Türkiyə niyə McKinsey şirkəti ilə anlaşdı?

Prezident Ərdoğanın ABŞ-a səfəri onun BMT Baş Assambleyasındakı çıxışı və keçən il bu vaxt "dostum Donald" dediyi ABŞ prezidenti ilə ayaqüstü hal-əhval tutması ilə deyil, sentybarın 20-də açıqlanan Yeni İqtisadi Proqrama (YEP) nəzarət etməsi üçün McKinsey şirkəti ilə əldə edilən razılaşma baxımından müzakirə obyekti oldu.

Bəli, 2013-cü ilin yazında Beynəlxalq Valyuta Fonduna (İMF) olan borclarını bitirməklə, 2 il əvvəl isə BVF-yə 5 milyard dollar borc vermə nöqtəsinə gəlməklə öyünən Türkiyə bu gün öz iqtisadiyyatına nəzarəti bir əcnəbi özəl şirkətə verib. Bu, o deməkdir ki, Ərdoğan və kürəkəni, xəzinə və maliyyə naziri Berat Albayrakın sentyabrın 12-də Varlıq Fondunun idarəçiliyini öz üzərlərinə almalarının pərdə arxasındakı səbəbi də bu imiş. McKinsey şirkəti ilə gizli danışıqlar aparılırmış və artıq şübhə qalmır ki,Varlıq Fondunun rəhbərliyinə birbaşa Ərdoğan və Albayrakın gəlmələrini də McKinsey istəyib. Demək ki, Türkiyənin dövlət şirkətlərinin və banklarının tamamının daxil olduğu (söhbət 200 milyard dollar maddi varlıqdan gedir) Varlıq Fondunun bundan əvvəlki rəhbərliyini kredit verən beynəlxalq qurumlar ciddi qəbul etməyiblər. İqtisadiyyata nəzarətin əcnəbi şirkətə verilməsi həm çaşbaşlıq, həm də müxalifət tərəfindən sərt tənqidlərlə qarşılansa da nazir Berat Albayrak "McKinsey şirkətinin hec bir icra işinə qarışmayacağını, ancaq və ancaq müəyyən fasilələrlə gedişata nəzarət edəcəyini" açıqlayıb. Açıqlama əsəblərin sakitləşməsinə, tənqidlərin səngiməsinə kifayət etmədiyi kimi, aşağı düşmə meylində olan valyuta məzənnəsini də bir anda yuxarı çəkdi.

Türkiyə iqtisadiyyatını McKinsey şirkətinin nəzarətinə vermək hansı ağlın məhsuludur? Türkiyənin təxminən yarım trilyon dollara çatmış xarici borcunun bir hissəsini ödəməkdə böyük çətinliklər çəkdiyi məlumdur. Təxminən 1 il əvvəl prezident Trumpın körfəz ölkələrini tamamilə öz nəzarətinə almasından sonra ərəb ölkələrindən Türkiyəyə 1 sent də "isti pul" gəlmədiyi məlumdur (Qətər əmiri Türkiyə prezidentinə sevgisini 400 milyon dollar dəyəri olan şəxsi təyyarəsini hədiyyə verərək göstərə bildi).

Mərkəzi Bankın 2 ayda faizləri 11 bal artırmasına baxmayaraq, Londondan da "pul qoparmaq" mümkün olmadı. Avropa İttifaqı və Uzaq Şərq ölkələri infrastruktur yox, konkret istehsal layihələrini maliyyəşdirmək həvəsindədir. Ümidin yenə və yenidən BVF-yə qaldığı dönəmdə Ərdoğan və Albayrak bunu "ar məsələsi" bilirlər. Çünki BVF-yə birbaşa müraciət etmək şəksiz-şübhəsiz, 2001-ci ilin martına qayıtmaq olacaq. Bunu nəinki müxalifətə, heç ən hərarətli tərəfdarlara da izah etmək, bu addıma bəraət qazandırmaq mümkün deyil. Digər tərəfdən, 2001-ci ilin fevralında baş verən iqtisadi böhranda Türkiyənin xarici borcu 130 milyard dollar idisə, indi bu rəqəm təxminən 4 dəfə artıb. BVF-nin qapısını döyməyi çətinləşdirən digər səbəb də budur. Üçüncü səbəb isə Ərdoğanın siyasi karyerası ilə bağlıdır. Belə ki, 2001-ci ildə baş vermiş ağır devalvasiyanın dalğası üzərində təkbaşına iqtidara gələn AKP-nin, 16 ildən sonra BVF qapısına getməsi Ərdoğan üçün bəlkə dünyadakı siyasətçilərin hamısından çətindir. Devalvasiyanın güclənməyə başladığı avqust ayının əvvəllərində adının açıqlanmasını istəməyən bir AKP siyasətçisi alman mediasına dediyi "Ərdoğan iflası qəbul edər, ancaq BVF-nin qapısına getməz" sözləri problemin nə qədər çox vektorlu olduğunu göstərir.

Görünür, bu, çox vektorluluq Türkiyənin BVF qapısına birbaşa deyil, dolayı yollardan getməsini şərtləndirib. Başqa sözlə desək, Türkiyə bu dəfə BVF-yə McKinsey şirkətini qabağa salaraq getməyi uyğun görüb. Azərbaycan jarqonunda buna "üzə ələk tutmaq" deyirlər. İşlər planlaşdırıldığı kimi getsə, McKinsey Türkiyə ilə BVF arasında "ələk" rolunu oynayacaq.

Oktyabr gəldi, büdcə kəsirləri yavaş-yavaş ortaya çıxacaq. İllərdən bəri Türkiyə üçün ən sıxıntılı ayın isə noyabr olduğunu hamı bilir.

Sıra dəyişməyəcəksə, yenə oktyabrdan sonra noyabr gələcək...