Media-icmal 08.12.2016

Ölkədə iqtisadi islahatların həyata keçirilməsi, rəsmilərin iqtisadi böhran etirafları, ölkənin valyuta durumu, ölkədəki son bahalaşmaya deputat baxışı, yaşayış minimumu səviyyəsi bugünki medianın aparıcı mövzusudur.

İqtisadi islahatlar ili - 2016

“Azərbaycan” qəzeti “İlham Əliyevin yeni iqtisadi islahatlar konsepsiyası”  

 (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=111467) sərlövhəli məqalədə ölkədə iqtisadi islahatların gedişi barədə danışılır.

Müəllifə görə, 2016-cı il tarixə dəyişikliklər, inqilabi islahatlar dövrü kimi həkk ediləcək. Buna əsas kimi bu ildə dövlət başçısı İlham Əliyevin müəllifliyi ilə müxtəlif  islahatların həyata keçirilməsidir.

Məqalədə deyilir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı uzun müddət özünü qlobal böhranın fəsadlarından qoruyub, inkişafın Azərbaycan modeli zərərli meyllərin digər ölkələrdəki kimi dağıdıcı təsir göstərməsinin qarşısını alıb: “Amma neftin qiymətlərinin 3 dəfə enməsi, ticari-tərəfdaş ölkələrdə iqtisadi tənəzzül yaşanması Azərbaycanın gəlirlərinə ciddi təsir göstərib, bu məqam isə iqtisadi islahatları şərtləndirib”.

Müəllif hesab edir ki, həyata keçirilən islahatların ilkin uğurları müşahidə edilir və daha mühüm nəticələrin qazanılacağına təminat verir. Bu uğurların qazanılmasına əsas kimi isə təməl prinsiplərin düzgün müəyyən olunması, qlobal çağırışlardan lokal gerçəkliyə kimi bütün şərtlərə uyğunlaşdırılmasıdır. 

Yazıda bu islahatların həyata keçirilməsi üçün idarəçilik, qanunvericilik müstəvisində görülən tədbirlərdən söz açılır və milli iqtisadiyyatın 11 əsas sektoru üzrə stratej yol xəritələrinin qarşıdakı 10 illik dövrdə görüləcək işləri müəyyən etdiyi vurğulanır.

Müəllifə görə, inkişafın Azərbaycan modeli keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoyur və qeyri-neft sektorunun inkişafı bu mərhələnin əsas prioritetidir.

Məqalədə vurğulanır ki, istehsal və xidmət sahəsində 6 əsas sektoru, 2 sosial və 3 infrastruktur sahəsini əhatə edən Strateji Yol Xəritəsi növbəti 10 illikdə ölkənin əsas strtegiya sənədi olacaq: “Beləliklə, inkişafın Azərbaycan modeli keyfiyyətcə yeni mərhələdə öz nailiyyətləri ilə əlamətdar olaraq ölkəmizin qlobal böhrandan qorunmasını təmin etməklə davamlı inkişafın istinadına çevriləcək".

İqtisadi böhran etirafları

“Azadlıqinfo” saytındakı “Biz demirik, siz deyirsiniz” sərlövhəli məqalədə müəllif (https://www.azadliq.info/169234.html) ölkənin iqtisadi və maliyyə durumunun ağır olmasını parlament üzvlərinin açıqlamları ilə ictmai müstəviyə təqdim edir.

Müəllif həqiqətlərin üzə çıxmasında zamanın yenə də ən böyük hakim olduğunu deyir: “Biz illərdir ki, ölkənin bu vəziyyətə düşəcəyindən yazırıq, hökuməti silkələyərik, reallıqları göstəririk, yürüdülən siyasətin yanlış olduğunu deyirik. Amma hər dəfə rejim təmsilçiləri müxalifəti qərəzli olmaqda, erməni lobbisinə xidmət etməkdə, inkişafı gözü götürməməkdə ittiham edib”.

Məqalədə hökumətin hər fürsətdə yarıtmazlığı müdafiə edərək həqiqətləri deyənləri ləkələyərək qondarma ittihamlarla həbsə aldığı vurğulanır. 

Müəllif hesab edir ki, indi durum dəyişib, buna görə də mənsəb sahibləri özləri böhranın tüğyan etdiyini etiraf edirlər.

Yazıda deputatlar Yevda Abramovun, Siyavuş Novruzovun, Rafael Cəbrayılovun, Bahar Muradovanın, Qüdrət Həsənquliyevin ölkədə iqtisadi durumun ağır olması ilə bağlı ifadə etdikləri fikirlər nəzərə çatdırılır. Elə bu tənqidlər müstəvisində müəllif  ümumi qənaət ifadə edir: “Bu siyahını uzatmaq da olar. Amma mənzərini təsvir eləmək üçün bir neçə nümunə kifayətdir.  Göründüyü kimi, dünənə qədər müxalifəti xəyanətdə ittiham edənlər, bu gün özləri ağır vəziyyəti etiraf edirlər. Necə olur ki, bu reallıqları müxalifət dilə gətirəndə düşmən olur, amma deputat səsləndirəndə təbii qarşılanır?”.

Müəllif böhranın ölkəyə təsir etməyəcəyi, ölkənin böhrandan şərəflə çıxdığı barədə rəsmi bəyanatları xatırladaraq, hökumətə sual ünvanlayır: “Axı, deyirdiniz ki, yoxsulluğun səviyyəsi aşağı enib? Yoxsulluq səviyyəsi 5%-ə faizə enibsə, 62 faiz aztəminatlı ailə haradan peyda oldu?”.

Məqalədə deputatların ölkədə böhran olmasını etiraf etmələri sadəcə bu reallığı danmağın mümkünsüzlüyü kimi dəyərləndirilir: “Bu gün deputatların etirafları həm də onların özünüifşasıdır. Çünki, uzun illər boyu eybəcərlikləri gizlədiblər, həqiqətlərə yalan donu geyindirməyə çalışıblar və bu gün də əsl günhakarı adıyla çağıra bilmirlər. Çünki özləri də xalqdan səs almayıblar, təyinatla mandat sahibi olublar”.

Bu, inkişaf sayılmaz

“Exo” qəzeti “Azərbaycan bankları valyuta satışını uzun müddətə məhdudlaşdıra bilməzlər” (http://ru.echo.az/?p=52674)  sərlövhəli məqalədə ölkənin valyuta durumunu ekspert Oqtay Haqverdiyevlə müzakirə edir.

“Ölkə ciddi iqtisadi böhran yaşayır, Mərkəzi Bankın manatın məzənnəsini saxlamağa cəhd göstərməsi valyuta ehtiyatlarına mənfi təsir edir. Mərkəzi Bankın ehtiyatlarının 5,5 milyon dollara yüksəlməsi olduqca aşağı göstəricidir, bu, situasiyanın yasxşılaşması sayılmaz”. Ekspert durumu qəzetə belə şərh edir.

O.Haqverdiyev Mərkəzi Bankın ehtiyatlarının azalmasının ilk il olmadığını və bunun davam edəcəyini bildirir. Ekspertə görə, hər şey neft bazarından, hökumətin səhvsiz maliyyə siyasətindən asılı olacaq.

Ekspert deyir ki, indi birmənalı olaraq aydındır ki, qarşıdakı ildə maliyyə bazarı dövlət tərəfindən süni şəkildə idarə ediləcək. O.Haqverdiyevə görə, son illər asan keçməyib, ölkə çox pul xərcləsə də az pul əldə edib: “Ehtiyatların azalmasına gəlincə, demək olar ki, bu tendensiya davam edir. İstər iqtisadiyyat, kommersiya bankları, sahibkarlar, əhali dollara ehtiyac hiss edir”.

Ekspertə görə, bundan irəli gələrək Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatlarına təzyiqi davam edəcək. Müəyyən məqamda isə ya valyuta ehtiyatı itkisinə yol verməmək üçün kəskin devalvasiyaya gediləcək, ya da indi müşahidə olunduğu kimi manatın məzənnəsi enməkdə davam edəcək.

O.Haqverdiyev hesab edir ki, banklar valyuta ehtiyatını uzun müddətə məhdudlaşdıra və ya satışını dayandıra bilməzlər.

Ekspert xatırladır ki, bu ilin oktyabr ayı ilə müqayisədə noyabr ayında Mərkəzi Bankın valyuta ehtiyatları 4 milyon dollardan 5.5 milyon dollara yüksəlib, amma bu yüksəliş nə bankların, nə xalqın, nə də iş adamlarının fəaliyyəti üçün yetərli deyil, odur ki, hazırda valyuta qıtlığı bahalaşmanı zərurətə döndərir.

Bu qədər narazılığa dəyərdimi?

“Bizim Yol” qəzeti ““Bu təxribatdır, yoxsa saymamazlıq?” sərlövəhli məqalədə

(http://www.bizimyol.info/news/88771.html) deputat Əli Məsimlinin hökumətə ünvanladığı suallarla bağlı düşüncələrinə yer verilir. 

Məqalədə deyilir ki, Ə.Məsimli hökumətə ölkədə böhranın nə zaman səngiyəcəyi, sayca üçüncü devalvasiyanın olacağı, manatın məzənnəsinin sabitləşəcəyi, xarici valyutada olan kreditlərə güzəşt ediləcəyi, məmur özbaşınalığına son qoyulacağı, vergi yükünün azaldılacağı haqda suallar ünvanlayıb.

Məqalədə deyilir ki, Əli Məsimli xüsusi olaraq vurğulayıb ki, hökumət prezidentin iqtisadi sahədə imzaladığı fərman və sərəncamlarına qarşı etinasız və laqeyd yanaşır: “Prezidentin fərmanlarına baxılsın. Prezident 2 ay, yaxud 3 ay aydiyyatı orqanlara zaman verib. Prezident 2 ay vaxt verəndə dəqiq bilir ki, bu işi 1 aya, 3 ay vaxt verəndə isə dəqiq bilir ki, 2 aya görmək olar. Niyə onu 6-7 aya əmələ gətirmək olmur? Bu, təxribatdır, səriştəsizlikdir, yoxsa saymamazlıqdır? 

Deputat hökumət üzvlərinin iş adamlarını sıxışdırmaqda davam etdiyini söyləyib: “Amma burada oturan aydiyyatı orqanların rəhbərləri hansısa sahibkar yeni işə başlayan kimi tələb irəli sürülər: “Biz heç nə bilmirik, bizim payımızı verin!”. Ə.Məsimli hesab edir ki, həmin orqan rəhbərlərinin, qanunsuz tələblər qoyan işçilərinin cəzalandırılaraq televiziya vasitəsilə insanlara göstərilməsi üçün Azərbaycan hökuməti addımlar atalıdır. 

Ə.Məsimli daha bir məqama toxunur ki, bu da Dövlət Neft Fondundan vəsaitlərin azaldılmasıdır: “Əgər bu il 3 faizə qədər enmə olacaqsa, gələn il həmən hiss olunacaq, yəni, büdcəyə artım vasitəsilə vəsait daxil ola bilməyəcək. O zaman nədən istifadə etmək lazımdır? Mövcud resursların ölkə daxilindəki və xaricindəki yenidən bölgüsü olmalıdır. Bütün dünya praktikasında ən yaxşı üsullarında biri korrupsiyaya qarşı müabrizənin gücləndirilməsi və korrupsiya pullarının yenidən büdcəyə qaytarılmasıdır”.

Ə.Məsimli hesab edir ki, “kölgə iqtisadiyyatı”nın 10 faiz daraldılması Azərbaycan büdcəsinə yarım milyard manatdan çox vəsaitin daxil olmasına gətirib çıxardar. Halbuki, insanları narazı salmaqla, qazın və işığın qiymətinin artırılması nəticəsində büdcəyə 300 milyon manat pul daxil olacaq. 300 milyona görə bu qədər narazılığa dəyərdimi?..”.

Xalqın bahalı ərzaq ixtisarı 

“Yeni Müsavat” qəzetində isə “4 nəfərlik ailənin aylıq yaşam norması - Azərbaycanda və dünyada" sərlövhəli məqalə diqqəti cəlb edir. (http://musavat.com/news/iqtisadiyyat/4-neferlik-ailenin-ayliq-yasham-normasi-azerbaycanda-ve-dunyada_398258.html)

Müəllif ölkədə ərzaq məhsullarının bahalaşmasının ardınca kommunal xidmətlərin də qiymətinin artdığını, amma maaş və təqaüdlərdə heç bir artım olmadığını bildirir. Müəllifə görə, insanların mövcud aylıq orta əmək haqqı nəzərə alınsa, bir ailənin hazırkı qiymət şərtləri ilə bir ayda normal yaşayışını təmin edə bilməsi mümkünsüzdür. 

Məqalədə 4 nəfərdən ibarət ailənin normal yaşaması üçün nə qədər vəsait lazım olması ekspert Natiq Cəfərli ilə araşdırılır. 

Ekspert hesab edir ki, bundan ötrü aylıq 1500 manat vəsait lazımdır: “ “Hökumət Azərbaycanda köhnəlmiş və reallığı əks etdirməyən bir hesablama qaydaları müəyyən edib. Həm yaşayış minimumu, həm minimum istehlak zənbilini köhnə yanaşma ilə hesablayır və Azərbaycanda çox kiçik rəqəmlər alınır”.

Ekspert hesab edir ki, hökumət özü belə rəqəmlərlə oynayaraq, yaşayış minimumunu aşağı rəqəmlərlə göstərməklə müəyyən dərəcədə büdcədən maliyyələşən insanların həm maaşlarını, həm də təqaüdlərini kəskin şəkildə artırmamaq üçün bunu edir. Onun fikrincə, yaşayış minimumu artsa, avtomatik olaraq həm təqaüdlərdə, həm də maaşlarda ciddi artım müşahidə olunmalıdır.

N.Cəfərli Azərbaycan reallığında indiki məzənnə ilə bu rəqəmin  təqribən 1500 manat etdiyini deyir: “Yəni, Azərbaycanda orta aylıq əmək haqqı təqribən 490 manata yaxındır. Minimum dolanışıqdan, standartlardan üç dəfə aşağı bir orta aylıq əmək haqqı varsa, deməli, Azərbaycanda bunun hesablanması ilə bağlı, ödənişlərlə bağlı ciddi problemlər var. Ona görə də Azərbaycanda son zamanların qiymət, kommunal xərclər artımı, xarici valyutanın dəyər qazanması, manatın  ucuzlaşması, idxal mallarında ciddi bahalaşmanı nəzərə alsaq, təbii ki, yaşayış minimumunun həddi ən azı, 4 nəfərlik bir ailəyə 1500 manat civarında pul lazımdır”.

Ekspert deyir ki, indi ailələr ərzaq səbətindən nələrisə ixtisar edərək, daha ucuz ərzaq malları almaqla dolanışıqlarını təmin edirlər. N.Cəfərli bu sırada ailələrin ət bahalaşdıqca daha az ət istehlak etməyə məcbur olduqlarını deyir. Qida rasionunda daha çox  makaron, vermişel, un kimi məhsullara üstünlük verir. Bunların qiyməti nisbətən ucuzdur və doyumluluğu kifayət qədər yüksəkdir. N.Cəfərli bütün bu ixtisarları məcburiyyətdən doğan ixtisar sayır.