Media-icmal 14.02.19

Ölkədə aparılan islahatların məqsəd v hədəfləri, region pərakəndə satış nöqtələrində "nisyə dəftəri" problemi, problemli kreditlərdən xilas olmağın yolu və s. məsələlər bugünkü (14 fevral, 2019-cu il) medianın aparıcı mövzularındandır.

İslahatlar: məqsəd və hədəflər

"Azərbaycan" qəzeti "İlham Əliyevin islahatlar gündəliyi" sərlövhəli məqalədə ölkədə islahatların məqsəd və hədəflərini dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, Azərbaycanda islahatlar dövlət başçısı İlham Əliyevin

hələ 2016-cı ildə "Biz dərin islahatlar dövrünə qədəm qoyuruq" bəyanatı ilə başlanıb, üç il ərzində islahat proqramlarının sayını dəfələrlə artıb, sistemliliyi təmin edilib.

"Cəmiyyət və dövlətin bütün sahələr üzrə yığcam, amma müfəssəl baxışlarını açıqlayan ölkə rəhbərinin bir fikri mülahizələri konkretləşdirdi: Azərbaycanda aparılan islahatlar hansısa istiqamətlər üzrə və müəyyən mərhələ üçün deyil, əksinə, onlar davamlı sistem islahatlarıdır"-deyə müəllif bildirir.

Müəllif islahatlar kursunun 1993-cü ildə qoyulduğunu, indi də davam etməkdə olduğunu , yəni, yol, istiqamət və hədəflərin dəyişmədiyini, yeni dövrün çağırışlarına, müasir tələblər islahatlar kursunun daim təkmilləşməsinə, qlobal meyllərə uyğunlaşdırılma baş verir.

Yazı müəllifi hesab edir ki, 2016-cı ildə başlayan və artıq dördüncü ilinə qədəm qoyan islahatlar indiyədək olmadığı qədər köklü dəyişikliklərin, genişmiqyaslı yeniliklərin təcəssümüdür.

Müəllifə görə, İlham Əliyevin "daha güclü, daha inkişaf edən Azərbaycan, daha rifahlı vətəndaş" konsepsiyasını icra etməli olan hakimiyyət institutları da məhz bu yeni situasiyaya uyğun təkmilləşdirilir, struktur islahatlarının tərkib hissəsinə dönür.

Müəllif deyir ki, son dövrlərdə ölkədə əhalinin sosial rifahının artırılması kontekstində atılan ardıcıl addımlar cəmiyyətdə böyük razılıqla qarşılanıb, baş vermiş zəlzələdən sonra fevralın 7-də dövlət başçısının Şamaxıda vətəndaşlarla görüşməsi cəmiyyətdə inamım səviyyəsini gücləndirir.

Məqalə müəllifi deyir ki, belə təmaslar vətəndaş-dövlət etimadını qarşılıqlı olaraq gücləndirir.

Müəllif dövlət başçısına istinadən deyir ki, islahatların və ölkə rəhbərinin strateji məqsədi Azərbaycanın inkişaf etmiş dövlətlərin cərgəsinə qoşulması və daha qüdrətli, daha müasir ölkəyə çevrilməsidir.

Dövlət idarəçiliyi mexanizminin daha da təkmilləşdirilməsi və mobilləşdirilməsi, xidmət əmsalının yüksəldilməsi, əhalinin problemlərinin həlli, ən nəhayət, Qarabağ münaqişəsinin Azərbaycanın maraqlarına uyğun nizamlanması isə bu yolda əsas istiqamətlərdir.

"Nisyə mal problemi"ndən çıxış yolu varmı?

"Yeni Müsavat" qəzetində isə Regionlarda "nisyə dəftəri" problemi-sorğu" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif "Sosial Strateji Tədqiqatlar Mərkəzi"nin regionlarda pərakəndə ticarət müəssisələrində - əsasən kiçik və orta sahibkarlıq subyektləri arasında keçirdiyi sorğunun mahiyyəti barədə qurumun rəhbəri İlqar Hüseynlə söhbətləşir.

Mərkəz rəhbəri "Yeni Müsavat"a bildirir ki, sorğu ölkənin 3 regionunda 20 müxtəlif xidmət fəaliyyətilə məşğul olan kiçik və orta sahibkarları(KOS) əhatə edib, əsas məqsəd vətəndaşlarla ticarət münasibətində əhəməiyyətli rol oynayan "nisyə" satış məsələlərini araşdırmaq olub: "Sorğuda həmçinin aylıq ticarət dövriyyələrinə görə də qruplaşma etmişik. Belə ki, 10-15 min manat,15-25 min manat və 25-50 min manat dövriyyəsi olan KOS subyektlərində vətəndaşlarla ticarət münasibətində əhəmiyyətli rol oynayan "nisyə" satış məsələlərini araşdırmışıq. Nəticədə maraqlı rəqəmlər ortaya çıxıb. Belə ki, aylıq dövriyyəsi 10-15 min manat olan KOS-lar vətəndaşlarla 2017-2018-ci illər ərzində 5850 dəfə, aylıq dövriyyəsi 15-25 min manat olanlar 8340, aylıq dövriyyəsi 25-50 min manat olanlar isə 12800 dəfə nisyə satış ediblər. 2019-cu ilin yanvar ayına birinci kateqoriyada nisyədən geri qaytarılmayan məbləğin miqdarı 22,4 faiz, ikincidə 28,7 faiz, üçüncüdə isə 38 faiz təşkil edir.Yəni bu rəqəmlər onu deməyə əsas verir ki, ölkənin regionlarında vətəndaşlar arasında ticarət münasibətlərinin az qala 50 faizini nisyə mübadilə təşkil edir".

Müəllif vurğulayır ki, hazırda Vergilər Nazirliyi bir çox istiqamətlər, o cümlədən kassadankənar satışlara görə ağır məbləğli cərimələr tətbiq etməyə başlayıb, bu halda "nisyə hesablaşma"nın teleyinin encə olacağı maraq doğurur.

İ.Hüseyn bildirir ki, "nisyə satış" demək olar ki,regionlarda çox ciddi bir sosial partlayışın qabağını almaqda davam edir, əks halda, vətəndaşların böyük əksəriyyətinin nəğd hesablaşmalar etmək imkanları yoxdur: "İstər müəllimlər, istərsə də pensiyaçılar aylıq maaş və pensiyaların ümüdindədirlər. Digər tərəfdən, sahibkarlar da kassaya vurulan məbləğə görə dövlətə vergilər ödəməlidirlər. Bu halda ciddi bir sual yaranır ki, nisyə satışla olan münasibətlər Vergilər Nazirliyinin əməkdaşları və sahibkarlar arasında necə tənzimlənməlidir?".

İ.E.Hüseynin sözlərinə görə, regionlardakı vəziyyət nisyə satışın dayandırılmasını mümkünsüz edir, buna görə də Mərkəz rəhbəri bu problemin həll yolunun tapılmasını zəruri sayır.

Mərkəz rəhbərinə görə, burada KOS nisyə dövriyyənin uçot və kassa sistemini necə qurması, nisyə satış zamanı Vergilər Nazirliyinin cərimə sanksiyalarından necə sığortalanması, geri qaytarılmayan məbləğlərin dövriyyəsini necə təqdim etməsi, nəhayət, vergi məmuru operativ nəzarəti həyata keçirərəkən sahibkarın satdığı mal-materialın həqiqətən nisyə satıldığını necə sübuta yetirməasi kimi suallara cavab tapılmalıdır.

İ.Hüseyn hesab edir ki, bu çox ciddi və əhəmiyyətli bir problemdir və, regionda vətəndaşların daha da ağır duruma məruz qalmamaları üçün istənilən halda bir çıxış yolu olmalıdır.

Dörd yaş olsa da bitməyən problem

"Strateq.az"da isə "Tanınmış ekspert problemli kreditlərin həll yolunu təklif edir: "Oxşar təcrübə Rusiyada da tətbiq olunub" sərlövhəli məqalə diqqəti cəlb edir.

Sayt ölkədə mövcud olan problemli kreditrlərdən xilas olmağın yolları barədə "İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzi"nin rəhbəri Vüqar Bayramlının düşüncələrinə yer verib.

V.Bayramlı Mərkəzin apardığı sorğuya əsasən deyir ki, problemli bank kreditləri üzrə ödənişlərə güzəştin tətbiq olunmasını vətəndaşlar prioritet məsələlərdən biri sayırlar: "Hazırda banklarda rəsmi qeydiyyata alınan problemli kreditlərin məbləği 1 milyard 585 milyon manatdır. Vaxtı keçmiş kreditlərin ümumi kredit portfelində payı 12 faizdən çoxdur. Monitorinqlər göstərir ki, ödənilməyən kreditlərin bir qismi hələ də banklar tərəfindən vaxtı keçmiş kreditlər kimi rəsmilləşdirilmir. Təhlillərə görə isə, xarici valyuta da olan kreditlərin ödənilməsi ilə bağlı çətinliklər daha çoxdur".

V.Bayramlı bildirir ki, "problemli kreditlər" anlayışı 2015-ci ildə manatın xarici valyutalara qarşı dəyərsizləşməsi ilə bağlıdır və nəticədə dollarda olan kreditlərin manat ifadəsində bahalaşmasına və aylıq ödəniş məbləğlərinin "şışməsi"nə səbəb olub.

İqtisadçı hesab edir ki, əvvəllərdə təklif etdiyi kimi problemli kreditlərin həlli ilə bağlı vahid proqramın qəbul olunmasına, birbaşa və dolayısı ilə güzəşt mexanizmlərinə ehtiyac var: "Azərbaycanda da problemli kreditlərin dövlət tərəfindən satın alınıb sağlamlaşdırılmasına ehtiyac var. Bu zaman dövlət problemli kreditləri alıb qiymətli kağız formasında bazara çıxarır və kreditlərə güzəştlər tətbiq olunur. Xatırladım ki, oxşar praktika Rusiyada da tətbiq olunub".

V.Bayramlı deyir ki, nəticədə, dövlət milli valyuta ucuzlaşandan sonra xarici kreditlər üzrə yaranan fərqi ödəyir, müştəri isə güzəştli müddət ilə kredit müqaviləsi rəsmilləşən günün məzənnəsi ilə ödənişlər edir.

İqtisadşı deyir ki, bu proqramın reallaşması üçün 1 milyard manat tələb olunur və 2019-cu ildə dövlət büdcəsinin xərclərinin əvvəlki ilə müqayisədə 17 faizdən çox proqnozlaşdırıldığını nəzərə alsaq bu proqramın maliyyələşdirilməsi dövlət üçün ciddi maliyyə öhdəliyi yaratmır.

"Bunun müqabilində isə, son illər ən çox müzakirə edilən məsələlərdən birinin çözülməsinə nail olunacaq"-deyə Mərkəz rəhbəri proqramın mahiyyətinə aydınlıq gətirir.