Ekspert: 'Rusiya-İran qaz kəmərini perspektivli layihə kimi görmürəm, çünki...'

Rusiya və İran Azərbaycandan keçən qaz kəməri marşrutu üzrə razılığa gəliblər. Bunu Rusiyanın energetika naziri Sergey Tsivilyov bildirib.

Rusiyalı nazır qeyd edib ki, tərəflər hazırda danışıqların yekun mərhələsindədir, həcmlər artıq müəyyən olunub.

Tsivilyovun sözlərinə görə, İranın Rusiyanın "Qazprom" şirkəti ilə Azərbaycan vasitəsilə qaz tədarükünə dair razılaşması hazırda ildə 2 milyard kubmetrdən çox hesablanıb. Lakin sonrakı tədarüklər ildə 55 milyard kubmetrə qədər arta bilər.

Hələ 2024-cü ilin iyununda "Qazprom" və İran Milli Qaz Şirkəti (NIGC) Rusiya təbii qazının İrana tədarükü üçün strateji memorandum imzalayıb. O zaman gələcək qaz tədarükünün İrana hansı marşrutla həyata keçiriləcəyi və həcm barədə rəsmi məlumat verilməmişdi.

İran mediası isə qazın Mozdok-Şirvanovka (Azərbaycan-Rusiya sərhədi) – Hacıqabul – Astara (Azərbaycan-İran sərhədi) – Abadan boru kəməri vasitəsilə tədarükü barədə razılığa gəlindiyini bildirmişdi. Layihə çərçivəsində mövcud Rusiya-Azərbaycan və Azərbaycan-İran qaz kəmərlərinin illik gücünün 10 milyard kubmetr olduğu qeyd edilib.

Lakin "Turan" agentliyi Azərbaycanın qaz sənayesi mənbələrinə istinadla məlumat yaymışdı ki, ölkə ərazisində Mozdok-Hacıqabul qaz kəmərinin cari işlək gücü illik 4.5 milyard, Azərbaycandan İrana isə 2 milyard kubmetrdir.

İranla Rusiya arasında qaz kəmərinin Azərbaycan ərazisindən keçəcəyi ilə bağlı açıqlamalara rəsmi Bakıdan, hələlik, reaksiya yoxdur. Üstəlik, onlar həmin qaz kəmərinin Azərbaycan ərazisindən keçəcəyini rəsmi təsdiqləməyiblər.

Milli Məclisin Beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr komitəsinin üzvü Rasim Musabəyov Turana deyib ki, sözügedən qaz kəmərinin Azərbaycan ərazisindən keçməsi ölkəyə qarşı istifadə oluna bilməz: "Bununla bağlı heç bir məhdudiyyət yoxdur. Mövcud kəmərlərdən istifadə olunmasının heç kəsə heç bir aidiyyəti yoxdur. Türkiyə indiyə kimi "Türk axını"ndan istifadə edir, Rusiyadan qazı nəql edir. Heç kəs də Türkiyəyə bununla bağlı irad tutmur".

Deputatın sözlərinə görə, SSRİ dövründə Rusiyadan Azərbaycana qaz kəməri var idi ki, onun vasitəsilə 8-10 milyard kubmetr qaz respublikaya nəql oluna bilərdi: "20 il bundan əvvəl vaxtaşırı Azərbaycan Rusiyadan 4-5 milyard kubmetrə kimi həcmdə qaz alırdı. İkinci kəmər isə hələ şah dövründə İrandan Azərbaycana tikilmişdi. Onun da ötürmə qabiliyyəti 10 milyard kubmetrdir. Ondan istifadə olunmayıb, o, təmir olunmalıdır, kompressorlar dəyişməlidir. Ancaq hər bir halda, 2 milyard kubmetr Rusiyadan Azərbaycana gələ və Azərbaycandan İrana ötürülə bilər".

Lakin R.Musabəyov bu sxemlə 50 milyard kubmetr qazın nəql edilə biləcəyini real saymır: "Ona görə ki, bu həcmdə infrastruktur Azərbaycan tərəfində mövcud deyil. Onu kim, nə vaxt çəkəcəyi hamısı nisyə və ümumi söhbətdir. Ancaq mövcud olan xətlərlə 2-3 milyard kubmetr həcmdə, təmir olunandan sonra 5 milyard kubmetr Rusiya qazı Azərbaycandan keçərək İrana nəql oluna bilər. Necə ki, Türkmənistan qazı İrandan keçərək Azərbaycana gəlir".

Komitə üzvü vurğulayıb ki, bunun öz tranzit haqqı var və onu əldə etmək mümkündür.

Siyasi şərhçi Ərəstun Oruclu da AzadlıqRadiosuna bildirib ki, Rusiya bu kəmər barəsində bəyanat verilib, amma Azərbaycanın buna reaksiyası yoxdur: "Ona görə də bu kəmər çəkiləcəkmi, onun özü bir sualdır. İkinci sual odur ki, o çəkilsə, nə baş verəcək?".

Politoloqun fikrincə, bu layihədə iştirak Azərbaycana lazım deyil: "Azərbaycan xərc çəkib TAP ( Trans-Adriatik), TANAP (Trans Anadolu) kimi layihələrə qoşularaq qazını Avropaya ixrac edir. Amma o da bu gün var gücü ilə işləyə bilmir. Səbəb kimi də qaz hasilatında problemlərin olması göstərilir. Əgər Azərbaycanın öz kəmərləri vasitəsilə qazını ixrac etməyə imkanı varsa, hansı məntiqlə Azərbaycan Rusiya-İran qaz kəmərinə qoşulmalıdır?! Deməli, Rusiya-İran qaz kəmərinə qoşulmaq Azərbaycana heç bir xeyir gətirməyəcək".

Ə.Oruclu hesab edir ki, bu layihə Azərbaycana ziyan gətirə bilər: "Birmənalı şəkildə Azərbaycan sanksiyalara məruz qalacaq. Trampın gəlişi də bu mənada heç nə dəyişməyəcək. Yəni, o, nə Rusiyaya, nə də xüsusilə İrana tətbiq olunan sanksiyaları qaldıracaq. Belə olduğu halda da, Azərbaycan bu cür layihələrə qoşulacaqsa, mütləq sanksiyalara məruz qalacaq".

İqtisadçı Zöhrab İsmayıl isə xatırladır ki, həm Rusiya, həm İran qaz istehsalçılarıdır və hər ikisinin kifayət qədər qaz ehtiyatları var: "Belə olan halda belə qaz kəmərini niyə tikirlər, onun özü maraqlıdır. Çox güman ki, İran öz şimal bölgələrinə qazı çatdıra bilmədiyinə görə Rusiya ona qaz satacaq. Rusiya İranın maliyyə resursunun olmamasından istifadə edib İranın qaz bazarına çıxmaq və dominant rolu oynamaq istəyir".

Ekspert qeyd edib ki, Azərbaycan bu kəmərin ərazisindən keçməsinə icazə verərsə, bununla tranzit haqqını ala biləcək: "Amma burada sual yaranır: Azərbaycanın özünün bundan xəbəri varmı? O razılaşdırılıbmı? Azərbaycanın öz maraqları var. Rusiyanın belə planı varsa, Azərbaycan buna alternativ olaraq Xəzərin altından Türkmənistan qazının ölkəyə gəlməsini təmin edə bilər. Mən bu Rusiya-İran qaz kəmərini perspektivli layihə kimi görmürəm, çünki sanksiya məsələsi var, həm Rusiya, həm İran sanksiya altındadır".

Z.İsmayılın sözlərinə görə, o biri tərəfdən də Azərbaycan özü qaz ixracatçısıdır və məsələni özü həll edə bilər: "Bir var ki, Avropaya bahalı qaz satırsan, bir də var ki, İran bazarında qaz ucuz ola bilər və bu, Azərbaycana sərf etməsin. Rusiya isə öz geosiyasi maraqlarına görə bu kəməri reallaşdıra bilər, ancaq onun gücü, yəni 50 milyard kubmetr qaz ötürməsi qeyri-realdır. İranın özünün kifayət qədər qaz ehtiyatları var və bu qədər qaz almaq ona lazım deyil".

İqtisadçı vurğulayıb ki, hazırda Avropa cüzi həcmlərdə Rusiyadan qaz alır və, ümumiyyətlə, oradan qaz almamaq üçün alternativ yolları tətbiq etmək niyyətindədir: "Ona görə də Rusiya qazı İrana satmaq istəyir. Böyük həcmlərdə isə bu, qeyri-realdır. Ona görə də bu kəmər məsələsi daha çox propaqanda və regional geosiyasi maraqların ifadəsidir".