“Əmin deyiləm ki, Qarabağda işləyən bizneslə oliqarxlara fərq qoyulmayacaq”

Prezident İlham Əliyev yanvarın 10-da yerli kanallara müsahibəsində özəl sektordan da söz açıb. Deyib ki, özəl sektor “Bakıda, Sumqayıtda hər tində” ev tikməkdənsə, işğaldan azad olunan ərazilərdə ev tiksin: “Getsinlər, müəssisələr qursunlar, evlər tiksinlər, zavodlar, fabriklər inşa etsinlər, dövlət isə öz üzərinə düşən bütün işləri görəcək...".

Rəsmi məlumata görə, “Azərbaycan işğaldan azad edilmiş ərazilərinə Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proqramı”ı çərçivəsində 2021-2023-cü illərdə 10 min kvadratkilometr ərazidə bərpa-quruculuq işləri görülüb və buna büdcədən 7 milyard dollar vəsait ayrılıb.

Yenilənmiş Vergi Məcəlləsinə görə, işğaldan azad edilən ərazilərdə istehsal fəaliyyəti ilə məşğul olan rezidentlər üçün idxal olunan texnika, xammal və materiallar Əlavə Dəyər Vergisindən azad edilib. Həmçinin, regionda fəaliyyət göstərən sahibkarlıq subyektləri mənfəət (gəlir), torpaq, əmlak və sadələşdirilmiş vergidən də azad olunub.

Bəs həmin bölgədə rəqabətli fəaliyyət göstərmək imkanları necədir?

Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Rüfət Quliyev Turana bildirib ki, Prezident İlham Əliyev öz çıxışında tapşırıqlar verdi, məqsədləri göstərdi: “Amma bu o anlama gəlmir ki, artıq sabahdan sahibkarlar işğaldan azad olunmuş ərazilərdə evləri tikməyə başlayacaqlar. Bu, mərhələli şəkildə olacaq. Çünki evlər orada yaşayacaq insanlar üçün tikilir, insanları isə ora köçürmək lazımdır. Məndə olan məlumata görə, həmin ərazilərə hələlik 6-7 min nəfər köçürülüb, amma 1 ildən sonra bu rəqəm 140 minə çatdırılacaq. Hazırda artıq orada evlərin tikintisi gedir və bu prosesdə özəl sektor da mümkün qədər iştirak edir”.

Deputatın sözlərinə görə, işğaldan azad olunmuş ərazilərə insanlar köçürüldükcə orada evləri tikmək, biznesləri açmaq istəyən sahibkarların sayı da artacaq: “Elə biznes sahələri var ki, məsələn ictimai-iaşə, xidmətlərin göstərilməsi, onlar birbaşa əhalinin sayı ilə əlaqəlidir. Amma istehsalla, kənd təsərrüfatının inkişafı ilə bağlı olan bizneslər üçün sadəcə müəyyən qədər fermerlər, iş qüvvəsi lazımdır”.

Komitə üzvü qeyd edib ki, Qarabağda və Şərgi Zəngəzurda sahibkarlar üçün kifayət qədər çox güzəştlər var: “Onlar həm vergilərdən azad olunur, gömrük rüsumlarda güzəşt var və s. Yəni, orada az qala azad istehsalat zonası yaradılıb. Bütün güzəştlər ən azı 5-7 il müddətinə nəzərdə tutulub”.

R Quliyevin sözlərinə görə, özəl biznesin işğaldan azad olunmuş ərazilərdə iştirakçılığa çox böyük həvəsi və marağı var: “Onların nəhəng planları var. Amma burada böyük problem var – minalar. Cənab Prezident da bildirdi ki, həmin əraziləri minalardan tam təmizləmək üçün 25 il və 30 milyard dollar lazımdır. Proses əlbəttə ki, gedir, amma buna vaxt lazımdır”.

Deputat işğaldan azad olunmuş ərazilərdə biznes üçün şərait yaradan məmurlara müraciət edib ki, onlar sahibkarlara qarşı daha loyal, diqqətçil olsunlar və sahibkarların məqsədlərinə daha inamla yanaşsınlar: “Dövlət məmurların böyük hissəsi sahibkarlara məqsədyönlü şəkildə yardım edirlər, amma təəssüf ki, inanmayan, “baş ağrısı” istəməyən məmurlar da var. Amma fikrimcə 1-2 ilə bu iqtisadi zonalarda sahibkarlıq fəaliyyəti dəfələrlə artacaq”.

İqtisadçı Rövşən Ağayev isə Turana bildirib ki, sırf hüquqi olaraq hökumət Qarabağla bağlı çox geniş güzəşt paketini açıqlayıb: “Həm gəlir vergisinə münasibətdə, həm də əlavə dəyər vergisi, dövriyyədən gələn vergiyə münasibətdə. Həmçinin, idxal rüsumları ilə bağlı geniş güzəşt paketi var. Hətta Vergi Məcəlləsinə Qarabağla bağlı ayrıca bir bölmə əlavə olunub”.

Amma ekspertin sözlərinə görə, Azərbaycanda hətta Qarabağ işğaldan azad olunmamışdan əvvəl də çoxlu sayda güzəştlər açıqlanıb: “Yəni, təkcə güzəştlərlə biznesi inkişaf etdirmək mümkün olsaydı, Azərbaycanda bu günə qədər biznes kifayət qədər inkişaf edərdi. Bu gün Azərbaycan dövlət büdcəsi neftdən asılı olmazdı, ölkə ixracı 92 faiz neftdən asılı olmazdı, Azərbaycanın muzdlu işçilərin yarısından çoxu neft-qaz pulu üzərində formalaşan dövlət sektorunda çalışmazdı”.

R.Ağayevin deməsinə görə, biznesin uğurlu inkişafının konkret indikatorları var, onlar indiyə qədər verilən güzəştlərin biznes inkişafını stimullaşdırmadığını göstərir: “Hökümət əslində güzəştlərin özünün dəyərləndirməsini aparmalı idi. Uzun müddətdir ki, Azərbaycanda mikro və kiçik sahibkarlar Bakı şəhərində 4, rayonlarda 2 faiz sadələşdirilmiş vergi verirdilər. Kənd təsərrüfatı 30 ildir vergilərə cəlb olunmur, dövlət subsidiya verir, investisiya təşviqi ilə bağlı böyük bir paket açıqlayıblar. Amma bu qədər güzəştlərin müqabilində Azərbaycanda özəl sektor, biznesin potensialı həddən artıq zəifdir. Əgər həmin güzəştlər ölkənin 80 faiz ərazisində səmərə verməyibsə, niyə qalan 20 faizində verməlidir”.

İqtisadçı hesab edir ki, məsələ güzəştdə deyil: “Prezidentin “getsinlər orada ev tiksinlər” çağırışını mən gördüm. Biznes mənfəəti olmasa ayaqda qala bilməz. Biznes fikirləşir ki, mən gedim ev tikim, zəmanət varmı ki, həmin evlərə Qarabağda böyük tələbat olacaq? Amma biznes bilir ki, Bakı və Sumqayıtda ev tikəndə, hələ bünövrə qoyulanda belə onun müştəriləri hazır olacaq”.

Onun fikrincə, Azərbaycanda biznesə çox ciddi şəkildə müdaxilə problemi var: “Mən gözləyirəm ki, ölkə Prezidentinə bunu obyektiv şəkildə deyən bir qurumlar olsun. Biznesə bərabər şərait yoxdur. Mən əmin deyiləm ki, Qarabağda gedib işləyən bizneslə hakimiyyətə yaxın oliqarxlar arasında heç bir fərq qoyulmayacaq. Ona görə də hökümətin, məmurların nə dediyinə yox, nə etdiyinə fikir vermək lazımdır. Bəyanatlar qulağa xoş gələ bilər, amma reallıqlar bir az fərqlidir”.

Azadlıq Radiosuna danışan bir sıra ekspertlər də deyirlər ki, məsələ həm də qanunvericiliyin necə tədbiq ediləcəyindən asılıdır.