İkili vətəndaşlıq: Olsun ya olmasın?

Son vaxtlar başqa ölkənin vətəndaşlığını qəbul etməklə Azərbaycan vətəndaşlığının itirilməsi ilə bağlı problem sosial şəbəkələrdə, əsasən də qadınlar arasında geniş müzakirə olunur. 2014-cü ilədək bu problemlə nadir hallarda rastlaşmaq olurdu. İndi isə bu cür hallarda qadınları dövlət orqanlarına çağırırlar, onlara iri cərimələr tətbiq edirlər.

Qadınlar çaşqınlıq içindədir, nə edəcəklərini bilmirlər. Onların bəzisi bildiriş alıb və cəriməni ödəməyə çalışır. Ancaq bu, problemin həlli üçün yetərli görünmür. Onları doğulduqları, boya-başa çatdıqları, yaşadıqları, valideynlərinin və ailə üzvlərinin vətəndaşı olduğu dövlətin - Azərbaycanın vətəndaşlığından məhrum edirlər.

Samirə Ağayeva, hüquqşunas: Azərbaycan Respublikası "Vətəndaşlıq haqqında" Qanun 30 sentyabr 1998-ci ildə qəbul edilib. 30 may 2014-cü ildə "Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığı haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə yeni qanun qəbul olunub. Həmin qanun qəbul olunduqdan sonra xarici vətəndaşı ilə ailə quran həmvətənlərimiz yuxarıda qeyd etdiyimiz problemlərlə üzləşirlər. Məsələ orasındadır ki, 1998-ci il tarixli qanunda şəxs Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığını əldə edərkən vətəndaşlığı almaq üçün zəruri olan məlumatı qəsdən saxtalaşdırmışsa və ya saxta sənəd təqdim etmişsə, əldə etdiyi Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığını itirməsi halı nəzərdə tutulmuşdur. Bu o deməkdir ki, əgər Azərbaycan vətəndaşı digər ölkənin vətəndaşı ilə ailə qurub həyat yoldaşının vətəndaşlığını qəbul edirdisə, o, Azərbaycan vətəndaşlığını itirmirdi. Azərbaycan vətəndaşının yalnız özü müraciət olunduğu təqdirdə vətəndaşlıqdan çıxarıla bilərdi. Bu məsələni Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 109-cu maddəsi qaydasında birbaşa Azərbaycan Respublikası prezidenti həll edirdi.

"Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığı haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə yeni qanunda (30 may 2014-cü il tarixli) vətəndaşlığın itirilməsinə səbəb kimi Azərbaycan Respublikası vətəndaşının digər dövlətin vətəndaşlığını könüllü əldə etməsi göstərilib.

Bu qanunun qüvvəyə mindikdən sonra digər dövlətin vətəndaşlığını qəbul edən Azərbaycan vətəndaşı Azərbaycan vətəndaşlığını itirir. Bu proses Dövlət Miqrasiya Xidmətin Vətəndaşlıq məsələləri həlli idarəsi tərəfindən başlanır və həmin şəxsə müəyyən bildiriş göndərilir. Qeyd edilən bildirişdə Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığının itirilməsi icraatının başlanması və Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığının saxlamaq məqsədilə digər dövlətin vətəndaşlığından imtina etmək niyyətin olub-olmaması barədə 10 gün ərzində Dövlət Miqrasiya Xidmətinə məlumat verməsi təklif edilir.

Vətəndaşlıq haqqında Qanuna edilən dəyişikliklər bu Qanunun 10-cu maddəsinə toxunmadı. Bu maddə olduğu kimi qalıb. 10-cu maddədə deyilir ki, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olan şəxsin ikili vətəndaşlığı olduqda (Azərbaycan Respublikası vətəndaşlığı ilə yanaşı, digər dövlətin (dövlətlərin) vətəndaşı olduqda) həmin şəxsin xarici dövlətin vətəndaşlığına mənsubiyyəti, Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq müqavilələrində nəzərdə tutulmuş və ya Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndinə müvafiq surətdə həll edilmiş hallar istisna olmaqla tanınmır. Bundan əlavə, həmin maddədə xarici dövlətin vətəndaşlığını qəbul etmiş Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı bir ay müddətində bu barədə müvafiq icra hakimiyyəti orqanına yazılı məlumat verməsi nəzərdə tutulur. Belə məlumatı verməyən şəxslər Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsi ilə nəzərdə tutulmuş qaydada məsuliyyət daşıyırlar.

Belə ki, Qanunun 10-cu maddəsi bu günki gündə də qüvvədədir və digər dövlətin vətəndaşlığını qəbul edən şəxsin qanunla nəzərdə tutulan qaydada məsuliyyəti mövcuddur. Yəni əgər Azərbaycan Respublikası vətəndaşı digər dövlətin vətəndaşlığını qəbul edibsə, o, bir ay ərzində bu barədə Dövlət Miqrasiya Xidmətinə yazılı məlumat verir. Ondan sonra da Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlığının itirilməsi icraatı başlanır. Bu o deməkdir ki, Azərbaycan vətəndaşığından başqa digər dövlətin vətəndaşlığını qəbul edən şəxs ikinci vətəndaşlığı barədə müvafiq orqanlara özü məlumat verməsə, qanunda nəzərdə tutulan qaydada cinayət məsuliyyəti daşıyır və iki vətəndaşlığından birini seçməlidir.

Belə bir sual yaranır: bəs digər dövlətin vətəndaşlığını qəbul edən şəxs özü məlumat verməsə, onda bu prosedur necə və kim tərəfindən başlanır? Bu sualın cavabı Qanunda tapılmır. Qanun dəyişilsə də, anlaşılmazlıqlar və ziddiyyətlər hələ də kifayət qədərdir.

Qanunun ən ziddiyyətli məqamı da ondan ibarətdir ki, "ikili vətəndaşlıq" və "iki ölkənin vətəndaşlığı" anlayışların fərqləndirilməməsidir. İkili vətəndaşlıq anlayışı qanunda göstərilir, iki ölkənin vətəndaşlığı isə Azərbaycan vətəndaşı həm də başqa ölkənin vətəndaşlığını qəbul edir, lakin həmin zaman Azərbaycan vətəndaşlığını itirmir. İkili vətəndaşlıq yalnız ölkələrin konstitusiyası imkan verdikdə xüsusi müqavilə əsasında mümkündür. Məsələn, Moldova və Rumıniya arasında müqaviləyə görə, bu iki ölkənin vətəndaşları qarşılıqlı sürətdə bir-birinin vətəndaşı ola bilir. Milli qanunvericilikdə bu iki anlayış qarışıq salınıb. Bir şəxs iki-üç ölkənin vətəndaşı ola bilər. Bu, ikili vətəndaşlıq anlamına gəlmir, iki-üç ölkənin vətəndaşı olmaq deməkdir.

Başqa ölkələrdə, məsələn Russiyada vəziyyət belədir. Orada ikili vətəndaşlıq qəbul olunur. Russiyanın Tacikistan arasında 26 aprel 1997-ci il tarixli ikitərəfli müqavilə imzalanıb və həmin müqaviləyə əsasən Tacikistan vətəndaşı həmçinin Russiyanın vətəndaşı ola bilər və əksinə. Lakin ikili vətəndaşlığı olan şəxsin bəzi məhdudiyyəti var: bu şəxslər bir sıra dövlət vəzifə tuta və səs hüquqlu seçki komissiyalarının üzvləri ola bilməzlər. Russiya Federasiyasının "Vətəndaşlıq haqqında" Qanununa görə, əgər Russiya Federasiyasının vətəndaşı başqa dövlətin vətəndaşlığını qəbul edirsə, bu onun Russiya Federasiyasının vətəndaşlığının itirməsinə səbəb olmur.