Seçki məşqləri başlayarkən. . .

İsti pul` axtarışı davam edərkən parlament və prezident seçkilərinin vaxtından əvvəl  keçirilib-keçirilməyəcəyinə dair söz-söhbətlər çox əhəmiyyət kəsb etmir.  Mövcud dövlət başçısının  seçkidə bir daha iştirak edə bilməsi üçün prezident seçkisinin may ayında keçirilməsi lazımdır. Ki burada heç bir problem yoxdur. İqtisadi şərtlərin təzyiqi altında seçkilər, məsələn, noyabrda da keçirilə bilər. Mahiyyət baxımından  noyabr ilə may arasında ciddi fərqin olmamasının ən əsas səbəbi makroiqtisadi göstəricilərdəki yaxşılaşma ehtimalının minimuma enməsidir. Yay yaylarında ənənəvi şəkildə aşağı düşən inflyasiya iyunda yüksəliş trendində oldu, iyul və avqustda da trendin davam etməsi gözlənilir. İ

lin ikinci yarısı üçün təsdiq edilmiş təxminən 50 milyard dollarlıq büdcənin oktyabr ayına qədər çatma ehtimalı zəifdir, ilin axırıncı 3 ayı üçün yenə əlavə büdcə tələb ediləcək. İqtisadiyyatı  xilas etmək vəzifəsi verilmiş nazirin  buna əsla səviyyəsi  çatmadığı  kimi iradəsi də öz əlində olmadığına görə, açıqlamarıyla  gülünc vəziyyətə düşməkdən  geri qalmır. Beynəlxalq reytinq qurumları ölkənin borc ödəmə gücünün getdikcə azaldığına  və bir müddət sonra iflas bayrağını çəkilə biləcəyinə diqqəti cəlb edərkən belə bir ortamda seçkilər üçün 2023-cü ilin may ayını gözləməyə xalqın hövsələsinin çatacağını düşünməmək lazımdır: sentyabr gələr-gəlməz ən yaxın gələcəkdə seçki keçirilməsi üçün təzyiqlər güclənəcək. İpə-sapa yatmayan qorxunc inflyasiyanın az gəlirli vətəndaşlar üzərindəki təsirini minimizə etmək  məqsədiylə hökumət son 1 ildə üçüncü dəfə minimum əmək haqqını artırsa da nə fayda?

Qiymət artımları əvvəlki maaş artımlarından sonra  olduğu kimi  bu dəfəki 35%-lik artımı da ən gec oktyabra qədər alıb aparacaq. Mərkəzi Bankın qarşılıqsız əskinas çap etməsi onsuz da bazardakı inflyasiyaçı təzyiqin əsas mənbələrindn biri ikən ölkənin müvafiq qızıl və valyuta ehtiyatlarına mütənasib şəkildə çap edilməyən əskinaslarla kimi ovundurmaq mümkündür?

Bu, 1990-cı illər boyunca axmış suya yenidən girmək deyil də nədir? Seçkilərin bu ilin payızında keçirilmə ehtimalı güclənərkən hökumətin də onu dəstəkləyən biri  kiçik, digəri cırtdan iki partiyanın da seçki məşqlərinin işarələrini verməsi   siyasi şərhçilərin bu  müşahidəsini dəstəkləyəcək mahiyyətdədir.

İtirilən reytinqləri iqtisadiyyatda atılması lazım  olan inqilabi xrakterli addımlar əksinə çevirə bilər. Dövlt xərclərinin, daxili və xarici borcların  Türkiyə tarixinin maksimum  həddində olduğu bir  ortamda borc tapmaq bu qədər çətinləşərkən və Mərkəzi Bankın həyata keçirdiyi pul siyasəti heç cür səmərə verməzkən iqtidar partiyası və dəstəkçiləri seçkiyə bundan daha çox reytinq itirərək getməyi gözləyəcəklər yoxsa reytinq şkalasının daha aşağı düşməsini gözləmədən “Ya Allah, bismillah, Allahü əkbər” paroluyla seçkiyə gedib qutulardan möcüzə çıxarmağı bacaracaqlar? Bu günə qədərki mövqeyimdə qalmağa davam edirəm:hal-hazıra Türkiyənin ən güclü dövlət və siyasət adamı olan Erdoğan ya  seçkidə  istifadə etmək üçün lazımi miqdarda pulu taparaq və ya hələ ki, konkret plan və proqramlar açıqlaya  bilməyən  müxalifətin 1-2 kobud səhvindən məharətlə istifadə edərək o möcüzəni yaradacaq. 

İqtidar partiyası üçün problemləri  dərinləşdirən xeyli beynəlxalq faktor da var. Rusiyanın Ukraynaya açdığı savaşda  əvvəlcə `vasitəçiliyə`  həvəslənən ancaq təsirli ola bilməyincə   həvəsini donduran Türkiyə,  İsveç və Finlandiyanın NATO-ya üzvlük məsələsinə də əvvəlcə çox sərt reaksiya göstərməsinə baxmayaraq, xarici işlər nazirlərinin imzaladığı `Üçtərəfli protokol` ilə razılıq verdi.

29 iyunda cənab Erdoğanın  Madriddə BŞ prezidenti  Biden ilə görüşündən sonra Türkiyəyə yenidən F-16-ların satılması gündəmə gəlsə də, deyəsən, S-35 raketləri proqramına daxil olmaq ən azından ABŞ-ın hal-hazırkı prezidentindən sonraya qaldı. İş adamı Osman Kavalanın həbsdən azad edilməməsi Avropa Şurası Nazirlər Komitəsi və AİHM ilə münasibətlərdə növbəti gərgin mərhələyə keçilməsinə səbəb oldu. Onsuz da AİHM hökmlərini tanımadığını Türkiyə daha əvvəl ən yüksək səviyyədə dəfələrlə açıqlayıb, ona görə  Avropa qurumlarının tələblərinin Ankara üçün əhəmiyyətli olduğunu gözləməmək lazımdır.

Və nəhayət, Ermənistan ilə münasibətlərin normallaşdırılması. Bu istiqamətdə ardıcıl radikal addımlar atan Ankara keçən ilin payızından bəri xüsusi nümayəndələr səviyyəsində aparılan danışıqlardan sonra iyulun 1-dən üçüncü ölkə vətəndaşlarının  Türkiyə ərazisindən keçərək Ermənistan getməsinə icazə verdi. Bundan 11 gün sonra Türkiyənin prezidentinin Ermənistan baş naziriylə telefonda danışması başqa bir radikal addım sayıla bilər. Ona görə radikal sayıla bilər ki, cənab Erdoğanın 2005-ci ildə münasibətlərin normallaşdırılmasına dair qonşu ölkənin o  vaxtkı dövlət başçısı Koçaryana yazdığı məktub cavabsız qalmışdı. 17 il sonra isə  münasibətləri normallaşdırmaq məqsədiylə iki ölkənin təyin etdiyi xüsusi nümayəndələrin görüşlərindən sonra dövlət və hökumət başçıları telefonda fikir mübadiləsi aparırlar.

Seçkiyə qədər bu prosesdə daha radikal addımlar atıla bilərmi?

Bilər. . .