Alimlər Berlin üzərində partlamadan bir neçə saat əvvəl Yerə yaxın olan asteroidi aşkar ediblər

LIVE SCIENCE:  Yanvarın 21-i bazar günü sübh saatlarında kiçik bir asteroid göy üzərində uçaraq Berlin yaxınlığında Yerin atmosferinə çırpıldı və bir neçə mil ətrafda görünən parlaq, lakin zərərsiz bir alov şarı yaratdı.

Belə müşahidələr adətən ildə bir neçə dəfə baş verir, lakin bu unikal idi, çünki ilk dəfə idi ki, alimlər tərəfindən toqquşmadan təxminən üç saat əvvəl aşkar edilib – yalnız səkkizinci dəfə idi ki, tədqiqatçılar bu kosmik daşlardan birini toqquşmadan əvvəl aşkar edirdi.

2024 BXI adlandırılan asteroidi ilk dəfə Macarıstandakı Konkoli Rəsədxanasının Pişkentete dağ stansiyasında astronom olan həvəskar asteroid izləyicisi Kristian Sarnecki aşkar edib.

O, rəsədxananın 60 santimetrlik Şmidt teleskopundan istifadə edərək kosmik daşı müəyyən edib.

Kosmik daşın aşkarlanmasından qısa müddət sonra NASA meteoritin hara və nə vaxt düşəcəyi ilə bağlı ətraflı proqnoz verdi.

"Xəbərdarlıq: Kiçik bir asteroid qısa müddət ərzində Mərkəzi Avropa vaxtı ilə saat 1:32-də Berlinin qərbində Nennhauzen yaxınlığında zərərsiz atəş şarına çevriləcək. Əgər hava aydın olarsa, müşahidəçilər bunu görəcəklər!" - NASA-nın 20 yanvar gecəsi dərc olunmuş tvitində deyilir.

Almaniyanın şimalındakı Leypsiq şəhərində müşahidə kamerası fövqəladə parlaq meteoru çəkərək onun saniyələr ərzində görünüb yoxa çıxmasını izləyib.

Toqquşmadan əvvəl təxminən 1 metr (3,3 fut) eni olan asteroid, ehtimal ki, Berlindən təxminən 50 kilometr (30 mil) qərbdə parçalanmağa başlayıb və “güman ki, yol boyu bir neçə parçası yerə düşüb”, CBS News xəbər verir ki, Kanadanın Qərb Universitetinin meteorit fizikası üzrə aspirant Denis Vida belə hesab edir.

Sarnetski son illərdə yüzlərlə asteroid kəşf edib və 2022 EB5 asteroidini Yer atmosferinə çırpılmazdan təxminən iki saat əvvəl aşkar edən ilk şəxs olub.

O, bu uçan daşı aşkar etmək üçün Konkoli Rəsədxanasının məlumatlarından istifadə edib.

Onun apardığı müşahidə unikaldır. Avropa Kosmik Agentliyinin məlumatına görə, eni 30 metrdən (98 fut) kiçik olan Yerə yaxın asteroidlərin 99%-i əvvəlcədən aşkar edilmir. Mütəxəssislərin fikrincə, asteroid nə qədər kiçik olsa, alimlərin onu aşkar etməsi üçün Yerə bir o qədər yaxın olmalıdır, bu da asteroidin təsirini əvvəlcədən proqnozlaşdırmağı çətinləşdirə bilər.

Bəzi hallarda Yerə yaxın asteroidlər parlaq günəş işığında gizlənə bilər, məsələn, 2013-cü ildə Rusiyanın Çelyabinsk şəhəri üzərində parlaq günəş işığı tərəfdən peyda olan meteor kimi. Bu gözlənilməz kosmik daş pəncərələri sındırdı, piyadaları müvəqqəti olaraq kor etdi, ani ultrabənövşəyi yanıqlara səbəb oldu və 1600-dən çox insanı yaraladı.

Hökumət kosmik agentlikləri hazırda asteroidlərin Yerlə təmas etməzdən əvvəl səmanı skan etmək üçün yeni texnologiyalar, o cümlədən NASA-nın hazırda 2027-ci ildə buraxılması planlaşdırılan NEO Surveyor peyki və 2030-cu ildən sonra buraxılması gözlənilən ESA-nın NEOMIR peykini hazırlayır.

2025-ci ildən başlayaraq Çilidə Milli Elm Fondu tərəfindən maliyyələşdirilən Vera S. Rubin Rəsədxanası Yerdən günəş sistemini kataloqlaşdıracaq və bunun asteroidlərin axtarışında əhəmiyyətli köməklik göstərəcəyi gözlənilir.

"Bu gün bildiyimiz bütün asteroidləri, təxminən 1,2 milyon asteroidi kəşf etmək üçün bizə 200 il lazım oldu", “Rubin” Rəsədxanasının Günəş Sistemi Tədqiqat Qrupunun rəhbəri və Vaşinqton Universitetinin DiRAC İnstitutunun direktoru Mario Yuriç “Astronomy”ə bildirib. “Rubin rəsədxanasının fəaliyyətə başladığı ilk üç-altı ayda biz bu rəqəmi iki dəfə artıracağıq”.