ABŞ-ın təklif etdiyi qətnamə Qəzzada dərhal və davamlı atəşkəs üçün qlobal səyləri dəstəkləyəcək

Birləşmiş Ştatlar cümə axşamı günü gecə saatlarında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının yekun qətnamə layihəsini yayıb, qətnamə oktyabrın 7-də HƏMAS-ın İsrailin cənubuna qəfil hücumu zamanı əsir götürülmüş girovların azad edilməsinə dair razılaşma çərçivəsində İsrail və HƏMAS arasındakı müharibədə “dərhal və davamlı atəşkəs”in yaradılması üzrə beynəlxalq səyləri dəstəkləyəcək.

Səsvermə üçün vaxt təyin edilməyib və Associated Press-in əldə etdiyi layihə hələ də dəyişdirilə bilər.

ABŞ ilkin layihəni fevralın 19-da, Qəzza zolağında müharibədə təcili humanitar atəşkəsə çağıran və ərəblərin geniş şəkildə dəstəklədiyi qətnaməyə veto qoymasından bir gün əvvəl yaymışdı və bu qətnamənin girovların azad edilməsinə dair saziş üzrə danışıqlara mane olacağını bəyan etmişdi.

Bu, ABŞ-ın Təhlükəsizlik Şurasının Qəzzada atəşkəs tələb edən qətnaməsinə üçüncü vetosu idi və prezident Co Bayden administrasiyası ilə dünyanın əksər ölkələri, o cümlədən bir çox müttəfiqləri arasında ziddiyyət yaratdı.

Heç bir razılaşma olmadan keçən qeyri-rəsmi son tarix olan müsəlmanların müqəddəs Ramazan ayının başlamasına qədər atəşkəs əldə olunmadıqdan sonra diplomatik danışıqlar dalana dirənib.

Çərşənbə günü İsrail ordusu 1,4 milyon məcburi köçkün fələstinlinin təhlükəsizlik axtarışında olduğu Rafah şəhərinin cənubunda planlaşdırılmış hücumunu davam etdirəcəyini və mülki insanları ərazinin mərkəzindəki “humanitar adalara” köçürməyi planlaşdırdığını bildirib.

Cümə axşamı günü “göy rənglə” vurğulanan ABŞ layihəsi o anlama gəlir ki, o səsverməyə çıxarıla bilən formadadır, mətnin beşinci versiyasıdır və bəzi əsas dəyişikliklər edilib.

İlkin layihədə vurğulanırdı ki, müvəqqəti atəşkəs “mümkün qədər tez” bütün girovların azad edilməsini tələb edir və humanitar yardımın çatdırılmasına qoyulan bütün məhdudiyyətlərin aradan qaldırılmasına çağırır.

Bu hərəkətlərin hər ikisi “döyüş əməliyyatlarının davamlı dayandırılması üçün şərait yaratmağa kömək edəcək”, - orada deyilir.

Yekun layihə “müvəqqəti” sözünü istisna etməklə “girovları azad edən və humanitar əzabları yüngülləşdirən daha davamlı sülh üçün zəmin yaradan saziş çərçivəsində dərhal və davamlı atəşkəs yaratmaq üçün beynəlxalq diplomatik səyləri açıq şəkildə dəstəkləyir”.

Orada həmçinin deyilir ki, “istənilən atəşkəsin yaratdığı fürsət pəncərəsi” “hərbi əməliyyatların davamlı dayandırılması və davamlı sülh üçün” şərait yaratmağa dair diplomatik səyləri gücləndirmək üçün istifadə edilməlidir.

İlkin layihədə deyilirdi ki, İsrailin Qəzzanın cənubundakı Rəfah şəhərinə qarşı planlaşdırdığı iri quru hücumu “mövcud şəraitdə davam etməməlidir”.

Bu ifadə son layihədən yoxa çıxdı. Bunun əvəzinə, açılış bəndində Şura Rafaha qurudan hücumun “mülki əhaliyə daha çox zərər vurmasına və onların potensial olaraq qonşu ölkələrə köçməsinə gətirib çıxaracağından və regional sülh və təhlükəsizlik üçün ciddi nəticələrə səbəb olacağından” narahatlığını vurğulayardı.

Yekun layihə “beynəlxalq hüquqa zidd olaraq Qəzzada mülki əhalinin hər hansı məcburi köçürülməsini rədd edir”.

Qəzzanın Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, oktyabrın 7-dən bəri İsrailin hücumunda 31 mindən çox fələstinli həlak olub, məlumatda mülki və döyüşçülər arasında fərq göstərilmir, lakin qurbanların təxminən üçdə ikisinin qadın və uşaqlar olduğunu bildirilir.

Amerika layihəsi bütün tərəflərdən mülki şəxslərin və xəstəxanalar, məktəblər və evlər daxil olmaqla “mülki obyektlərin” qorunmasını tələb edən beynəlxalq hüquqa riayət etməyi tələb edəcək.

Layihədə həmçinin Şuranın "Hazırda Qəzzanın mülki əhalisinin üzləşdiyi münaqişə ilə bağlı aclıq və epidemiya təhlükəsi, həmçinin qida çatışmazlığından əziyyət çəkən insanların sayı" və aclığın "fəlakətli" səviyyəsindən dərin narahatlığı ifadə olunacaq.

Şura “Qəzza zolağının bütün Fələstin mülki əhalisinə geniş miqyasda humanitar yardımın tam, dərhal, təhlükəsiz, davamlı və maneəsiz çatdırılması” tələbini təkrarlayacaq. Layihədə göstərilir ki, bu, bütün mövcud marşrutlardan, o cümlədən sərhəd keçidlərindən istifadə etməklə asanlaşdırılmalıdır.

Qətnamə təsdiq olunarsa, ilk dəfə olaraq “HƏMAS-ın 2023-cü il oktyabrın 7-də həyata keçirdiyi hücumları, habelə girovların götürülməsi və öldürülməsi, mülki şəxslərin öldürülməsi və zorlama da daxil olmaqla cinsi zorakılığı” pisləyəcək və “mülki infrastrukturdan hərbi məqsədlər üçün və girovların saxlanması üçün istifadə” pislənəcək. O, həmçinin HƏMAS və digər silahlı qrupların bütün qalan girovlara humanitar yardımı dərhal təmin etmələrini tələb edəcək.