Cənub qonşusu və şimal qonşularıyla münasibətlər: hamısı bir-birinə qarışıb...

Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun 2017-ci ilin yanvarında yaratdığı və Suriya problemini həll etməyi qarşısına məqsəd qoyan “Astana prosesi” indiyə qədər 21 zirvə toplantısı keçirib. Türkiyə, İran və Rusiyanın iştirak etdiyi bu prosesin 11-12 noyabrda Astanada keçirilən son iclasının əvvəlkilərdən fərqi, Dəməşq rejimi nümayəndələrinin və müxalifət təmsilçilərinin də dəvət edilməsi olmuşdur. Uzun müddət yavaş irəliləyən bu prosesin birdən-birə Dəməşq rejimi və müxalifət nümayəndələrini iclasa dəvət etməsində Ankaranın rolu var. Ankara rəsmi Dəməşq ilə münasibətləri təxminən bir ildir normallaşdırmağa çalışsa da, bütün cəhdlər nəticəsiz qalmışdı və ümidlər “Astana prosesi”nə yönəldi.

Bu mərhələdə ən vacib sual belədir: “Terror təşkilatının Suriyadakı qolunun ölkənin şimal-şərqində yaratdığı, ABŞ tərəfindən dəstəklənən kanton Dəməşq rejimi ilə dialoqa girib muxtariyyət əldə etsə və ya müstəqillik elan etməyə çalışsa, Türkiyə bölgəyə genişmiqyaslı əməliyyat həyata keçirəcəkmi?” Oxucuların yadındadır ki, Donald Trampın prezidentliyinin ilk illərində — 2018-2019-cu illərdə Türkiyə həm hərbi əməliyyatlarla, həm də siyasi təzyiqlərlə PYD/YPG qüvvələrinin Suriya-Türkiyə sərhədindən 20 kilometr geri çəkilməsinə nail olmuşdu. Astanadakı son iclas Türkiyənin bu dəfə bölgəyə daha qətiyyətli müdaxilə edəcəyi ehtimalına dair ipucları verdi. Suriya müxalifət nümayəndələrindən birinə verilən “Türkiyə genişmiqyaslı hərbi müdaxilə etsə, reaksiyanız necə olacaq?” sualına, müxalifət nümayəndəsi “Əməliyyatı dəstəkləyəcəyik” cavabını verdi. Bu vəziyyət Türkiyənin bölgəni nəzarət altında saxladığını və ərəb qəbilələri ilə əlaqələrini davam etdirdiyini göstərir.

Ankaranın Dəməşq ilə münasibətləri normallaşdırmaq istəyinin bir səbəbi də şimal-şərq bölgələrinə ehtimal olunan hərbi əməliyyatlarda rəsmi hökumətin razılığını almaq və hətta rəsmi hərbi qüvvələrlə əməkdaşlıq etməkdir. Lakin bunun üçün diktator Əsədin Moskvanın icazəsini alması, həmçinin Vaşinqtonun dəstəklədiyi və Suriyanın neft ehtiyatlarının 70%-nə nəzarət edən PYD/YPG-ni birdən-birə tərk edib-etməyəcəyi nəzərə alınmalıdır.

Ankara 20 yanvarda Vaşinqtonda keçiriləcək prezident təhvil-təslim mərasiminə qədər bölgədə sürətli hərbi əməliyyat keçirərmi? Ankaranın bu cür əməliyyatlardan əvvəl potensial reaksiyaları dərindən analiz etdiyi şübhə doğurmasın. “20 yanvar” deyəndə Ankaranın qərarına təsir edəcək digər əsas faktor Rusiya-Ukrayna müharibəsinin gedişatı olacaq. ABŞ-ın yeni prezidenti hərbi əməliyyatları dayandırmağa nail olarsa, Türkiyə hansı planlarını işə salacaq? 22-24 oktyabrda Kazanda keçirilən BRİCS zirvə toplantısında Prezident Ərdoğan, rusiyalı həmkarına “Taxıl dəhlizi”nin bərpasını təklif etmişdi. Əməliyyatların bitməsi halında bu dəhlizə yenidən ehtiyac yaranacaqmı?

Türkiyənin müharibənin başlanmasından əvvəl, hətta Zelenskidən öncə Ukrayna ilə imzaladığı hərbi sənaye sazişi, Donald Trampın müharibəni dayandırmağa müvəffəq olması halında həyata keçiriləcək layihələrdə Türkiyə-Qərb əməkdaşlığının güclənməsinə səbəb olacaq. Bu vəziyyətdə Rusiya ilə münasibətlərin təhlükə altına girə biləcəyi ehtimalı var. Lakin Rusiyanın maraqları baxımından bu baş verməməlidir. Çünki “Akkuyu” atom stansiyası və “Türk axını” kimi layihələrdən imtina etməsi Rusiya üçün böyük itkilər demək olacaq. Beləliklə, şimal qonşusu, bir növ, Türkiyəyə ehtiyac duyur. Ən son məlumata görə, oktyabr ayında Rusiya ən çox nefti Türkiyəyə satıb. Türkiyə, Qərbin razılığı ilə bu nefti Avropaya ixrac etmiş ola bilərmi? Avropa Birliyinin “Rusiyanın özündən almamaq şərti ilə, başqa ölkə vasitəsilə ala bilərik” prinsipini Türkiyə bu dəfə həyata keçirirmi?

Müharibənin dayandırılması halında sülh danışıqlarının Türkiyədə keçirilməsi ehtimalı da var ki, həm Qərb, həm də Moskva buna müsbət yanaşacaqdır. Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin başa çatmasından sonra və Qərbin icazəsi halında Türkiyənin Ukraynada hərbi, Rusiyada isə iqtisadi mövqelərinin güclənə biləcəyi ehtimalı var.

Mövcud proseslərə baxanda, ölkənin maraqları baxımından Dəməşq rejimi ilə anlaşmağın Ankara üçün vacib olduğu görünür. Bu məqsədlə Ankaranın təmkinli davranışları davam edir. Ukraynadakı hərbi əməliyyatların başa çatmasının Rusiya üçün yaratdığı nəticələr, Ankaranın cənub qonşusu ilə münasibətlərinə də təsir edəcək. Hərbi əməliyyatların dayandırılması zəif bir Rusiya ortaya çıxaracaqsa, Ankara buna uyğun siyasət formalaşdıracaq. Daha güclü bir Rusiya ortaya çıxarsa, Suriya ilə münasibətləri normallaşdırmaq cəhdləri müvəqqəti olaraq dayandırılacaq.