Bir fantaziya: �Adana razılaşması� adı altında Dəməşqlə dialoq

Prezident Erdoğan bir neçə gün əvvəl "Dünənki səfərdə hörmətli Putinlə müzakirələrdə bu "Adana razılaşması"nın yenidən gündəliyə gəlməsi,bunun üstündə təkidlə durmamızın lazım olduğunu daha yaxşı anlayırıq"- dedi.

Bölgəni izləyən şərhçilər Erdoğanın bu sözlərini "Putin ünvan kimi Dəməşqi göstərib"- şəklində şərh etdilər.Suriya xarici işlər və miqrasiya naziriliyi rəsmi nümayəndəsinin SANA agentliyində öz əksini tapan açıqlamasında "Suriyanın Türkiyə ilə imzaladığı "Adana razılaşması"na sadiq olduğu" bildirildi.

Ancaq rəsmi Dəməşq bunun əsas şərti kimi "İki dövlət arasındakı sərhədlərin əvvəlki vəziyyətə gətirilməsini" - irəli sürməklə qalmayıb, "terrora dəstək verməklə" suçladığı Türkiyənin öz hərbi qüvvələrini Suriya torpaqlarından çəkməsini tələb etdi.

"Adana razılaşması" 1998-ci ilin oktyabrında Türkiyə ilə Suriya arasında bir neçə gün davam edən gizli danışıqlardan sonra imzalanmışdı (memarladından biri də Türkiyənin Bakıdakı keçmiş səfiri Faruk Loğoğlu idi) Sənədin imzalanmasına qədərki proseslər ildırım sürətiylə cərəyan etmişdi: Suriya uzun müddətdən bəri PKK terror təşkilatının başçısını öz torpaqlarında barındırırdı.

Türkiyənin xəbərdarlıqları fayda verməyincə,quru qüvvələri komandanı, ordu generalı Atilla Ateş, Hatay vilayətində Suriya sərhədinin 1 kilometrliyinə qədər gedərək Dəməşqə "Səbrimiz daşır"- sözləriylə sərt mesaj verdi.

Hafiz Əsəd 10 gün içində terror təşkilatının başçısını ölkədən çıxardı.2 həftə sonra Adanada imzalanan razılaşmada "Terrora qarşı birgə mübarizə aparmaq" üçün qərarlılıq nümayiş etdirilir və hətta bu məqsədilə "Sərhədin 5 kilometr o tərəfinə keçməsi üçün Türk silahlı qüvvələrinə icazə verilirdi".

Prezident Ahmet Necdet Sezer 2000-ci ilin yayında vəfat edən Hafiz Əsədin dəfn mərasimində iştirak edərək münasibətlərdəki buzu bir az da əritdi.AKP-nin iqtidara gəldiyi 2002-ci ildən 2011-ci ilin yazına qədər münasibətlər daim yüksələn qrafikdə inkişaf etdirildi: Azərbaycanla hələ də ləğv edilməyən viza rejimi 2009-cu ildə Bəşər Əsəd İstanbulda ikən yemək masasının arxasında 5 dəqiqədə ləğv edildi.

"Ərəb baharı"nın başlamasıyla bölgədəki siyasətini bir anda dəyişdirərək onu sünni "Müsəlman qardaşlar" çizgisinə çəkən Ankara şüurlu şəkildə Dəməşqlə münasibətlərini pozdu.

Xarici işlər naziri Davutoğlu 2011-ci ilin yayında Əsədlə 6 saatlıq görüşündə onu istefaya məcbur etməyə çalışdı.

Baş nazir Erdoğanın 2012-ci ilin payızında dediyi "İnşallah, iki həftəyə qalmaz,Əməvi məscidində namaz qılarıq"- sözləri Türkiyənin Suriya və ümumən, bölgə ilə bağlı siyasətinin onurğasını təşkil edirdi(həmin ilin yayında Türkiyə iqtidarıyla münasibətləri ən yüksək səviyyədə olan "Müsəlman qardaşlar"ın lideri Məhəmməd Mursi Misirin prezidenti seçilmişdi) Sonrakı mərhələdə Türkiyənin Suriyaya qarşı qatı sünni siyasəti dərinləşdi və "Ələvi Əsədin iqtidardan getməsi" Ankaranın Suriya siyasətinin paradiqmasını təşkil etdi və AKP iqtidarı dönəmində bunun dəyişəcəyinə ehtimal vermək nəinki çətin, heç mümkün deyil.Çünki indiki hakim ideologiya Erdoğanı Türkiyənin dövlət başçısından çox, "ümmətin lideri" kimi qələmə verir.

"Ümmət" məfhumunun altında isə "sünni islam"ın bəndələri nəzərdə tutulur.Ona görə Dəməşq ilə yenidən dialoq yaratmaq üçün siyasi iqtidarın, başda dövlətin hegemon dini ideologiyasının bazası olan Dini işlər vəqfindən,sünni tendensiyalı saysız-hesabsız dərnəkdən, vəqfdən və hətta məsciddən razılıq alması lazımdır.

Bu razılıq olmadan atılacaq istənilən addıma fətvaçıların yönləndirərək iti bıçaq halına gətirdikləri iqtidar partiyası tərəfdarlarından da sərt reaksiya görəcəkdir.

Onlara görə, Erdoğanın iqtidarda olduğu bir Türkiyədə "ələvi" Əsədlə yenidən dialoqa başlamaq -"idealların əksinə getmək" olacaqdır.300 illik Türkologiya və şərqşünaslıq ənənəsi olan (qəti şəkildə Türkiyədən 300 dəfə güclü) Rusiyanın dövlət başçısı bunu, əlbəttə ki, bilir.Elə isə çox yaxın münasibətdə olduğu Türkiyə iqtidarına niyə ünvan kimi 21 il əvvəl imzalanmış "Adana razılaşması"nı göstərdi?

Bunun səbəbi 1.5 aydan bəri Suriyanın Şimali-Qərbində Ankara ilə Washington arasında cərəyan edən "Təhlükəsiz bölgə sevgi-məhəbbəti" ola bilərmi?

Kreml o "sevgi-məhəbbətə" cavabını "Adana razılaşması"nı ünvan göstərərək, əslində isə barmağını Dəməşqə tərəf uzadaraq cavab verdimi?

Mürəkkəbləşdikcə mürəkkəbləşir...