Media-icmal 16.05.2017

Transmilli qaz layihələrinin Azərbaycan iqtisadiyyatında yeri, toyların biznesə dönməsi, sənaye istehsalının azalması, neft amilindən asılılıq bugünkü medianın aparıcı mövzusudur.

10 illiklərin gəlir mənbəyi -qaz kəmərləri

"Azərbaycan" qəzeti "Onilliklər boyu Azərbaycanın iqtisadi maraqlarını təmin edəcək layihə" (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=122128) sərlövhəli məqalədə müəllif "Cənub" qaz dəhlizi layihəsinin ölkə iqtisadiyyatında rolunu dəyərləndirir.

Müəllif "Cənub qaz dəhlizi", "Şahdəniz-2", "Cənubi Qafqaz Boru Kəməri, TANAP və TAP layihələri üzrə işlərin 35-90% həcmində yerinə yetirildiyini deyərək artıq layihələrin reallığa dönməkdə olduğunu bildirir.

Müəllif dövlət başçısı İlham Əliyevin "Cənub" qaz dəhlizi layihəsi çərçivəsində bütün işlərin qrafik üzrə getdiyini, 2018-ci ildə layihənin önəmli hissəsi olan "Şahdəniz-2" və TANAP-ın icrasına nail olunacağını söylədiyini xatırladır.

Müəllif bildirir ki, "Cənub" qaz dəhlizi Məşvərət Şurasının bu ilin fevral ayında Bakıda keçirilən növbəti toplantısı layihənin reallaşmasına bir daha təkan verib: "Bu toplantıların Bakıda keçirilməsi artıq ənənəyə çevrilib. Layihədə iştirak edən ölkələrin, şirkətlərin səlahiyyətli nümayəndələrinin yenidən Bakıda bir araya gəlməsi son dövrlərdə Azərbaycanın dünyada nadir və nümunəvi beynəlxalq əməkdaşlıq formatı yaratdığını bir daha təsdiqləyir".

Müəllif vurğulayır ki, bu transmilli layihələrin icrasında Azərbaycan lider rolunu saxlayır və bu mənada dövlət başçısından sitat gətirir: "Bu, böyük şərəfdir və böyük məsuliyyətdir. Azərbaycan nəinki ölkə daxilində enerji məsələlərinin həllində nümunə göstərir, biz regional və qlobal əməkdaşlıq baxımından da bu gün xüsusi rol oynayırıq".

Müəllif bütün bu işlərin təməlinin isə keçmiş prezident Heydər Əliyevin yeni neft strategiyası ilə, 1994-cü ildə "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanması ilə başlandığını nəzərə çatdırır.

Yazı müəllifi "Şahdəniz-2" layihəsi üzrə Azərbaycanın ərazisində quru və dəniz obyektlərində fəaliyyətin davam etdiyini bildirir və 2017-ci ili "Cənub" qaz dəhlizinin bütün seqmentləri üçün həlledici il adlandırır.

Başqa sözlə, Avropa üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən "Cənub" qaz dəhlizinin ehtiyat mənbəyi Xəzərin Azərbaycan sektorundakı "Şahdəniz" yatağıdır. Onun sərvətindən həm Azərbaycandakı, həm də regiondakı və böyük qitədəki istehlakçılar bəhrələnəcəklər və Azərbaycan 10 illiklər ərzində "Cənub" qaz dəhlizinin icrasından iqtisadi maraqlarını təmin edəcək.

Toylar: şənlik yoxsa biznes?

"Exo" qəzetində "Azərbaycanda "Toy biznesi" haqqında" sərlövhəli məqalə

(ttp://ru.echo.az/?p=59484) oxumaq olar.

Müəllif Azərbaycanı toy etməyi sevən ölkə adlandırır və BMT-nin bu sahə ilə bağlı bu ilin yanvarındakı məruzəsinə istinadən toy xərclərinə görə ölkənin birinci yerdə olduğunu bildirir.

Müəllif vurğulayır ki, iqtisadi böhrana baxmayaraq, ölkədə toylar əvvəlki templə davam etməkdədir və "toy qarşılıqlı kömək kassası"nı ölkə iqtisadiyyatının əsası saymağın mümkün olub-olmaması ilə bağlı ekspert Fuad Əlizadənin düşüncələrini nəzərə çatdırır.

F.Əlizadə hesab edir ki, çoxları toya öz borcunu qaytarmağa gəlir, həm də toy mərasimilə geyim mağazası, nəqliyyat, fotoqraf, müsiqiçilər və və s. kimi strukturlar məşğul olurlar, bunların çoxu vergi ödəyiciləridir, odur ki, bu mərasimi belə bir əsas saymaq olar: "Müğənnilər məsələsi neçə illərdir müzakirə olunsa da nəticə yoxdur, Azərbaycan mentalitetində toylarda maliyyə məsələsi əsas rol oynayır və hətta iqtisadiyyatın ağır zamanında belə arxa plana keçirilmir. Hətta bu məsələ ilə bağlı qanunvericilik qaydasında qərarlar qəbul olunması təklif edilsə də bu söz olmaqdan o yana keçmədi".

F.Əlizadə deyir ki, indi bu mövzu arxa plana kçeib, belə ki, ölkədə iqtisadi böhran, manatın devalvasiyası ilə bağlı qiymətlər bir qədər aşağı düşüb, həm də verilən yeməklərin çeşidləri azalıb: "İndi neqativ onu saymaq olar ki, valideynlər toya təsadüfi adamları da çağırır, toy qohum-əqrəbanın və yaxın tanışların təntənəsinə yox, bəzən açıq vəsait yığılmasına dönür".

F.Əlizadə hesab edir ki, hazırda Azərbaycanda toy şənlikləri biznesə çevrilib.

Ekspert deyir ki, bütün bu cəhətlər vergi orqanlarının diqqətini özünə çəkib və şadlıq evlərində də bəzi neqativlər var: "Çox olur ki, şadlıq saraylarının sahibləri dövriyyəni aşağı göstərir, xidmət edən personalın sayını qeydə almırlar, müğənnilər isə gəlirlərini az göstərməklə dövlət vergilərini ödəməkdən imtina edirlər".

İnkişafla bağlı rəsmi rəqəmlər də şübhəlidir?

"Novoye Vremya" qəzetində isə diqqəti "İqtisadiyyatda həyəcanlı işarələr" (http://www.novoye-vremya.com/w92015/.../#.WRnvAGiLTIU) sərlövhəli məqalə cəlb edir.

Müəllif hesab edir ki, sənaye istehsalı sahəsində də enmələrin qarşısı alınmır və hökumət ilk növbədə bunu dayandırmalıdır.

Yazı müəllifi rəsmi rəqəmlərə istinadən bu ilin yanvar-aprel aylarında sənaye istehsalı həcminin 12,6 milyard manat olduğunu, bunun 2016-cı ilin eyni dövrülə müqayisədə 6% azaldığını bildirir.

Müəllif vurğulayır ki, Azərbaycanda neftin qiymətinin enməsilə sənaye istehsalının da enişi başlayıb və xammal iqtisadiyyatında bu, başqa cür ola da bilməzdi.

Məqalə müəllifi bildirir ki, neft sahəsilə bağlı sənaye istehsalı 10 illərlə artırdı, amma iqtisadiyyatın başqa seqmentlərində azalma baş verirdi və neft sənayesindəki kəskin böhran və neft kotirovkalarının enməsi şəraitində bunu təbii saymaq olar.

Amma müəllif rəsmi rəqəmlərdə qeyri-neft sahəsində sənaye istehsalının artması ilə bağlı göstəricilərin şübhə doğurduğunu deyir: "2,8% artım heç nəyi dəyişmir, qeyri-neft sahələrinin ixrac imkanları ən aşağı səviyyədədir, büdcəyə və iqtisadiyyata isə pullar lazımdır. Dövlət xəzinəsini doldura biləcək yeganə mənbə isə neft-qaz kompleksidir. Odur ki, sənaye istehsalının azalması, ölkə iqtisadiyyatının gələcəyi narahatlıq doğurur".

Müəllif həm də hesab edir ki, rəsmi rəqəmlər gerçəyi əks etdirmədiyi üçün neft sahəsində enmələri daha çox saymaq olar, neft sənayesi istehsalının enməsilə yaranan maliyyə çətinlikləri əsas kapitala qoyulan investisiyalara da təsir göstərir.

Məqalədə deyilir ki, əsas kapitala 4533.4 milyon manat yönəldilib ki, bu da keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 3,5% azdır və bu kapitalların hansı sahələrə yönəldilməsi məqalədə yer alır: "Etiraf edib-etməməyimizdən asılı olmadan əsas kapitala qoyulan investisiyanın azalması sosial sahəyə aid investisiyaların azalması deməkdir. Bu isə Azərbaycan iqtisadiyyatının neft xammalından asılı olmasının qanunauyğun nəticəsidir".

Müəllifin düşüncəsinə görə, əsas kapitala daxili investisiyaların azalması, iqtisadi böhranın artması fonunda ölkə iqtisadiyyatına xarici investisiyaların da azalması mümkündür və iqtsadiyyatdakı qeyri-sabitlik potensial xarici investorları da çəkindirir.

Müəllif hesab edir ki, neftin qiyməti aşağı olduğundan artıq neft-qaz sahəsi də investorlar üçün cəlbedici olmaqdan çıxıb, hətta neft hasilatının azalması belə neft bazarında sabitlik vəd etmir.

Neftdən asılılıq davam edir

"Yeni Müsavat" qəzetində "Azərbaycan iqtisadiyyatının neftdən asılılığı azalırmı?" (http://musavat.com/news/azerbaycan-iqtisadiyyatinin-neftden-asililigi-azalirmi_438288.html) sərlövhəli məqalədə bəhs edilən sahədə durum ekspertlərlə dəyərləndirilir.

Müəllif xatırladır ki, dünya bazarında neft ucuzlaşdıqdan sonra ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün proqramlar tərtib edilib, islahatyönlü addımlar atılıb, sahibkarlığın inkişafı ilə bağlı qərarlar və qanunlar qəbul edilib.

Müəllif bu mövzuda iqtisadçı deputat Vahid Əhmədovun düşüncələrinə yer verir: "Bu asılılıq getdikcə azalır, uzun müddətdir ki, bu barədə çox danışılıb, dövlət başçısı tərəfindən də müəyyən göstərişlər verilib. Əsasən 2016-2017-ci illərdə asılılıq müəyyən qədər aradan qaldırılıb. Düzdür, hazırda neft yenə də əsas ixrac məhsulumuzdur, milli valyutamız da faktiki olaraq neftdən asılıdır. Amma buna baxmayaraq, qeyri-neft sektorunun inkişafı üçün işlər görülür".

Deputat xüsusən də kənd təsərrüfatında inkişafın olduğunu, müxtəlif sənaye obyektlərinin tikildiyini, idxalın 2 dəfə azaldığını müsbət hal kimi dəyərləndirir.

V.Əhmədov 2016-cı ildə qəbul edilən strateji yol xəritəsində 11 sahənin o cümlədən maşınqayırma, bank, nəqliyyat sektorları və s. inkişaf etməli sahələrə aid olduğunu bildirib: "Hazırda Sumqayıtda, Mingəçevirdə, Balaxanıda salınan sənaye zonaları, nəqliyyat sektorundakı ciddi irəliləyişlər aparılan işlərin göstəricisidir. Bu gün Qaradağda Böyük Dəniz Limanı tikilir. Bütün bunlar prosesin getdiyini göstərir".

Amma deputat hesab edir ki, ümumi götürəndə qeyri-neft sektorunun inkişafı ürəkaçan deyil, çünki hələ ki neftdən asıllıq qalır, dövlət büdcəsinin 50 faizdən çoxunu neft gəlirləri təşkil edir və sosial layihələr də neftdən gələn gəlirdən asılıdır.

Ekspert Natiq Cəfərli də bu qənaətdədir ki, neftdən asılılıq azalıb, amma bu çox azdır: "Makroiqtisadi göstəricilərə baxanda görürük ki, asılılıq azalmayıb, çünki xarici ticarətdə hələ də neftin hegemonluğu hiss olunur. Son illərdə, sadəcə, qazla bağlı artım var və bir il öncə ixracatın 2%-ni təşkil edən qaz indi 8%-ə yüksəlib. Neft azalsa da qaz çoxalsa da bu yenə də enerji resurslarından asılılıq deməkdir".

N.Cəfərli deyir ki, yeganə azalmalar ondan ibarətdir ki, əgər 3 il öncə, neftin qiymətinin yüksək, hasilatın çox olduğu dövrdə ümumi daxili məhsulda (ÜDM) neftin payı təqribən 72 milyard dollar idisə bu gün 32-35 milyard dollara qədər azalıb.

Ekspert hesab edir ki, bu, ÜDM fonunda neftin payının azalmasıdır, qeyri-neft sektorunun ciddi irəliləyişi demək deyil və ÜDM-in xarici ticarətin formalaşmasında, büdcədə neftin rolu, hələ də kifayət qədər yüksək səviyyədədir.