İsveçrə konfransında 78 ölkə Ukraynanın ərazi bütövlüyünün istənilən sülhün əsası olması barədə razılığa gəlib

AP:  Bazar günü 80-ə yaxın ölkə Ukraynanın “ərazi bütövlüyünü” Rusiya ilə iki illik müharibəyə son qoymağa yönəlmiş istənilən sülh sazişinin əsası olmağa çağırıb, Amma bəzi inkişaf etməkdə olan ölkələr İsveçrədəki konfransda bu fikri dəstəkləməyib. Diplomatiyanın gələcək yolu qeyri-müəyyən olaraq qalır.

Dəvət olunmayan Rusiyanın iştirak etmədiyi iki günlük konfransı birgə kommünike ilə başa çatıb. Bir çox iştirakçı Rusiyanın gələcəkdə sülhə nail olmaq üçün yol xəritəsinin hazırlanmasına qoşula biləcəyinə ümid etdiyini bildirib.

Prezident Vladimir Putinin 2022-ci ilin fevralında Ukraynaya hücumu ilə başlayan genişmiqyaslı müharibə yüz minlərlə insanın ölümünə və ya yaralanmasına səbəb olub. Taxıl və gübrə kimi malların bazarlarını pozub, milyonlarla insanı evlərindən didərgin salıb və Qərblə aralarında gərginlik yaradıb.

Sülh yolunda ilk addım kimi qiymətləndirilən konfransda əksəriyyəti Qərb ölkələrindən olan 100-ə yaxın nümayəndə heyəti iştirak edib. Onların arasında Fransa, Almaniya, Böyük Britaniya, Yaponiya, Polşa, Argentina, Ekvador, Keniya və Somalinin prezidentləri və baş nazirləri olub. Müqəddəs Taxt-tac da təmsil olunub və ABŞ adından vitse-prezident Kamala Harris çıxış edib.

Hindistan, Meksika, Səudiyyə Ərəbistanı, Cənubi Afrika Respublikası, Tailand və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri xarici işlər nazirləri və ya aşağı səviyyəli elçilər tərəfindən təmsil olunaraq, nüvə təhlükəsizliyi, ərzaq təhlükəsizliyi və məhbusların mübadiləsinə diqqət yetirən sənədi imzalamayan ölkələr arasında idi. Braziliya “müşahidəçi” kimi müqaviləni imzalamasa da, Türkiyə imzalayıb. Çin iştirak etməyib.

78 ölkənin imzaladığı yekun sənəddə deyilir ki, BMT Nizamnaməsi və “ərazi bütövlüyünə və suverenliyinə hörmət... Ukraynada hərtərəfli, ədalətli və davamlı sülhə nail olmaq üçün əsas ola bilər və xidmət edəcəkdir”. Bu, Ukraynanın daha çox ərazi verməsini və NATO hərbi alyansına qoşulmaq ümidlərindən əl çəkməsini istəyən Putin üçün ilk addım deyildi.

İsveçrə prezidenti Viola Amherd mətbuat konfransında deyib ki, iştirakçıların “böyük əksəriyyəti” “diplomatiyanın nəyə nail ola biləcəyini göstərən” yekun sənədlə razılaşıb, lakin İsveçrənin Rusiya hakimiyyətinə müraciət edəcəyini bildirib, lakin bunun necə olacağını açıqlamayıb.

Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski görüşdə “sülhə doğru ilk addımları” alqışlayıb və Ukraynanın “ikinci sülh sammiti”nin keçirilməsini təklif edən, adını çəkmədiyi bəzi ölkələrlə danışıqlar apardığını bildirib. Təqvim dəqiqləşdirilməyib.

Bu ayın əvvəlində Zelenski Rusiyanın dəstəklədiyi Çini İsveçrədəki konfransı pozmağa cəhd etməkdə ittiham edbi, Pekin bu ittihamı rədd edib.

İndi Ukraynanın müttəfiqləri üçün problem sülhə doğru sürəti qorumağa çalışmaqdır. Zelenski milli təhlükəsizlik müşavirlərinin gələcəkdə görüşəcəyini və bundan sonra “konkret plan hazırlanacağını” deyib.

Müharibə yorğunluğunun və digər narahatlıqların göstəricisi olaraq, BMT-yə üzv ölkələrin yalnız yarısı iştirak edib. Bu, 2022-ci ilin martında Rusiyanın işğalını pisləyərək 141 dövlətdən ibarət BMT Baş Assambleyasının Rusiya qoşunlarını Ukraynanı tərk etməyə çağıran qeyri-məcburi qətnamədən fərqlidir.

Konfransda iştirak edən bəzi inkişaf etməkdə olan ölkələrin yekun bəyanatı niyə dəstəkləmədiyi bəlli deyil, lakin onlar Rusiyanı qıcıqlandırmaqda tərəddüd edə bilərlər və ya Moskva, onun müttəfiqi Çin və Kiyevi dəstəkləyən Qərb dövlətləri arasında orta yol tapmağa çalışırlar.

“Bəziləri çox az olsalar da, imza atmayıblar, çünki onlar “Güzəştlərə əsaslanan sülh yaradaq” oyununu oynayırlar və adətən, Ukrayna tərəfinin güzəştlərə getməsini və mahiyyətcə Rusiyanın tələblərinə əməl edirlər”, - deyə Ukrayna üzrə ekspert və Vaşinqtondakı Avropa Siyasətinin Təhlili Mərkəzinin baş elmi işçisi Vladimir Dubovik bildirib. “Onlar da “neytrallıq” mövqeyini bəyənirlər”.

Dubovik deyib ki, Ukraynanın irəliyə doğru yolu yerdə vəziyyəti yaxşılaşdıra və bununla da onun danışıqlardakı mövqeyini yaxşılaşdıra biləcək yardım - silah və humanitar yardım əldə etməkdir.

İsveçrədə keçirilən tədbirdə məqsəd Rusiyaya qarşı sərt çıxış etmək, eyni zamanda onun sülh təşəbbüsünə qoşulması üçün qapını açmaq idi.

“Bir çox ölkələr... Rusiya Federasiyasının nümayəndələrini cəlb etmək istəyirdilər”, - Zelenski bildirib. "Eyni zamanda, əksər ölkələr (Rusiya liderlərinin) əllərini sıxmaq istəmirlər... ona görə də dünyada müxtəlif fikirlər var."

Avropa İttifaqının icra komissiyasının prezidenti Ursula fon der Leyen sülhün bir addımda əldə edilməyəcəyini deyib və Putinin müharibəni bitirməkdə ciddi olmadığını bildirib.

“O, Ukraynanın təslim olmasında israrlıdır. O, Ukrayna ərazisini, hətta bu gün onun tərəfindən işğal olunmayan ərazilərin də onlara verilməsində israrlıdır”, - deyə o bildirib. Ukraynanı gələcək təcavüzə qarşı həssas qoyaraq tərksilah etməkdə israrlıdır. Heç bir ölkə bu çirkin şərtləri heç vaxt qəbul etməyəcək”.

Analitiklər Rusiya dəvət olunmadığı üçün konfransın müharibənin başa çatmasına az təsir göstərəcəyindən şübhələnirdilər. Çin və Braziliya sülhə nail olmaq üçün alternativ yollar tapmaq üçün birlikdə çalışıblar.

Qətərin baş naziri Şeyx Məhəmməd bin Əbdülrəhman Əl Tani şənbə günü bildirib ki, onun varlı Körfəz ölkəsi Ukrayna və Rusiya nümayəndə heyətləri ilə ukraynalı uşaqların ailələrinə qovuşması ilə bağlı danışıqlar aparıb. Nəticədə indiyədək 34 uşaq ailəsinə qovuşub.

Ukrayna hökuməti hesab edir ki, 19546 uşaq deportasiya edilib və ya məcburi köçkün edilib və Rusiyanın uşaq hüquqları üzrə müvəkkili Mariya Lvova-Belova daha əvvəl Ukrayna uşaq evlərindən ən azı 2000 uşağın götürüldüyünü təsdiqləyib.

Kiyevdə Rusiya tərəfindən əsir götürülən əsgərlərin yaxınlarının növbəti nümayişində İsveçrə görüşünə reaksiya ehtiyatlı olub.

“Mən həqiqətən inanmaq istərdim ki, bu (konfrans) öz təsirini göstərəcək, lakin bəzi çox mühüm ölkələr kommünikeni imzalamayıblar”, - əsgər oğlu 2022-ci ildən əsirlikdə olan 56 yaşlı Yana Şirokix deyib. “Mən çox istərdim ki, onlar Rusiyaya daha güclü təsir vasitələri tapsınlar”.