Misir: inadın sonu, yoxsa daha çox şey?

Suriya, Liviya  ümumən Şərqi Aralıq dənizi bölgəsində 10 ildən bəri izlənən siyasətin  Türkiyəyə nə qazandırdığını və hansı itkiləri özü ilə gətirib-gəldiyinə baxanda ilk əvvəl, terror təşkilatının Türkiyə  sərhədlərindən uzaqlaşdırılmasını müsbət xanəyə yazmaq lazım gəlir.

Rusiyanın təkid və təlqinlərinə baxmayaraq, Dəməşq rejimilə münasibət yaratmağı  rədd edən Ankara o ölkənin şimal-şərq bölgəsində terror təşkilatına verdiyi dəstəyi səbəb göstərərək Vaşinqtonla mübahisəsini hələ də davam etdirir və belə görünür ki, bütün narazılıqlar aradan qaldırılsa belə bu məsələyə dair anlaşmazlıqlar davam edəcək.

26 noyabr 2019-cu ildə İstanbulda Liviyanın BMT tərəfindən tanınan hökumətilə imzalanan müqavilə yerində addım idi və Türkiyənin hazırda Aralıq dənizində ciddi şəkildə  sıxışdırılmamasının qarşısının alınmasında böyük rolu oldu. Tripoli mərkəzli hökumətin Ankaraya hazırki loyal  münasibətində də son 1,5 ildə izlənən Liviya siyasətinin rolu var.

“Müsəlman qardaşlar” tendensiyalı bu siyasətin Liviyada müəyyən uğurlar gətirməsinə baxmayaraq, Misirdə tamamilə uğursuzluğa düçar olmasının hqq-hesabı qarşılaşdırılanda Ankaranın  itkisinin  böyük olduğu açıq-aşkar görünür.

“Müsəlman qardaşlar” siyasətini Türkiyə 2011-ci ilin əvvəllərindən açıq şəkildə izləməyə başladı. Hüsnü Mübarəkin devrilməsindən sonra 2012-ci ilin iyununda Misirdə keçirlən seçkidə Məhəmməd Mursi  dəstəkləndi, “Müsəlman qardaşlar”ın seçki yoluyla iqtidara gəlməsi AKP-nin əhvali-ruhiyyəsini göylərə çıxardı, yardımların ardı-arası kəsilmədiyi kimi həmin ilin dekabrında Əl-Əzhər Universitetində çıxış edən dönəmin baş naziri Ərdoğan “bu bölgəyə cümhuriyyət rejiminin səhv olaraq gəlməsindən və Mursi qardaşı ilə bu tarixi ədalətsizliyin aradan qaldırılması üçün birgə mübarizə apacaqlarından” bəhs etdi.

2013-cü ilin iyununda İstanbulda başlayıb dalğa-dalğa Türkiyəyə yayılan “Gezi hadisələri”nin hərarəti təzə-təzə sönməyə başlarkən Qahirənin Təhir meydanı qaynadı. İyulunda 3-də general Əbdülfəttah Sisinin iqtidara əl qoymasına başda Ərdoğan olmaqla Türkiyənin idarəçiləri “seçilmiş iqtidar  hərbi çevrilişlə aradan qaldırıla bilməz” motivilə etiraz etməklə qalmadı, “Müsəlman qardaşlar”ın qadağan edilməsilə Ankara ilə Qahirə arasında münasibətlər ən aşağı səviyyəyə endi, beynəlxalq təşkilatların iclaslarında da bir ölkənin nümayəndələri salonda ikən, o biri ölkənin nümayəndələri orada  olmadı. Yəni, sanki “Müsəlman qardaşlar”ın praktiki lideri Mursi getdi, onun mübarizəsinin yerini rəsmi Ankara tutdu. Hərbi çevrilişin bu gün-sabah 8 ili tamam olacaq, bu illər ərzində “Müsəlman qardaşlar” siyasətində güzəştə gedilməməsi, təbii ki, hökumətin öz işidir.

Ancaq məsələyə real siyasət və mənafelər baxımından yanaşanda, məsələn, Vaşinqtonun, Tel-Əvivin, lap elə Moskvanın 180 dərəcə əks siyasət yürüdərək regionda əldə etdikləri qazanclara göz atmaq kifayət edir - hələ başda Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri olmaqla, sünni islamın neftlə zəngin ölkələrinin adlarını da zikr edəndə ortaya daha ağır maddi haqq-hesab çıxır.

“Qahirəyə qarşı ideoloji siyasət aparmaq daha düzgün idi, yoxsa dövlətin mənafelərini güdmək?” sualının cavabını, görünür, Ankara özü də axtarmağa başladı ki, milli müdafiə naziri və xarici işlər naziri “Qahirə ilə pərdə arxasında müzakirələrin başladığını” elan etməyi uyğun gördülər (kəşfiyyat əməkdaşlarının isə Dəməşqlə görüşdüklərinə dair məlumatlar verilir). Burada milli müdafiə naziri, ordu generalı Hulusi Akarın sözlərinə qulaq verməyin tərəfdarıyam: 2019-cu ilin oktyabrında bu köşədə “regional və beynəlxalq siyasətin müəyyənləşdirilməsində ordu generalı Hulusi Akarın adının pərdə arxasından ön plana çıxdığına” diqqəti cəlb etmişdik. Bunun əsas səbəbi NATO generalı  Akarın daim okeanın o tayı ilə yaxın münasibətlərdə olması və siyasi açıqlamalardan həmişə uzaq durmasıdır; yəni, münasibətlərin sahmana salınmasında ordunun və xüsusilə ordu generalı Akarın daha konstruktiv rola malik ola biləcəyi reallığıdır.

Türkiyə özünün Misir siyasətində radikal dəyişikliyə gedəcəkmi? Gedəcəksə, bu dəyişiklik  “Müsəlman qardaşlar”a “xəyanət” kimi qiymətləndiriləcək, yoxsa  “Türkiyəni idarə edən xarizmatik bir liderin real siyasət  addımı” kimi? Dövlət başçısını “məzlum  müsəlmanların lideri” kimi görən milyonlarla tərəfdarı və əlahəzrət “qeydsiz-şərtsiz tərəfdar” media buna nə deyəcək?

180 dərəcə dəyişəcəklərinə indidən əmin olun.

Yox, Ankara-Qahirə münasibətlərinin normallaşması “siyasi islamdakı üçüncü tektonik sınma” olmayacaq. Çünki iki sınmadan sonra onsuz da siyasi islamı kifayət qədər zəiflədib və bundan sonra bir daha sınmaya ehtiyac  olacağını da düşünməmək lazımdır.