Qarabağda yerli idarəetmə necə qurulmalıdır? Konstitusiya və qanunlar nə deyir? – Ələsgər Məmmədli Çətin sualda

Bakı/20.10.23/Turan: münaqişədən sonrakı Qarabağda daim dəyişən vəziyyətdə ermənilərin yaşadığı ərazilərin idarə olunması ilə bağlı kəskin suallar yaranır. Azərbaycan Prezidenti Administrasiyasının yaydığı reinteqrasiya planı göstərir ki, bu rayonların idarə edilməsinə Prezidentin xüsusi nümayəndələri nəzarət etməlidir, Qarabağda bələdiyyələrin formalaşdırılması da gündəmdədir. Lakin hazırda Qarabağın heç bir rayonunda bələdiyyə yoxdur və nə icra hakimiyyəti başçısı, nə də xüsusi nümayəndə təyin olunub. Hazırda bilinən yeganə təyinat Xankəndidəki komendantdır.

Hüquqşünas "Ələsgər Məmmədli bu vəziyyətin mürəkkəbliyini araşdırır və "Çətin sual" proqramında Qarabağda yerli özünüidarəetmənin vəziyyətinə aydınlıq gətirməyə çalışır. O qeyd edib ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 4 fevral 2021-ci il tarixində işğaldan azad edilmiş ərazilərdə bölgənin bərpasını sürətləndirmək məqsədilə xüsusi nümayəndəliklərin yaradılmasını təsdiqləyib. Bu xüsusi nümayəndəliklər Prezident Administrasiyasının struktur komponentidir və Qarabağ iqtisadi bölgəsini təşkil edən Şuşa istisna olmaqla, azad edilmiş bütün əraziləri əhatə edir.

Məmmədli vurğulayır ki, Azərbaycan Konstitusiyasının 124-cü maddəsinə əsasən, yerli icra hakimiyyəti sülh dövründə yerli icra hakimiyyəti başçıları tərəfindən həyata keçirilir və onların təyin edilməsi və işdən çıxarılması prezidentin səlahiyyətinə aiddir. Prezident yerli hakimiyyət orqanlarının səlahiyyətlərini də müəyyənləşdirir.

Məmmədlinin izah etdiyi kimi, hərbi vəziyyət tətbiq olunarsa, komendant İnstitutu qüvvəyə minir. "Fövqəladə vəziyyət haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun 14-cü maddəsində nəzərdə tutulur ki, eyni Qanunun 2-ci(b) maddəsində göstərilən əsaslar üzrə fövqəladə vəziyyət elan edilərkən Azərbaycan Prezidenti Daxili İşlər, Milli Təhlükəsizlik və Müdafiə nazirlərinə birgə əməliyyat Qərargahı yaratmağı və zərər çəkmiş əraziyə komendant təyin etməyi tapşıra bilər.

Ancaq mövcud vəziyyət hərbi vəziyyətin təsiri altına düşmür, bu da Qarabağda başqa bir kontekstin, potensial olaraq "fövqəladə sosial vəziyyət rejimi" nin tətbiq oluna biləcəyini göstərir. Məmmədli qeyd edir ki, 1 fevral 2023-cü il tarixində Azərbaycan Milli Məclisi (Milli Məclis) "fövqəladə vəziyyət haqqında" qanuna "sosial xarakterli fövqəladə vəziyyət rejimi"adlı yeni fəsil təqdim edib.

Bu yeni Kateqoriya olan "sosial xarakterli fövqəladə vəziyyət" bütün Azərbaycan üzrə fövqəladə hallar nəticəsində yaranan, əhalinin həyat şəraitinin pozulmasına, o cümlədən insanların ölümünə, ictimai sağlamlığa, əmlaka və ya ətraf mühitə ciddi ziyan vurmasına səbəb ola biləcək vəziyyətləri əhatə edir. Qeyd etmək vacibdir ki, bu fövqəladə vəziyyətin tətbiqi üçün əsas deyil.

Məmmədli etiraf edir ki, idarəetmənin konkret detalları və komendantların bu "sosial xarakterli fövqəladə vəziyyət" dəki potensial rolu qeyri-müəyyən olaraq qalır və ən vacib sualları cavabsız qoyur.

Qarabağ bərpa və normallaşma yoluna qədəm qoyduqca, yerli idarəetmənin incəlikləri və komendantlar kimi əsas vəzifəli şəxslərin rolu mürəkkəb hüquqi və maddi-texniki problemlər yaradır, bölgənin unikal şərtlərinə cavab verməkdə aydınlıq və uyğunlaşma ehtiyacını vurğulayır.--0--