Reaksiyaların dozasını güc müəyyənləşdirir

Qara dənizin beynəlxalq sularında Türkiyənin nəqliyyat gəmisinə vertolyotdan təşkil edilən basqın Rusiyanın bundan sonrakı addımlarının sərtləşəcəyini göstərir, yoxsa səs bombası xarakterlidir? Şəxsi fikrim kimi deyə bilərəm ki,  Rusiyanın atacağı addımların sərtləşəcəyindən də xəbər verə bilər, növbəti görüş və müzakirələr ərəfəsində əzələ nümayişi də ola bilər.

Yox, bu əməliyyat İsrailin 30 may 2010-cu ildə Qazzə sahillərinə yaxın bölgədə `Mavi Marmara` gəmisində keçirdiyi əməliyyatla müqayisə edilməməlidir. Hər şeydən əvvəl ona görə ki burada ölüm yoxdur. Türkiyənin yüksək səslə reaksiya verməməsində, şübhəsiz, bu faktorun da təsiri var. Ancaq Rusiyanın bu əməliyyatına Türkiyənin yüksək səslə reaksiya verməsini gözləmək əsla düz olmazdı. Çünki, xüsusilə, enerji ehtiyacının yarısından çoxunu təmin etdiyi və buna görə daima 40-50 milyard dollarlıq bir cari kəsiri olan ölkəyə qarşı  istənilən əməliyyatda kəskin reaksiya göstərilməsi çox şeyin bir anda altının üstünə gəlməsinə səbəb ola bilər.

Kremlin sahibi ilə Beştəpə sarayının sahibi arasındakı dostluğün müddəti başa çatmadısa, gəmiyə təşkil edilən əməliyyata yumşaq reaksiya göstərmək vəziyyətin düzələcəyinə dair ümidləri ölməyə qoymur. İki liderin görüşü üçün zəmin axtarışları davam edərkən (Deutsche Welle,  G-20 ölkələri dövlət və hökumət başçılarının 9-10 sentyabrda Dehlidə keçiriləcək zirvə iclası ərəfəsində Türkiyə dövlət başçısının Moskvaya gedərək Rusiyalı həmkarıyla görüşəcəyini, bu istiqamətdə hazırlıq işlərinin aparıldığını iddia edib) Ankaranın digər ölkələrlə münasibətlərini yenidən yaxşılaşdırmağa yönəlmiş cəhdləri, hələ ki, müsbət nəticə verməməkdir. Mart ayında İran ilə Səudiyyə Ərəbistanı arasında başlayan görüşlər silsiləsinin davamı kimi İran xarici işlər nazirinin 3 gün əvvəl Riyada gedərək vəliəhdlə görüşməsi regiondakı tarazlıqları dəyişdirməyə namizəd gəlişmələr ikən Ərəb Liqasının mayda Suriyanı yenidən öz sıralarına qəbul etməsinin Bəşər Əsədin əhvali-ruhiyyəsini yüksəltməsi, təbii ki, Ankaranı daha ciddi düşünüb ciddi planlar qurmağa məcbur edir.

Mövcud vəziyyətdə Liviyada, Suriyada, İraqda, Katarda hərbi kontingentləri olan Türkiyənin (Azərbaycana göndərməyə müvəffəq olmadı) buna əlavə olaraq İdlibdə təxminən 60 min cihadçını himayə etməsi və Suriya Azadlıq Ordusuna maddi dəstəyi azaltmaması iqtisadiyyatın bu böhranlı dövründə işlərin dalana dirənməsinə səbəb ola bilər. Çünki bütün cəhdlərə baxmayaraq, hələ ki xaricdən real investisiyalar cəlb edə bilməyən hökumət 2021-ci ilin dekabrında dövlət başçısı Erdoğanın təlimatı ilə o vaxtkı xəzinə və maliyyə naziri Nurettin Nebatinin tədavülə daxil etdiyi proqramı rəqəmləri `update` edərək eyni axar suya ikinci dəfə girib: O vaxt litri 10 TL-yə olan benzinin litrini 30 TL-yə yüksəldərək pul toplayan iqtidar 14/28 maydakı seçkilərin təbliğatında pulun axırına çıxaraq xəzinəni tamamilə boşaldarkən son 60 gündə  benzinin  litrini  20 TL-dən təxminən 40 TL-yə yüksəldərək kassanı yenidən doldurmağı hədəfləyir və buna qəti şəkildə nail olacaq. Yanacağın qiymətinin ən az 100% (150% də ola bilər, 200% də), vergilərin də ən az o qədər artırılması nəticəsində kassaya daxil olacaq pul 2024-cü ildəki bələdiyyə seçkiləri ərəfəsində yenidən tamamilə xərclənəcək və iqtidar partiyasının bələdiyyə seçkisindən də qalib çıxması halında bu proses silsilə şəklini alacaq. Ta ki iqtidarın, xüsusilə kənd təsərrüfatı sahəsində radikal addımlar atıb böyük şəhərlərə toplanmış əhalinin ən az yarısını çox cazibəli  güzəştlərlə kəndlərə qaytarmamasına qədər.

Ölkənin cümhuriyyət prinsiplərinə sadiq olan sənayeçilərinin (məsələn, 100 yaşlı Koç Holdinq) böyük tenderlərdən tamamilə kənarda qoyulmasıyla birlikdə vergi rekodrçusu istehsalçıların belə (məsələn, Ülker şirkətlər qrupu) öz sərmayələrini xaricə aparması digər istehsalçılar üzərindəki təzyiqin öz-özündən artmasına səbəb olur. Bankların sərvətinə sərvət qatan inflyasiyaçı və devalvasiyaçı təzyiq isə sistemin varlığını təhdidə davam edir.

Belə bir ortamda hansı siyasi gəlişmələrdən danışmaq mümkün ola bilər? İqtisadiyyatdakı durğunluğun(hələlik 1970-ci illərin Brejnev durğunluğu deyil) siyasətə də birbaşa təsir göstərməməsi mümkün olmadığı üçün siyasi arenadakı mənzərəni təsəvvür etmək də  çətin deyil: İstanbulun bələdiyyə sədri Ekrem İmamoğlunun 15 mayda keçirdiyi  mətbuat konfransına da bu durğunluq və pessimizm hakim idi.

Və bir də Türkiyənin getdikcə daha eqoistləşən və eqoustləşincə həyasızlaşan içiboş jurnalistikası. Sanki mətbuat konfransını İmamoğlu yox, ona sual verən jurnalistlər keçirirdi...