Washington nələri məhdudlaşdıracaq,Moskva nələr istəyəcək?

Prezident Erdoğan soyuq müharibədən sonra Türkiyə-ABŞ və 1952-ci ildən bəri Türkiyə-NATO münasibətlərinə ən sərt sınmanı yaşatdı.Washingtonun və Brüsselin təkidlərinə baxmayaraq,Türkiyə prezidenti geri addım atmadı və keçən həftə Rusiyanın istehsalı olan S-400 raketləri Ankara yaxınlığındakı "Mürtəd" aviabazasına gətirildi.Müttəfiqliklər və ittifaqlar tarixinin misli görülməmiş bu addımını atarkən prezident Erdoğanın və Türkiyə dövlətinin dərin qatlarının bir çox həssas məsələni dərindən analiz etdiyinə heç kimin şübhəsi yoxdur.Demək,S-400 raketlərinin gəliri çıxarından üstün oldu ki,Ankara həm ölkə üçün bu qədər vacib və eyni zamanda,bu qədər riskli bir addımı atmaqdan çəkinmədi.

Proseslərin hansı ssenarilər üzrə cərəyan edə biləcəyini,şübhəsiz, Ankara yaxşı ölçüb-biçib.Bəlkə elə ona görə prezident Erdoğan ilk gündən atmosferi yumşaq saxlamağa çalışaraq "Müharibəyə hazırlaşmırıq.Sülhü və milli təhlükəsizliyimizi təminat altına alırıq.S-400-ləri almaq məcburiyyət idi"- deməyi məqsədəuyğun gördü.Yəni, Washingtonun qoparacağı qiyamətin dozasını işin əvvəlindən mümkün qədər aşağıda saxlamağa çalışmaq lazımdır.

Indiki vəziyyətdə başda prezident Erdoğan olmaqla,Türkiyənin bu işlə əlaqədar idarəçiləri düzgün şəkildə "səs yüksəltməmə siyasəti" izləməkdə haqlıdırlar.Çünki 2 gün əvvəl dövlət katibi Mike Pompeo ağır şərtli sanksiyalara işarə etdi:"Qanunlar sanksiya tətbiq edilməsini göstərir.Əminəm ki, bizim kimi prezident Trump da qanunlara riayət edəcək"(söhbət "Düşmən ölkələrə tətbiq edilən sanksiyalar"dan gedir) Nazir təyin edilməsi üçün prezident Trumpın Konqresə təqdimat verdiyi müdafiə naziri əvəzi Mark Esper məsələyə daha konkret münasibət bildirdi:"Türkiyə NATO-nun mühüm bir ölkəsidir,S-400 alması səhv qərardır və bizə dərindən təsir göstərdi.Türkiyə həm F-35-lərə həm də S-400-lərə malik ola bilməz"

Ankaranın mövcud vəziyyəti sabit saxlamaq istədiyi,Washingtonun isə mövcud vəziyyətdən boğaza qədər narazı olduğu bir atmosferdə, böyük ehtimalla,Türkiyə sanksiyaların xarakterisitakasıı gözləyərək ona görə addım atmağa çalışacaq.Elə isə Ankara üzərində təsirli olması üçün Washington hansı sanksiyaları tətbiq edə bilər? Söhbət "düşmən ölkələrə tətbiq edilməsi nəzərdə tutulan sanksiyalar"dan gedirsə,sanksiya maddələri siyahısının ucu açıq ola bilərmi? Sanksiyalar hansı sahələri hədəfə alacaq: iqtisadiyyatı,ikitərəfli və NATO çərçivəsindəki hərbi əlaqələri,diplomatik münasibətləri? Ankara bunları təxmin də edə bilər,heç gözlənilməz sanksiyalar da gündəmə gələ bilər.Ona görə yaxın günlərin proseslərini gözləməklə yanaşı, Rusiya cəbhəsinə də göz atmaq pis olmazdı.

Soyuq müharibə dövründə SSRİ-nin hər hansı NATO ölkəsinə nəinki silah satmasından, heç salam verməsindən də söhbət gedə bilməzdi.Təkqütblü dünyada isə Rusiyanın NATO ölkəsinə silah satmasına şahid olduq.Türkiyəyə gerçəkləşdirilən bu satış Moskvanın Ankaradan tələblərinin mühüm mərhələsi hesab edilə bilər; zirvəsi və ya sonu da hesab edilə bilərmi?

Yox, qətiyyən yox. Ankaraya satdığı S-400-lərlə Moskvanın bir daşla bir neçə quş vuracağını daha əvvəl də yazmışdıq.Keçən həftə təhvil verilən raketləri Rusiya elə qiymətə mindirdi, onları elə xarakterizə etdi ki, sanki Ankaraya tarixin ən böyük yaxşılığını etdi ( Türkiyədə aparılan təbliğat da eyni istiqamətdədir) Bəli, Türkiyəyə hava hücumundan müdafiə raketləri hava və su kimi lazımdır,bütün mübahisələrə baxmayaraq,S-400-lər o ehtiyaca önəmli ölçüdə cavab verir.Ancaq bu cəhət yaddan çıxır ki,bir çox nöqtədən sıxışdırılan Rusiyanın Aralıq dənizinə və Avropaya çıxması üçün Ankara da Moskvaya çox böyük jestlər etdi (məsələn,Akkuyu atom stansiyası, "Türk axını" təbii qaz xətti və s.) Bəs S-400-lərin təhvil verilməsindən sonra Moskvanın Ankaradan hansısa yeni istəkləri olcaqmı?

Əlbəttə ki, olacaq. Hətta əsas istəklərin bundan sonra başlayacağını deyə bilərik.Rusiya öz təbii qazını Aralıq dənizinə çıxarmaq istəyindən vaz keçmədiyi müddətcə Türkiyənin verəcəyi dəstəyə ehtiyac hiss edəcəkdir.Bu baxımdan Türkiyənin Rusiya üçün birinci dərəcədə vacib ölkə olduğunu bildirməyimizdə də qəbahət yoxdur.

Ona görə, bir tərəfdən,okeanın o tərəfindən gələcək xəbərləri gözləyərkən o biri tərəfdən,qulaqların Moskvaya tərəf şəklənməsində fayda vardır.