İnternetdə azadlıq və tənimləmə

 Media və internet azadlığI ilə bağlı qanunvericilik, qanunvericiliyin  tətbiqində problemlər, internetdə məzmuna görə təqiblər, xüsusi xidmət orqanları vasitəsilə internet yazışmalarının izlənməsi, Azərbaycan qanunvericiliyinin beynəlxalq sənədlərə uyğunluğu, diffamasiyayanın dekriminallaşdırılmaması bu gün Park İnn otelində keçirilən “dəyirmi masa”da diqqət mərkəzində olub. 

Media Hüququ İnstitutunun təşəbbüsü ilə keçirilən “dəyirmi masa”da media rəhbərləri, Mətbuat Şurasının təmsilçisi, ekspertlər iştirak ediblər. 

Ekspertlər qanunvericilikdə birbaşa və dolayısı ilə fikir və internet azadlığına təsir edən çoxsaylı müddəa və normaların olduğunu qeyd edib. “Qanunvericilikdə və xüsusilə Cinayət Məcəlləsində ifadənin məzmunu ilə bağlı insanları təhdid edən çoxsaylı maddələr var. Bunlar böhtan, təhqir, terrora, iğtişaşa, müharibəyə çağırış, pornoqrafiya, dövlət başçısının şərəf və ləyaqəti, milli, irqi, dini ayrı seçkiliklə və başqa hüquqi məsuliyyət yaradan normalardır”,-  Media Hüququ İnstitutunun direktoru Rəşid Hacılı qeyd edib.  

Onun sözlərinə görə, mərhum tənqidçi Rafiq Tağı, jurnalist Eynulla Fətullayev milli, dini ayrı-seçkilik  ittihamları ilə həbsdə olublar. Jurnalist Fərəməz Allahverdiyev, NİDAçı gənclər, REAL Hərəkatının lideri İlqar Məmmədov və Müsavat başqanının  müavini Tofiq Yaqublu iğtişaşa çağırış ittihamı ilə həbsdədir. 

Hökumət fəaliyyət planı qəbul edib və orada 2012-ci ilin sonunadək “Diffamasiya haqqında” qanunun 2012-ci ilin sonunadək  parlamentin müzakirəsinə təqdim ediləcəyi göstərilib. Amma bu, baş verməyib, əksinə 2013-cü ilin martında  parlament Cinayət Məcəlləsinə internetdə təhqir və böhtana görə məsuliyyət müəyyən edən əlavə edib. 

Hazırda tənqidçilərin məsuliyyətə cəlb edilməsi üçün silah və narkotik ittihamlarından da istifadə edirlər. “Bloger Əbdül Əbilovu narkotik ittihamı ilə həbs ediblər. Anası deyir ki, narkotik maddəni gözünün qarşısında oğlunun cibinə qoyublar. Hüquq- mühafizə orqanları Əbdül Əbülovun kompüterini də götürüb. Soruşuram, narkotik maddənin  kompüterlə nə əlaqəsi ola bilər?”- , Hacılı qeyd edib. 

Xüsusi xidmət orqanlarının internet və telefon üzərindən izləmə səlahiyyətlərinə malik olması “dəyirmi masa”da diqqət mərkəzində olub. Xüsusi xidmət orqanlarının vətəndaşların telefon və internetdə şəxsi yazışmalarını izləməsinə hər hansı nəzarət mexanizmi yoxdur və bu orqanlar nə qədər yazışmanı və ya danışığı izləməsi ilə bağlı hesabat vermir. İzləmələr isə bir çox hallarda blogerlərə, tənqidçilərə və fəallara qarşı yönəldilir. “Ölkədə hər bir xidmət operatoru xüsusi xidmət orqanları üçün ayrıca otaq ayırmalı, izləmə aparatı yerləşdirməli və trafiki həmin aparata qoşmalıdır”, - o vurğulayıb.

Ekspertlər bildiriblər ki, son zamanlar saytlarda bloklama, sürətin azaldılması halları çoxalıb. Həmçinin ekspertlər hesab edirlər ki, internet və telefonların izlənməsi ilə bağlı bir nəzarət mexanizminin yaradılması çox vacibdir. “İzlənmə qanunvericilik və beynəlxalq normalara ziddir. Doğrudur, terrorizmə qarşı mübarizə məsələləri də nəzərə alınmalıdır. Amma bütün hallarda izlənmə məhkəmənin qərarı ilə baş verə bilər. Məmurlar bilməlidirlər ki, onların yazışmaları da yazılıb saxlanılır. Qayda-qanun, nəzarət mexanizmi olmadığından nə vaxtsa hansısa fləş kartda saxlanan şəxsi yazışmalar və ya kiminsə şəxsi həyatı ilə bağlı məlumatlar şəxsi münasibətlər zəminində və ya başqa fonda ictimailəşdirilə bilər. Bunun üçün məsuliyyətə də yoxdur. Necə ki, başqa ölkələrdə olur. Məsələn Snouden Amerikanın xüsusi xidmət orqanlarının məlumatlarını ictimailəşdirib”, - ekspert Ələsgər Məmmədli qeyd edib.    

Ekspertlər media azadlığı və diffamasiya məsələləri ətrafında müzakirələr zamanı məhkəmələrin cərimələrlə bağlı qərarlarının beynəlxalq normalara adekvat olmadığını vurğulayıblar. Burada intizama hamı üçün eyni olan normalarla nail olmaq olar. Amma Azərbaycanda daha çox kabelin başında durub izləmə mexanizmi var. 

“Rəsmi məlumatlara görə, internet ölkədə 6,6 milyon  insanı əhatə edir. Burada izləmə deyil, cinayət məsuliyyətinə cəlbetmə deyil, qınama və maarifləndirmə mexanizmi təsirli ola bilər. 6,6 milyon insanın hər biri tənqid və təhqirdən istifadə etmək imkanına malikdir”, - Ə.Məmmədli bildirib. 

Digər tərəfdən, məhkəmə qərarlarının ədalətə dəlalət etmədiyi vurğulanıb. “Bakı metropoliteninin rəhbəri Tağı Əhmədova mənəvi zərərə görə “Azadlıq” qəzeti 30 min manat ödəməlidir, Amma Avropa Məhkəməsi Demokrat Partiyasının sədri Sərdar Cəlaloğluna fiziki zərər vurduğuna görə Azərbaycan hökumətini 10 min avro cərimələyib”, - ekspert bildirib. 

Hərbi ekspert  Üzeyir Cəfərli  Səbayel Rrayon Məhkəməsinin qərarına istinadən bildirib ki, əsgər ölümü ilə bağlı valideynlərə fiziki zərərə görə 5 min,  mənəvi zərərə görə 1 min manat  ödənilib. “Əsgərin ailəsi isə oğullarının ölülünə görə 20 milyon manat tələb edirdi”, - o vurğulayıb. 

Mətbuat  Şurasının nümayəndəsi və ekspertlər “Diffamasiya haqqında” qanunun qəbulunun vacibliyini bildiriblər.

Turan informasiya agentliyinin direktoru Mehman Əliyev bütün diqqətin diffamasiya məsələsində cəmlənməsini yanlış adlandırıb. “Azərbaycan KİV-ləri əsas, kütləvi pozuntulara auditoriyaya düzgün, tarazlaşdırılmış və obyektiv məlumat verməməklə yol verirlər. Azərbaycan Jurnalistinin Peşə-Etika Məcəlləsinin əsas prinsipi “Həqiqətə xidmət etmək: tarazlıq və obyektivlik”dir, amma bu əsas prinsip, demək olar ki, başdan-başa pozulur, lakin heç kim buna diqqət yetirmir”, deyə o bildirib.

Əliyevin fikrincə, həqiqət prinsipinə hamı riayət etsəydi, cəmiyyət qanunsuzluq, korrupsiya, insan hüquq və azadlıqlarının pozulması şəraitində yaşamalı olmazdı. –C-