Konstitusiyaya düzəlişlər totalitarizmə qayıdışdır

İyulun 25-də Azərbaycan Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Referendum Aktı layihəsinə baxacaq.

Xatırladaq ki, layihə rəy verilmək üçün KM-ə dövlət başçısı tərəfindən təqdim edilib.

Dəyişikliklər prezidentin səlahiyyətlərinin genişləndirlməsini, birinci vitse-prezident və vitse-prezidentlər vəzifələrinin yaradılmasını, prezidentin parlamenti buraxmasını, növbədənkənar prezident seçkisi təyin etməsini nəzərdə tutur. Bundan əlavə, prezidentin səlahiyyət müddətinin 5 ildən 7 ilə qədər uzadılması təklif edilir. 

Tanınmış hüquqşünas və vəkil Fuad Ağayev hesab edir ki, sənəd qəbul olunduğu halda hüquq və azadlıqların təminatına, hakimiyyət bölgüsü prinsipinə mənfi təsir göstərəcək, xalq hakimiyyətini məhdudlaşdıracaq.

Düzəlişlər  layihəsinin elan edilməsi prosedurunun özü də suallar doğurur.

Normativ-hüquqi aktlar haqqında qanuna görə, referendum aktı layihələrinin hazırlanması planlı xarakter daşıyır. Belə ki, layihə prezident və parlament tərəfindən razılaşdırılmış illik qanunverici iş planına daxil edilməlidir.

Referendum aktı işləndikdən sonra ekspert rəylərinə dair əlavələrlə birlikdə açıqlanmalı və ictimai müzakirəyə çıxarılmalıdır Bundan əlavə, layihə  hüququ ekspertizadan keçməlidir.

F.Ağayev  təklif  olunan düzəlişləri təhlil edərkən onları iki qrupa ayırıb:

1) dövlət hakimiyyəti orqanlarının və silahlı qüvvələrin təşkililə bağlı düzəlişlər;

2) insan hüquq və azadlıqları ilə bağlı düzəlişlər

F.Ağayev diqqəti ona yönəldib ki, ilk baxışda 9-cu maddəyə edilən düzəliş redaksiya xarakteri daşıyır. Mövcud Konstitusiyaya görə, Azərbaycan öz təhlükəsizliyi üçün Silahlı Qüvvələr və digər silahlı birləşmələr yaradır, prezident isə SQ-nin baş komandanı olur.

Təklif edilən düzəlişlərə görə, SQ ordu və digər silahlı birləşmələrdən ibarətdir. İndi prezident ordu, HH, FHN və s. daxil olmaqla bütün SQ-nin baş komandanı olur.

Parlament deputatı üçün minimal yaş həddinin ləğvi də anlaşılmır. Çünki yaş həddi ondan ötrü tətbiq edilir ki, seçkili orqana seçilən şəxs müvafiq təhsil və həyat təcrübəsinə malik olsun.

Ekspert Konstitusiyanın 89-cu maddəsinin 1-ci hissəsinə düzəlişləri də tənqidi qiymətləndirir. Bu, deputatın səlahiyyətnin alınması hallarını genişləndirir. Bura deputatın etik davranış kodeksini pozması da daxildir ki, bundan müxalifətçi deputatlara qarşı istifadə oluna bilər.

Vəkil il ərzində Milli Məclis iki dəfə Nazirlər Kabinetinə etimadsızlıq göstərərsə və ya Konstitusiya, Ali Məhkəmə və Mərkəzi Banka namizədləri qəbul etməzsə parlamentin prezident tərəfindən buraxılması barədə düzəlişi reqressiv hesab edir.

Gələcəkdə əgər parlamentə müxalifət nümayəndələri düşərsə hökumətyönlü deputatlar prezidentin parlamenti buraxmasına imkan verən süni vəziyyəti yarada bilər.

Prezidentliyə namizəd üçün minimal yaş həddinin – 35 yaş – aradan qaldırılması da təəccüb doğurur. Yəni, hətta 18 yaşlı şəxs də prezident ola bilər.

Bir şəxsin dövlət başçısı seçilməsi üçün məhdudiyyətin olmadığı şəraitdə prezidentin səlahiyyət müddətinin 5 ildən 7 ilədək artırılması ölkəni artıq totalitarizmə doğru aparır.

Bundan əlavə, prezident dövlət başçısı seçkisi ilə bağlı növbədənkənar seçkilər keçirmək  hüququ əldə edir ki, bu da ona əlverişli vaxtda özünün yenidən seçilməsi və ya dəstəklədiyi namizədin seçilməsi üçün seçki keçirməyə imkan yaradır.

Prezident tərəfindən təyin olunan və azad edilən birinci vitse-prezident və vitse-prezidentlər vəzifələrinin təsis edilməsi də mübahisəli düzəlişlərdir.

Belə çıxır ki, dövlətdə aparıcı postlara hətta parlament  tərəfindən təsdiq edilməyən şəxslər (baş nazir və Konstitusiya Məhkəməsinin üzvlərindən fərqli olaraq) təyin olunur. Eyni şey hakimiyyətin birinci vitse-prezidentə ötürülməsinə də aiddir.

F.Ağayev sosial ədalətlilik məqsədilə və qeyri-effektiv istifadəyə görə torpaq mülkiyyətinin alınmasına dair norma da reqressiv sayır.

Bundan əlavə, ekspert Azərbaycan vətəndaşlığından məhrumolunma üçün şərtlərin antidemokratik olduğunu bildirib. O hesab edir ki, qeyd olunanlar ölkəni sovet totalitarizmi ənənəsinə qaytarır.—06D-