Müxalif blokun idarəçilik sistemini dəyişdirmə həmləsi

Sistemin dəyişməsiylə  artan təzyiqlərin  müxalif  ittifaqın  sıralarını genişləndirəcəyi şübhə doğurmurdu. Bu genişlənməyə  iqtidar partiyasından ayrılanların da öz  töhfəsini verməsi  sürpriz kimi qarşılanmayacaqdı. Bunu tələb  edən isə demokratik sistemin funksionallığıdır və altı partiya liderinin müxalif ittifaqın sıralarını genişləndirmək üçün bir araya gəlməsi, hər şeydən əvvəl, o funksionallığın göstəricisi kimi dəyərləndirilməlidir. Sistemin içindəki  qeyri-məhdud  demokratiya məşqləri  iqtidara gedən yolu hamarladığı  kimi toplumun dəstəyi də o məşqlərdən sonra meydana çıxan mənzərəyə görə şəkillənir. 1989-cu ilin martında keçirilən bələdiyyə seçkisində iqtidardakı Ana Vatan Partiyasının ağır məğlubiyyəti ortaya çıxar-çıxmaz müxalifətin ikinci partiyasının  lideri Süleyman Demirel, müxalifətin birinci partiyasının lideri  Erdal İnönünün qapısını bu təkliflə  döymüşdü: ”İlk parlament  seçkisində iqtidara gəlmək istəyiriksə, bu protokolu imzalamalıyıq: seçkidən kim birinci çıxacaqsa, ikinci  partiya onun hökuməti qurmasına dəstək verəcək  və koalisiya   hökuməti  qurulacaq.” Düz  30 aydan sonra Türkiyəni Doğru Yol - Sosial  Demokrat Xalqçı Partiyası  koalisiyası idarə etməyə başlamışdı. Altı  partiya liderinin biraraya gəlməsinin  əsas  səbəbi, şübhəsiz ki, seçkidə əməkdaşlıq edib 20 ilin iqtidar partiyasını  demokratik yollarla hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaqdır - demokratiya bunun üçün var  olmalıdır, dünya siyasət  müntəxabatına Azərbaycanın bəxş etdiyi “avtobus müxalifəti”-nə belə şeylər  lazım deyil. Türkiyə  siyasətini 30 ildən bəri içəridən izləyən bir adam kimi altı müxalifət partiyası liderinin içində, bütün vədlərə baxmayaraq, təmsil etdiyi siyasət  fəlsəfəsindən və siyasi dünyagörüş prinsiplərindən əsla geri addım atmayan 81 yaşlı Temel Karamollaoğlunun təqdiri ən çox  haqq  etdiyini deməliyəm. Karamollaoğlunun mövqeyi siyasətdə əxlaqın ən mühüm məsələ  olduğunu bir  daha təsdiqlədi. 81 yaşlı Karamollaoğlu  ilə (Saadet Partiyası)  44 yaşlı Gültekin Uysalın (Demokrat Partiyası) müxalif  ittifaqda konsensusa  gəlməsi Türkiyə  demokratiyasının çox böyük qazancı olduğu kimi, Ahmet  Davutoğlu ilə Ali Babacanın AKP-dən ayrılaraq yeni partiya yaratmaları da siyasətin müsbət  xanəsinə yazılan cəsarətli addımlardır (dünənə qədər eyni cərgədə olduğunuz liderlə bu gün fərqli qütblərdə olmağınız, Fəzail Ağamalının xoşuna gəlməsə də  gərək bağışlasın, bunların hamısı  demokratik ortamdakı  siyasətin  tələbləridir və keçmiş  baş nazir  Davutoğlunun  da baş nazirin iqtisadiyyata cavabdeh keçmiş  müavini  Babacanın da bu  gün salon və meydanlarda cənab Erdoğan ilə “kəllə-kəlləyə gəlmələrini”  siyasətin sağ-mühafizəkar təbəqəsinin bir  qismi  tələb edir və bu adamlar o tələbə cavab verirlər). Altı partiya liderini birlikdə yola  çıxaran parol “Prezident idarəçiliyinin dəyişdirilərək parlamentar  sistemə geri qayıdılması” olub, şübhəsiz, bunun üçün iqtidara gəlmək birinci şərtdir. Dövlət  banklarının olan-qalan imkanları səfərbər edilərək valyutanın məzənnəsinin təzyiq altında saxlandığı bu günlərdə xəzinə və maliyyə nazirinin Londona borc, dövlət  başçısının isə Abu-Dabiyə pul  tapmağa  getməsi Katardan sonra Ərəb Əmirlikləri və Səudiyyə Ərəbistanı ilə münasibətlrin yumşaldıması sahəsində atılan addımların geri dönülməz şəkildə davam edəcəyini göstərir. Buraya İsrail ilə münasibətlərin normallaşdırılması niyyətləri də əlavə  ediləndə bahar və yaya doğru getdikcə iqtisadiyyatın müəyyən  qədər rahat  nəfəs ala biləcəyi düşünülə bilər. İqtidar  partiysının bunu   fürsət  bilərək vaxtından  əvvəl parlament  seçkisi qərarı  qəbul edib-etməyəcəyi barədə proqnoz  vermək isə çətindir.

Altı müxalif liderin yanında hal-hazırda  parlamentin üçüncü  partiyası olan kürd  təmayüllü Xalqların Demokratiya Partiyası (HDP) liderlərindən birinin olmamasını (həmsədrlik sistemiylə idarə edilir)-nə qədər qəribə olsa da nə HDP ürəyinə  salır  nə də müxalifət bloku bu barədə şərhlər verməyə  ehtiyac hiss edir. Bunun bir neçə səbəbi  var ki, onlardan birincisi - başda hörmətli Erdoğan olmaqla, dövləti və AKP-ni idarə  edənlərin bu partiyanı terror təşkilatının üzvi parçası kimi təqdim edərək, kürd təmayüllü partiyaya salam verən digər müxalif siyasi qurumları da “terrorçu” kateqoriyasına daxil  etməyə  çalışmasıdır. Bunu HDP də yaxşı bilir və rəsmiyyətdə müxalif bloka yaxın görünməməyinə rəğmən  seçkilərdə gizli dəstək verir - məsələn, 23 iyun 2019-cu ildə İstanbulda  təkrarlanan bələdiyyə  seçkisində Ekrem İmamoğluna  verilən səslərdə kürd təmayüllü partiyanın xeyli  səsi  vardı. Birbaşa dövlət  başçısı  Erdoğanın təşəbbüslərinə baxmayaraq,mövcud vəziyyətdə kürd siyasi hərəkatının iqtidar partiyasıyla yaxınlaşmadığını və  müxalif bloka  məsafəli kimi görünsə də əslində bütün hesablarını  seçkiyə indeksləndiyinə görə, nəhayətdə kürd  təmayüllü  seçicilərin yönələcəyi  ünvan da bülletenlər  sayılanda dəqiq şəkildə ortaya çıxacaq. Bu  seçici kütləsinin qaneedici şərtlərdə  AKP-yə yönəlməsi də sürpriz sayılmayacaq.

Sosialist  dünyagörüşlü  seçici kütləsinin müxalif  bloka  girməməsinin bir  neçə səbəbi var. Birincisi-kiçik sosialist partiyaları idarə  edənlər Türkiyə əhalisinin əvvəl-axır sol dünyagörüşünə əhəmiyyət  verməyə başlayacağına inanır və buna görə öz kütləsinin sayını   artırmağa  çalışır. İkincisi isə-müxalif  bloka  daxil olub  oradakı  böyük partiyaların içində əriyib-getmə ehtimalını  nəzərə alaraq, mövcud  vəziyyətdə kənardan durmağın daha məqsədəuyğun olduğunu düşünürlər...