunun əksini iddia edənləri onsuz da heç vaxt ciddi qəbul etməmişdim). Ona görə 3-4 iyul Astana iclasında reallaşması nəzərdə tutulan görüş Moskvanın ümidlərinə ciddi zərbə vura bilər.

Hey gidi dünya, dünənə qədər Soçidə saatlarla görüşən iki yaxın dostdan biri aylardan bəri Ankaraya gəlmək istəməsinə rəğmən gələ bilmir, o birisi isə Soçiyə gedə bildiyi halda getmir.Beynəlxalq münasibətlərin “atası-anasız” bir “şey”  olduğunu Şah Pəhləvi 1979-cu ildə İrandan qaçmazdan əvvəl bir neçə günü onunla keçirən Təbrizli bir diplomatdan eşitmişdim. Son 30 ildə bunun saysız örnəklərinə şahid olmuşam.

İtaliya zirvə iclasından məmnun qayıdan cənab Erdoğanın o məmnuniyyətin təsiri altında gedəcəyi Astanada ciddi xarici siyasət dəyişikliyi edəcəyini  gözləməsinlər. Hakan Fidanın Nijni Novgorod-da BRİCS-ə dair dediyi sözün də Moskvaya bir neçə dəqiqəlik təbliğat həyəcanından başqa nəsə verdiyinə inanmayın.

”New York Times”ın bir neçə gün əvvəl 29 mart 2022-ci ildə Rusiya-Ukrayna heyətləri arasında İstanbulda keçirilmiş görüşün yekin sənədini dərc etməsinin səbəbini hər kəs istədiyi çərçivədə analiz edə bilər.

Şəxsən özüm ölkəyə “isti pul” gətirmək üçün dəridən-qabıqdan çıxan xəzinə və maliyyə naziri Mehmet Şimşeki yaxından izləyir və beynəlxalq siyasət mütəxəssislərinə də bunu tövsiyyə edirəm. Əsas problemlər iqtisadiyyatda və daxili siyasətdədir və 21.5 illik Erdoğan iqtidarı,hər şeydən əvvəl, öz prestiji üçün bu problemlərin öhdəsindən gəlmək məcburiyyətindədir.

Devlet Bahçelinin təxminən 8 ildən bəri qeydsiz-şərtsiz dəstəklədiyi iqtidarı  “AKP ilə CHP koalisiya yaratsın, 6 partiyanın yaratdığı masa dəstəkləsin”-deyə təhdid etməsi siyasət fəlsəfələrinin toqquşmasından irəli gələn durum olmayıb, Türkiyə siyasətinin “fəlsəfəsizliyinin” əks-sədasıdır.

Meral Akşenerin həftə səkkiz-mən doqquz oynadığı və yaratdığı partiyanı iflas nöqtəsinə gətirdiyi oyunlar da  “fəlsəfəsizliyin” tragikomediyalarıdır.  

Soyuq müharibə dövrünü “Kapitalist-sosialist” və ya “ABŞ-SSRİ” qarşıdurmasının kölgəsində və Vaşinqtonun sıx nəzarəti altında keçirən Türkiyə siyasətində yeni fəlsəfələrin yaradılması  mümkün olmadığına görə,əslində o fəlsəfələrin intizarında olan da yox idi.

1950-ci ildə siyasət arenasında XX əsrin ən böyük inqilablarından birini edərək çoxpartiyalı sistemə keçən Türkiyənin, soyuq müharibənin axırına qədər ayaq üstündə qalmasının əsas səbəbi də elə bu idi: 2 dəfə hərbi çevriliş, 1 dəfə hərbi ultimatum yaşamasına baxmayaraq, məhz 14 may 1950-ci ildə çoxpartiyalı sistemə keçildiyinə görə,hərbi xuntalar ən tezi 17, ən geci isə 38 ay sonra keçirilən seçkilərdən sonra hakimiyyəti yenidən xalqa təhvil vermək məcburiyyətində qalmışdılar.

1960-1980-ci illərin ən fəal siyasi aktyorları olan Süleyman Demirel və Bülent Ecevit yeni syiasət fəlsəfələri  yarada bilməzkən 6 noyabr 1983-cü ildə təkbaşına iqtidara gələn Ana Vatan Partiyası lideri Turgut Özalın missiyası Margaret Thatcherin İngiltərədəki missiyasının eynisi idi:rəhmsiz özəlləşdirmələrlə dövləti investisiyalardan uzaqlaşdırmaq.

Praktik mənada Türkiyədə kapitalizmin önünü açmağa nail olan Özalın siyasi baxımdan yeni bir fəlsəfə yarada bilməməsi qurulmasından 19 il sonra Ana Vatan Partiyasının əvvəlcə parlamentdən kənarda qalmasına,sonra isə siyasi arenadan silinib getməsinə səbəb oldu.

Soyuq müharibənin bitdiyi günlərdə seçicilərə verdiyi  “Qadınlara 38, kişilərə 43 yaşında pensiya,hər ailəyə 1 ev, 1 maşın” vədləriylə iqtidara  qayıdan Süleyman Demirel bu vədləri yerinə yetirmədən prezident oldu: Tansu Çiller və Mesut Yılmazın ümidinə qalan mərkəz sağdakı siyasətin iflası  qaçınılmaz olduğu kimi, 1987-ci ildə “yeni siyasət fəlsəfəsi” iddiasıyla Demokratik Sol Partiyanı quran və  18 aprel 1999-cu ildə seçkidən  birinci yerdə çıxıb baş nazir olan Bülent Eceviti  2001-ci ilin fevralında yaşanan  böhran  20 ayda siyasətdən sildi.

Beləliklə, Türkiyənin dünyəvi yönümlü partiyaları orduya arxalanaraq cümhuriyyətin qurucusu Mustafa Kamal Atatürkdən qalan siyasi mirasın üstünə heç nə əlavə etməzkən 80 ildən bəri fürsət gözləyən və təşkilatlanmasını səbrlə davam etdirən siyasi islam 3 noyabr 2002-də Tayyip Erdoğanın liderliyində iqtidara gəldi.

Tərəfdarlarını dövlət qurumlarına A-dan Z-yə qədər yerləşdirməyi bacarmaq bir tərəfə,onları sərvətə qərq edən AKP-nin təmsil etdiyi siyasi islam fəlsəfəsi Tayyp Erdoğanı dünya müsəlmanlarının lideri halına gətirməsinə baxmayaraq,  siyasət fəlsəfəsi anlamında yeniliklərin edilə bilməməsi AKP kütlələri arasında həyəcanın getdikcə daha çox itməsinə səbəb oldu.

1965-ci ildə Alparslan Türkeşin  nəzarətinə keçən və 1969-cu ildə Milliyyətçi Hərəkat Partiyası adını alan Türk milliyyətçiliyi bu günə qədər özünün siyasət fəlsəfəsini yaratmaq barədə düşünmək yerinə hələ də nəinki rəqiblərinə, hətta üzvlərinə və tərəfdarlarına rəhmsiz şəkildə salvolar yağdırmaqdadır. Bu durum ölkdə çox ciddi kriminal problemlər  yarada bilər.

31 martda yenidən Atatürkün siyasət fəlsəfəsinə sarılan dünyəvi sistem müdafiəçiləri bunun sayəsində ana müxalifətdəki Cümhuriyyət Xalq Partiyasına geniş fürsət sahələri açmışdır.

AKP lideri və dövlət başçısı Erdoğanın “yumşalma” dediyi prosesin nəticələrini və nəticəsizliklərini görmək üçün uzun müddətə ehtiyac olmayacaq.