Tehran və Bakı gərginlikdə son həddi keçib?

Martın 29-da İsraildə Azərbaycanın səfirliyinin açılmasını Azərbaycan-İran münasibətlərində gərginliyin kulminasiyası hesab etmək olar. Tehran bunu Bakı üçün qadağan edilmiş son hətt hesab edirdi.

İran və Azərbaycan arasında hələ ötən ilin ikinci yarısından xüsusilə hiss olunan gərginliyin artmasının məhz bununla bağlı olduğu istisna deyil. Xüsusilə noyabrın 18-də rəsmi Bakı İsraildə Azərbaycan səfirliyini təsis etmək haqqında qərar qəbul etdiyi zaman. Ayətullah rejimi anti-Azərbaycan çıxışları ilə Bakını bu, Tehranın fikrincə, ehtiyatsız addımdan yayındırmağa çalışırdı.

Amma, buna baxmayaraq, Azərbaycan İsraillə yaxınlaşma istiqamətində çoxillik meyllərini gücləndirməyə davam edir, təhlükəsizlik və Qafqazda və onun hüdudlarından kənarda qarşılıqlı fəaliyyət sahəsində ikitərəfli ənənəvi münasibətləri fəallaşdırırdı. Buna daha çox 2020-ci ildə 4 ərəb ölkəsinin (BƏƏ, Bəhreyn, Mərakeş, Sudan) “Avraam razılaşmaları” çərçivəsində İsrail dövlətini tanımaqla, müsəlman dünyasının İsrail əleyhinə blokadanı qırması şərait yaradıb. Bu istiqamətdə regionda İranın əsas rəqibi olan Səudiyyə Ərəbistanı ilə proses inkişaf edir.

İranda formal olaraq hicab əleyhinə hərəkatın səbəb olduğu, arxasında vətəndaşların həm dünyəvi hüquqlarını, həm də Qərb dəyərləri yarımkürəsi ilə əlaqələrini məhdudlaşdıran İran klerikal sisteminin dərin problemləri gizlənən daxili siyasi böhran da öz rolunu oynayıb. İran cəmiyyətinin daxili və xarici həyatının avtoritar tənzimləməsi iflasa uğramağa başlayıb və rejimin repressiv potensialını əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırıb.

Və, əlbəttə ki, bu müşaiyətedici amillər sırasında İranın Rusiyaya Ukraynadakı müharibə üçün “Shahed” PUA-ları tədarük etməsini qeyd etməmək olmaz, bu, İranın “nüvə” təcridini artırıb.

Tel-Əvivdə səfirliyin açılması tarixi yaxınlaşdıqca iki ölkə arasında gərginlik amplitudası artıb. Yanvarın 27-də Azərbaycanın Tehrandakı səfirliyinə hücum ikitərəfli münasibətlərdə ciddi çat yaradıb. 1992-ci ilin martında diplomatik münasibətlər qurulduğu andan etibarən ilk dəfə Bakı Tehrandakı səfirini geri çağırıb. Sonradan İranın sərhəddə güc nümayiş etdirməsi, Bakıda ən nüfuzlu şiə təbliğatçısı Hacı Şahinin vaxtsız ölümündən sonra şiə fəalların həbsi və Bakıda anti-İran çıxışları ilə məşhur olan deputat Fazil Qəzənfəroğluna qarşı sui-qəsd səfirliyin açılması ərəfəsində münaqişə üvertürasının kodasına çevrildi. Deputata qarşı sui-qəsdin səfirlik açıldığı gün törədildiyini nəzərə alaraq, rəsmi Bakı XİN-in şəxsində bunu İranın nişanəsi kimi qəbul edərək, açıq-aşkar Tehranı sui-qəsdin müəllifi adlandırıb.

Bu halda, qadağan edilmiş addım atıldığı bir vaxtda Tel-Əvivdə səfirliyin açılmasından əvvəl və sonra Azərbaycan-İran münasibətləri haqqında danışa bilərik. Sonradan iki ölkə XİN-ləri onilliklər boyunca qurulmuş dövlətlərarası münasibətlərin ruhuna xəyanət etməkdə qarşılıqlı ittihamlar səsləndirməyə davam etsələr də, yuxarıda sadalanan bir sıra hadisələr gələcəkdə Tehranın Bakı ilə gərginliyin artırılması səviyyəsini aşağı salacağını göstərə bilər. İsrail ətrafında müsəlman blokadasının getdikcə daha çox qırılması, İran cəmiyyətinin daxili antiklerikal hərəkatının güclənməsi, regionda İranın artan təcridi belə amillərə aiddir, Qərbin məhdudiyyətləri ilə birlikdə bu amillərə ərəb ölkələrinin İsraillə müttəfiqlik münasibətləri qurması da əlavə olunur.

Maraqlıdır ki, İranın rəsmi informasiya agentlikləri - İRNA, Mehr Tel-Əvivdə səfirlik açılması haqqında məlumatı kifayət qədər düzgün yayıblar ki, bu, indiyədək rejim üçün xarakterik olmayıb. Tehranın Bakı ilə diplomatik polemikasını gücləndirən ictimai qəzəb daha sonra, İsrail XİN başçısı Eli Koenin azərbaycanlı həmkarı Ceyhun Bayramovla birgə mətbuat konfransında düşmən İrana qarşı birgə hərəkət etmək zərurəti haqqında bəyanatından sonra yaranıb. Amma, keçmişdə də olduğu kimi, Şərqin emosiya partlayışı baş verdiyi kimi tez də keçir.