Media-icmal 07.07.17

Qeyri-neft sektorundakı islahatlarda uğurlar, ölkədə "kölgə iqtisadiyyatı"nın səviyyəsi, dəmiryolunda qiymət bahalaşması bugünki (07 iyul, 2017-vi il) mediadan seçmələrdir.

İnkişafı davamlı edən siyasi kurs

"Azərbaycan" qəzeti inkişafın davamlılığını təmin edən islahatlar kursu" sərlövhəli (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=125512) məqalədə ölkədə islahatların uğurundan danışılır.

Müəllif deyir ki, son illər dünyada neftin qiymətinin kəskin azalması Azərbaycan iqtisadiyyatına mənfi təsir edib, ölkə bu böhrandan az itki ilə çxsa da qeyri-neft iqtisadiyyatının əsaslı inkişafını təmin etmək, insan kapitalından səmərəli istifadə prioritetə dönüb: "Beləliklə, bu sektorun inkişafı üçün sərmayə və biznes mühitinin yaxşılaşdırılması, neftdən asılılığın minimuma endirilməsi, ixracın artırılması, sahibkarlara dövlət dəstəyi yeni iqtisadi islahataların strateji hədəfləri kimi müəyyən edildi".

Bu strateji hədəfləri reallığa çevirə bilmək üçün isə Prezident İlham Əliyevin fərman və sərəncamları, Milli Məclisin qəbul etdiyi qanunlar, Nazirlər Kabinetinin qərarları yeni iqtisadi islahatların aparılmasının hüquqi bazasını təşkil etdi.

Müəllif deyir ki, ən əsası, qeyri-neft sektorunun hesabına bütünlükdə Azərbaycan iqtisadiyyatını inkişaf etdirmək fürsəti yarandı və 2016-cı ilin əvvəlindən ixrac imkanlarının artırılması, ölkəyə valyuta gətirə biləcək sahələrə diqqət verilməsi, sahibkarlıq və sərmayələrin təşviqi sahəsində mühüm addımlar atıldı.

Məqalədə bu sektorda islahatların nəticə verməsi dövlət başççısı İlham Əliyevin fikrilə daha da qüvvətləndirilir: "Keçən il qəbul edilmiş qərarlar, qanunlar, imzaladığım fərman və sərəncamlar iqtisadiyyatımızı daha da şaxələndirmək üçün yaxşı imkanlar yaratdı. Xüsusilə qeyri-neft ixracı ilə bağlı atılmış addımlar artıq öz gözəl nəticələrini verməkdədir".

Yazı müəllifi vurğulayır ki, islahatlar qeyri-neft sektorunun əsas sahələrindən biri kimi aqrar sahəni də əhatə etdi, 2016-cı il ərzində Prezident İlham Əliyev tərəfindən ipəkçiliyin, toxumçuluğun, şəkər çuğundurunun inkişafı, heyvandarlığın maddi-texniki təchizatının yaxşılaşdırılması ilə bağlı sərəncam və fərmanlar imzalandı, müxtəlif bitki sortlarının yetişdirirlməsi üçün Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinə maliyyə vəsaitləri ayrıldı.

Müəllif deyir ki, qeyri-neft sektorunun inkişafı istiqamətində əsas hədəflərdən biri sənayenin inkişaf etdirilməsidir ki, bu məqsədlə ölkədə islhatlar başlanıb, artıq bir neçə rayonda və şəhərdə sənaye parkları və məhəllələri yaradılıb.

Müəllif deyir ki, aparılan iqtisadi islahatlar nəticəsində qeyri-neft sektorunun ümumi daxili məhsulda xüsusi çəkisi artıb, ixrac potensialı yüksək olan rəqabətqabiliyyətli malların istehsalı genişlənib ki, bu da bir daha yeni islahatlar kursunun inkişafın davamlılığını təmin etməsinin təsdiqidir.

"Kölgə iqtisadiyyatı"nın lideri

"Exo" qəzetində "Azərbaycanın "kölgə iqtisadiyyatı" dünyada birinci yerdədir" sərlövhəli məqalədə (http://ru.echo.az/?p=60685) müəllif Azərbaycanda "kölgə iqtisadiyyatı"nı ekspertlərlə müzakirə edir.

Müəllif deyir ki, ən iri "kölgə iqtisadiyyatı"na malik ölkələr siyahısında Azərbaycan birinci yerdədir və tədqiqatların nəticələri göstərir ki, "qeyri-formal" sektorun həcmi bütün Ümumi Daxili Məhsulun (ÜDM) 67%-ni təşkil edir və bu haqda Beynəlxalq Diplomlaşdırılmış və Sertifikatlaşdırılmış Mühasiblər Assosiasiyasının göstəriciləri belədir.

"Keçən il üçün Azərbaycanın illik ÜDM-i 59.987,7 milyard manat olub ki, bunun da 60%-i "kölgə iqtisadiyyatı"nın payına düşür. Hesab edilir ki, ildə təqribən 36 milyard manat "kölgə"yə gedir". Bu durumu isə qəzetə ekspert Nəriman Ağayev şərh edir.

Ekspert deyir ki, əvvəllər "kölgə iqtisadiyyatı"nın həcmi daha çox idisə, indi bir qədər azalıb, amma bu, heç də bu hala qarşı aprılan mübarizənin yox, sadəcə iqtisadiyyatın kiçilməsini nəticəsidir: "Ölkənin bütünlüklə nağdsız hesablaşmaya keçməsi vacibdir, müəyyən tərəqqi varsa da, bu, hələ yetərli deyil, bununla yanaşı, hökumətin də siyasi iradəsi olmalıdır".

N.Ağayev deyir ki, ölkədə korrupsiyaya qarşı qanunlar qəbul edilsə də, onlar işləmir, səbəb də budur ki, məmurlar öz bizneslərini inkişaf etdirmək üçün qanundan yan keçə bilirlər və odur ki, bütün yasaqlar işləməlidir, əks halda hər hansı nəticə olmayacaq.

Ekspertə görə, ölkədə "kölgə iqtisadiyyatı"nın yarısını şəffaflaşdırmağa nail olunsa, iqtisadiyyatın əhəmiyyətli artımı nəzərə çarpacaq, bir çox maliyyə problemləri həllini tapacaq.

Ekspert Samir Əliyev də hesab edir ki, nağdsız hesablaşmaya keçmək "kölgə iqtisadiyyatı"na qarşı səmərəli mübarizə üsullarından biridir: "Bu sahədə müəyyən tərəqqi var, amma bu məsələdə xüsusi uğur qazanılmasından danışmaq olmaz. Nağdsız hesablaşma sisteminə keçid başlanıb, bu, hələ ki, bütün hesablaşmaların 5-10%-i deməkdir. Avropa ölkələrində isə bu faiz 80-90%-ə yüksəlir".

Müəllif deyir ki, tədqiqatların nəticələrinə görə, "kölgə iqtisadiyyatı"nda ilk yeri tutan Azərbaycanın ardınca 48%-lə Nigeriya və 46%-lə Ukrayna gəlir, 39%-lə dördüncü yerdə Rusiya gəlir.

Dəmiryolunda qiymətləri kim qaldırır?

"Novoe Vremya" qəzetində isə "Tariflərin artmasının anonsunu kim verir" sərlövhəli (http://www.novoye-vremya.com/w97461/.../#.WV5y3YiLTIU) məqalə oxumaq olar.

Müəllif deyir ki, inflyasiya Azərbaycanda "qara əməl"lərini davam etdirir, bu, daha çox istehlak və xidmət bazarında qiymətlərə təsir edir. Bu dəfə isə bahalaşma özünü dövlət inhisarında olan dəmiryolunda göstərib.

Məqalədə xatırladılır ki, bu il iyulun 15-dən kupe və plaskart vaqonlarda 1,2 əmsalı tətbiq ediləcək ki, bu da qiymətlərin 20% bahalaşması deməkdir: "Dəmiryolu rəhbərliyi bu qiymət bahalaşmasını nə qədər əsaslandıra biləcək, bunu zaman göstərər, amma bilet tariflərinin artmasının sadə vətəndaşların cibinə zərbə olması faktdır. Sual edilir ki, niyə məhz indi, yay mövsümündə, məzuniyyətlər dövründə, daxildə qatardan istifadə edənlərin sayı artan vaxt bu qiymətlər qaldırılır? Belə çıxır ki, bu qurum biletlərin qiymətlərini bahalaşdırmaqla bu və ya digər dərəcədə vəziyyətdən istifadə edir, əvəzində də heç nə təklif etmir".

Müəllif deyir ki, sərnişindaşımada qiymətlərin artırılması heç olmasa servis xidməti ilə də kompensasiya olunmur, baxmayaraq ki, bir çox qatarlarda sanitar-epidemioloji durum idealdan hələ çox uzaqdır.

Müəllif hesab edir ki, buna görə də, qiymət qaldırılmazdan öncə şərnişinlər üçün şərait yaxşılaşdırılmalıdır.

Məqalədə vurğulanır ki, ölkənin dəmir yollarının inkişafına dövlət milyard manatlarla sərmayə qoyur, bu azlıq edir, hələ üstəlik də vətəndaşın cibinə girirlər: "Bilmək maraqlıdır: qiymət artımını idarə özü, yoxsa Tarif Şurasının "təklifi" ilə anonslaşdırıb? Belə hallar olub ki, idarələr qiymət artımında əllərinin olub-olmadığı barədə suala başlarını bulamaqla cavab veriblər".

Məqalədə deyilir ki, nə olursa olsun, görünən budur ki, sadə vətəndaşlar barədə heç kəs düşünməyib, istər bu, istərsə də başqa sahədə sağlam rəqabət olmadığı üçün qiymət özbaşınalığı baş verir.

Məqalə müəllifi deyir ki, təbii inhisarlar ilk növbədə əhalinin maraqlarını nəzərə almadan öz xeyrinin qeydinə qalırlar və bu mənada istehlak bazarında durum yaxşı olmayan sahələrdən biridir.

Müəllifə görə, baxmayaraq ki, yay fəslidir, meyvə, tərəvəz və bütün qida məhsullarının qiymətləri "əl dişləyir", amma əmək haqlarının indeksasiyası nəzərdə tutulmur, əksinə, axmaq bir səhnə yaranır, belə ki, zahirən manatın dollara nisbətdə məzənnəsinin sabitliyi görünür, amma inflyasiya əmək haqlarını "yeyir", buna görə də əhalinin gəlirləri azalır.

Müəllif deyir ki, bu süni qiymət artımına, özü də dövlət strukturunun bu addımına hökumət adekvat reaksiya verməlidir, əks halda məsələ hiperinflyaisyaya qədər yüksələcək.

"Kögə iqtisadiyyatı" məmur biznesinin törəməsidir

"Yeni Müsavat" qəzeti "Kölgə iqtisadiyyatında Azərbaycanı "lider" edən hesabata reaksiyalar" sərlövhəli məqalədə problemlə bağlı iqtisadçı-ekspert Azər Mehdiyevin düşüncələrinə yer verir. (http://musavat.com/news/kolge-iqtisadiyyatinda-azerbaycani-lider-eden-hesabata-reaksiyalar_451430.html).

Müəllif xatırladır ki, Beynəlxalq Diplomlaşdırılmış və Sertifikatlaşdırılmış Mühasiblər Assosiasiyasının (ASSA) açıqladığı hesabata əsasən, Azərbaycan kölgə iqtisadiyyatının yayılmasında 1-ci yerdədir və bu, Azərbaycanda ÜDM-in 67 faizini əhatə edir.

Məqalədə deyilir ki, hesabatda Azərbaycanın ilk sırada yer alması geniş suallar doğurmaqla yanaşı, çoxsaylı müzakirələrə də yol açıb, onu qərəzli sayanlar da, əksini düşünənlər də var və iqtisadçılar bu hesabatın Azərbaycana sərmayə yatırımına ciddi zərbə vuracağını bildirirlər.

"Azərbaycanda kölgə iqtisadiyyatının həcminin böyük olması haqqında əvvəllər də müəyyən araşdırmalar olub, xüsusən də, Dünya Bankının araşdırmasında Azərbaycanda kölgə iqtisadiyyatının böyük həcmdə olması göstərilirdi. Həmin araşdırmalara əsasən, Azərbaycanda kölgə iqtisadiyyatı təxminən 72% həcmində göstərilirdi".

Ekspert deyir ki, böyük neft ixracı dövründə Azərbaycanda gizli iqtisadiyyatın böyük olması haqqında faktlar çoxdur, xüsusən dövlət qurumlarında "paket" əmək haqqının verilməsindən tutmuş qeyri-dövlət strukturlarına, qara mühasibata qədər geniş yayılmış kölgə iqtisadiyyatı institutları var.

A.Mehdiyev deyir ki, bu araşdırmalar həm müəyyən sorğulara, həm müsahibələrə, faktlara söykənir: "Azərbaycanda kölgə iqtisadiyyatının ÜDM-in 67 faiz olması dəqiq olmaya bilər, yəni bu rəqəm aşağı-yuxarı ola bilər. Lakin fakt odur ki, Azərbaycanda kölgə iqtisadiyyatının həcmi böyükdür".

Müəllif deyir ki, 2014-ci ildə neftin qiymətinin aşağı düşməsindən sonra ölkədə vəziyyət xeyli dəyişib, xüsusən nağdsız bölgənin genişləndirilməsi və nağd bölgənin azaldılması istiqamətində atılan addımlar kölgə iqtisadiyyatının azaldılmasına xidmət edir.

Ekspert deyir ki, buna baxmayaraq, Azərbaycanda kölgə iqtisadiyyatının tam və yaxud kəskin şəkildə aradan qaldırıldığını demək mümkün deyil: "Azərbaycanda gizli iqtisadiyyatın böyük bir hissəsinin səbəbkarı məmur sahibkarlığından törəmə elementlərdir ki, bunun aradan qaldırılmasında hökumətin zəruri addımlar atması vacibdir".