Media-icmal 27.09.2016

Sentyabrın 26-da keçirilmiş Konstitusiyaya dəyişikliklərlə bağlı referendumun nəticələrinə fərqli baxışlar, devalvasiya təhlükəsi, əhalinin maaşlarının yetərsizliyi bugünkü medianın aparıcı mövzusudur.

Yeni inkişafın başlanğıcı

“Azərbaycan” qəzeti “Konstitusiya islahatlarına, müstəqil siyasətə, yeni inkişaf strategyiasına "HƏ" deyən xalq İlham Əliyevə növbəti etimad mandatı verdi” (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=106204) sərlövhəli məqalədə sentyabrın 26-da keçirilmiş referendumun nəticələrini müzakirə edir.

Müəllif bu referendumu Azərbaycan tarixinin şanlı səhifəsinin ilk sətirləri, dövlət quruculuğunun yeni inkişaf, naliyyət salnaməsinin başlanğıcı kimi dəyərləndirir. Müəllif hesab edir ki, bu referendum sıradan bir siyasi aksiya deyildi, onun mahiyyətində ilk addımlarını atan yeni intibah yolunun aydın məramları, ən əsası isə məhz Azərbaycanın özü, taleyi, müstəqilliyi dayanırdı.

“Bu səsvermə yalnız Konstitusiyaya edilən 29 əlavə və dəyişikliyə xalqın münasibətini öyrənmək məqsədi daşımırdı. Bu, həm də etimad referendumu idi! Xalqın prezidentinə və iqtidarına inamını, güvənini bir daha rəsmi şəkildə müəyyənləşdirən səsvermə idi! Növbəti islahatlar kursunu bəyan edən və gələcəyə daha çevik, modern, səmərəli idarəçilik modeli ilə addımlayan İlham Əliyevin siyasətinə xalqın güvən səviyyəsini dəqiqləşdirən rəy sorğusu idi!”.

Daha sonra məqalədə Azərbaycana qarşı məkrli planlardan, Azərbaycan dövlətçiliyinə qarşı olan təhlükədən və bütün bu təhlükələrin önündə lider kimi İlham Əliyevin dayanmasından danışılır: “Hədəfdə Azərbaycandır, dövlətçilikdir, müstəqillikdir və bunların dönməzliyini təmin edən liderdir! Tarixin ən möhtəşəm Azərbaycanını - məmləkətimizin mövcud nailiyyətlərini yaratmaq, sonra isə onu dörd bir yandan gələn təsirlərdən qorumaq həqiqətən də ən ali liderlik örnəyidir.

Müəllif antiazərbaycançı şəbəkənin, “beşinci kolon”un, “Freedom Hose” kimi təşkilatların və s. Azərbaycana qarşı fəaliyyət göstərdiyini deyir. Referendumun nəticələrini bütün bu qüvvələrə cavab adlandırır. Müəllifin fikirincə, bu referendum daha böyük mahiyyət daşıyır: “Bu gündən Azərbaycanda dövlət quruculuğunun keyfiyyətcə yeni mərhələsi başlayır. Bu mərhələni də uğurla gedəcəyimizə, Azərbaycanı daha qüdrətli, müstəqilliyimizi daha dönməz edəcəyimizə əsla şübhə yoxdur. Çünki istiqlalımızın bayraqdarı İlham Əliyev artıq dünya gündəminə daha güclü ümummilli dəstəklə, daha böyük etimadla qədəm qoyur!..”

Şəffaf saxtakarlıq

“Azadliq.info” isə “Şəffaf saxtakarlıq” sərlövhəli məqalədə sentyabrın 26-da keçirilmiş (http://www.azadliq.info/158201.html) referendumdakı saxtakarlığı araşdırır.

Müəllif bu referendumu Konstitusiyaya dəyişiklikləri plastik əməliyyatla müqaisə edir: “Amma Azərbaycan analoqsuz ölkə olduğuna görə, “plastik əməliyyat” Konstitusiyanın cavanlaşmasına yox, qocalmasına xidmət etdi. İndi Konstitusiyamızın “sima”sına nəzər salanda gələcəyə yox, keçmişə oxşayır. Böyüdüb Respublika etdiyimiz ölkəni, kiçildib monarxiya etmək eşqinə düşdülər”.

Müəllif deyir ki, hansısa ölkə iqtisadiyyatının gücü, hansısa ölkə təhsilinin keyfiyyəti, hansısa ölkə texnolgiyasının inkişafı ilə dünyaya səs salırsa,  Azərbaycanda bu referndumda səslərin oğurlanması ilə dünyaya səs saldı.

Müəllif  deyir ki, bu dəfə saxtakarlıq daha şəffaf şəkildə baş tutdu və topa bülletenlərin “rəqs”ini hamı gördü. Baxmayaraq ki, 1000-dən artıq məntəqədə müşahidə kameraları var idi, hamı düşünürdü ki, kameralar qarşısında “ənənə”lər davam etdirilməz: “Amma səsverməyə start verəndən sonra rəngarəng saxtakarlıqların şahidi olduq, sosial şəbəkələrdə yayılan saxtakarlıq videolarına çatdırıb baxmaq olmur. Sanki məntəqələr saxtakarlıq yarışına girmişdilər”.

Müəllif deyir ki, bütün bu saxtakarlıqlar referendum boyu davam edib, səsverməyə qatılma davamiyyəti çox aşağı olub. Bundan irəli gələrək seçkiyə qatılanların 92%-nin dəyişiklikləri dəstəkləməsi haqda Mərkəzi Seçki Komissiyasının rəqəmlərini də müəllif etibarsız sayır.

Müəllif seçki məntəqələrinin tərkibində müəllimlərin üstünlük təkil etməsini həm də saxtakarlıqda iştiraklarının çoxluğu kimi eyniləşdirir: “Məktəbdə imtahan nəticələrini müsbətə doğru dəyişə bilməyən müəllimlərimiz seçki qutusundan 92 faizlik “hə” çıxmasına “nail oldular”. Əgər müəllimlərdən seçki saxtakarlığı əvəzinə keyfiyyətli dərs tələb olunsaydı bu gün təhsilimizdə başqa mənzərənin şahidi olardıq”. Bununla da müəllif seçki saxtakarlığı ilə ölkədə təhsilin səviyyəsinin aşağı olması arasında bərabərlik işarəsi qoyur.  

Azərbaycan müəlliminin bu qədər aşağı düşməsini faciə sayan müəllif  bu qədər aşağı enməyi özünə icazə verən müəllimin heç vaxt yüksək təhsil verə bilməyəcəyi qənaətini ifadə edir. Müəllif bu məqamı məcazi mənada hökumətin təkcə Konstitusiyaya deyil, müəllimlik missiyasına da “əlavə və dəyişikliklər” etməsi adlandırır.

Müəllif bu referendumun nəticələrinin ölkənin irəliləyişinə səbəb olmayacağını deyir: “Bir sözlə, refendumun da “qırmızı lent”i kəsildi. Kəsildi ki, ölkə qaranlığa doğru rəsmən istiqamət götürsün. Şəffaf saxtakarlıq nümunələri ən yüksək səviyyədə qarşımıza qoyuldu”.

Devalvasya təhlükəsi

“Novoye Vremya” isə “Elman Rüstəmov tam nikbindir, əsas varmı?

 (http://www.novoye-vremya.com/w67389/.../#.V-sgHCh97IU) sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif Mərkəzi Bankın rəhbəri Elman Rüstəmovun Maliyyə Sabitliyi Şurasının manatın dayanıqlığı ilə bağlı zəruri addımları atması barədə açıqlamasını şübhə altına alır və şübhəsini belə əsaslandırır: “Əhalinin yerli banklara inamını yumşaq desək yaxşılaşdırmaq arzu edilərdi, daha çox da insanlar E.Rüstəmova inanmır. Odur ki, onun istənilən nikbin açıqlaması tərəddüdlə qarşılanır. Buna əsas da var, belə ki, manatın dəyərdən düşməsi ərəfəsindəki açıqlamalarını xatırlamaq kifayətdir”.     

Müəllif xatırladır ki, E.Rüstəmov ölkədə inflyasiyanın 11% həddində olduğunu, bunun aşağı salınması üzərində çalışdıqlarını bildirir. Məqalədə qeyd edilir ki, MB rəhbəri tədiyyə balansında 6 milyard manatlıq mənfi saldonun da gərginlik yaratdığını, valyuta ehtiyatlarına və valyuta kurslarına təzyiq göstərdiyini də nəzərə çatdırır.

Amma müəllif burada digər bir təhlükəli məsələdən danışır: “Bəs, “sürünən devalvasiya” uzun çəkəcək? Manatın sabitliyi təkcə kəskin devalvasiya olmaması ilə müəyyən edilmir, tədrici sürətlə dolların məzənnəsinin 2 manata qalxması da heç kəsə xoş olmayacaq”.

Müəllif deyir ki, maliyyə bazarı sabit deyil, manatın mövcud kursu süni şəkildə saxlanılır, bu süni saxlanma özü kəskin devalvasiyaya səbəb ola bilər. Müəllifə görə, idarə edilən “üzən məzənnə” rejimi manatın sabitliyini, birrəqəmli infllyasiyanı təmin etmir, bu üsulla manatın kursu davam edərsə, inflyasiya daha da yüksələ biləcək.

Müəllif bu düşüncədədir ki, E.Rüstəmovun nikbinliynə və manatın indiki hələlik sabit kursuna  baxmayaraq, devalvasiya təhlükəsi var, təkcə nikbinliklə bunu aradan qaldırmaq olmaz.

Müəllif hökumət maliyyəçilərinin bazarın hər şeyi yerinə qoyacağı barədə danışmadıqlarına, iqtisadiyyatda və maliyyə sahəsində baş verənləri idarə etmək üçün “əl ilə idarə etmə”yə keçmələrinə diqqət çəkir: “Manatın real  üzən kursuni hələlik unutmaq lazımdır. Amma təkrar edək ki, manatın kursunu süni şəkildə saxlamaq onun sabitliyinin təminatçısı deyil. Dövlətin iqtisadi və maliyyə imkanları milli manatın sabit kursunun təminatıdır. Burada isə problemlər olduğu üçün MB-nin nə deməsndən asılı olmayaraq kəskin devalvasiya təhlükəsi qalmaqda davam edir”.

Bahalığı ödəməyən maaşlar

“Bizim yol” qəzeti “Maaşlar nə qədər artmalıdır ki, bahalığı ödəsin?” sərlövhəli məqalədə (http://www.bizimyol.info/news/85204.html) gündəlik həyatla əhalinin maaşları arasındakı uyğunsuzluğu araşdırır.

Müəllif məqalənin sosial şəbəkədə aparılan sorğu əsasında hazırlandığını deyir. Müəllif bunu da deyir ki, mövzunun araşdırılmasına səbəb kimi maliyyə naziri Samir Şərifovun qlobal iqtisadiyyatdakı qeyri-müəyyənlik, xarici şokların ölkə iqtisadiyyatına təsirləri və bu təsirləri azaltmaq üçün maaşların, pensiya və təqaüdlərin artırılması haqda açıqlamalarını göstərir.   

Müəllif deyir ki, sorğuya qatılanlar əmək haqları və pensiyaların indiki həddindən razı olmadıqlarını bildiriblər. Onların fikrincə, inflyasiya və risklər nəzərə alınmaqla əmək haqları və pensiyaların artırılması üzrə sosial proqramlar davam etdirilməlidir:  Müəllif  hesablamalara istinadən göstərir ki, ölkədə qeydə alınan inflyasiya əhalinin gəlirlərinin və eyni zamanda orta aylıq əmək haqqının artımını üstələyir.

Sorğuya qatılanlar  bu düşüncədədir ki, maaşlar qaldırılan kimi ərzağın da qiyməti qalxacaq, vətəndaşın xeyrinə münasibətdə fərqli bir durum olmayacaq. Digər bir respondent düşünür ki, bu artım 5-15 % arasında ola bilər: “Bazarda isə qiymət artımı  50-100%  arasında dəyişir. Gəlirimiz ancaq ölməmək üçün yetərlidir”.

Respondentlərdən biri deyir ki, 5 nəfərdən ibarət ailəsi var, aylıq gəliri də 250-260 manat olur, bu gəlirlə ailənin ancaq ərzaq tələbatını güclə ödəmək olur. Respondentə görə, öncə qiymət artımının qarşısı alınmalıdır.

“Nazirin açıqlaması  elə bir təəssürat yaratdı ki, sanki Azərbaycan hökuməti pensiyaların və əmək haqlarının artırılmasına getməyi planlaşdırır”. Bu sözləri isə iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli “Bizim Yol”a nazirin açıqlamasını şərh edərkən bildirib.  

Ekspert deyir ki, əslində belə deyil, Azərbaycanın qanunu var ki, pensiya, təqaüdlər və digər sosial müavinətlər rəsmi inflyasiya səviyyəsi qədər indeksləşməlidir. Onun sözlərinə görə, hazırda inflyasiya 11% həddindədir, dekabrda hansı faiz elan ediləcək hələ ki, bilinmir: “Ən azından 10 faiz civarında rəsmi inflyasiya elan olunacaq və buna uyğun maaşlar və pensiyalar artırılacaq”.

Ekspert hesab edir ki, bazardakı qiymət artımı ilə bu, proporsional deyil,  sosial müavinətlərin böyük hissəsi ərzaq məhsullarının alınmasına xərclənir:

“Təkcə ərzaq sahəsində olan inflyasiya rəsmi inflyasiyadan ikiqat çoxdur. Odur ki, pensiyalara və əmək haqqında edilən artım bazardakı inflyasiyanı kompensasiya etmir. Və əhalinin dolanışığını heç də yaxşılaşdırmır. Real gəlirlər artımı nəzərə alsaq çox aşağı səviyyəyə düşüb”, - iqtisadçı ekspert bildirib.

N.Cəfərli deyir ki, hökumətin resursu o qədər azdır ki, kifayət qədər yüksək səviyyədə maaş və təqaüdləri artıra bilməz.