AB Azərbaycandan real avrointeqrasiyanı gözləyir

***

-Akif bəy, Avropa Şurası Parlament Assambleyasının Azərbaycan üzrə həmməruzəçisi Stefan Şennak, Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Donald Tusk, Avropa Şurası insan haqları üzrə komissarı Dunya Miyatoviç ard-arda və demək olar ki, eyni vaxtda Azərbaycana səfər etdilər. Sizcə, bu rəsmilərin səfərlərinin eyni vaxta düşməsi təsadüf idi, yoxsa Azərbaycanla bağlı vacib nələrsə baş verdiyindən bu cür səfərlər intensivləşib?

-Əslində bu səfərlərin üst-üstə düşməsinin xüsusi bir səbəbinin olduğunu düşünmürəm. Bunun belə alınması çox güman ki, Azərbaycan hökumətinin öz qrafikinə uyğunlaşdırılmasına bağlıdır. Çünki Avropa Şurasının insan haqları üzrə komissarının səfəri may ayına planlaşdırılırdı. Amma həmin görüş təxirə salındı. Eyni zamanda Avropa Şurasının monitorinq üzrə həmməruzəçisi Şennakın da səfəri öncəyə planlaşdırılırdı, sonradan təxirə salındı. Həmçinin Avropa Şurasının Azərbaycanda siyasi məhbus üzrə həmməruzəçisinin səfəri də planlaşdırılırdı, həmin səfər payız aylarına təxirə salındı. Səbəb kimi Azərbaycan hökumətinin keçirdiyi silsilə tədbirlər, həmçinin "Formula-1" yarışlarının keçirilməsi göstərilirdi. Ona görə də bu səfərlərin yerini dəyişdilər. Donald Tuskun səfərinin vaxtının dəyişdirilməsi ilə bağlı isə məlumatım yoxdur. Yəni, bu, səfərin təşkili ilə bağlı məsələdir. Amma ümumən Avropa rəsmilərinin Azərbaycana gəlməsi ilə bağlı vacib məqamlar ondan ibarətdir ki, ölkədə hələ də ciddi problemlər durur. İnsan haqları komissarının və konkret hər iki həmməruzəçinin, həm monitorinq üzrə məruzəçinin gəlməsi, həm də siyasi məhbus problemi üzrə məruzəçinin planlaşdırılan səfərində məqsəd məhz Azərbaycanda olan problemlərlə bağlıdır. Yəni, Avropa Şurasının üzv ölkələrində monitorinq komitələri o zaman yaradılır ki, həmin ölkələrdə Avropa Şurasının kriteriyalarına dair problemlər mövcud olur və bu problemlər fundamental olaraq həllini tapmadığına görə mütəmadi olaraq prosesin izlənməsi təşkil olunur və ona dair hesabatlar hazırlanır. O nöqteyi-nəzərdən Azərbaycanda insan haqlarının durumuna dair, ümumiyyətlə, Azərbaycanın Avropa Şurası qarşısında götürdüyü öhdəliklərinə dair problemlər hələ də aktual olaraq qalmaqdadır və ciddi irəliləyişlər yoxdur. Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Donald Tuskun səfəri isə regional səfərdir. Regiona səfəri çərçivəsində Azərbaycana da səfər etməsi gözlənilən idi. Həm də Tuskun vəzifə vaxtının bitməsinə çox az qalıb. Belə bir formatda onların səfərləri daha çox son anlarda daha uğurlu bir nəticələr əldə etmək istəyinə dayanır. Məlumdur ki, Tusk Gürcüstana səfərinin sonuna dair son açıqlamasında həmin ölkədə baş verən dəyişikliklərlə bağlı rəyini ifadə edib. Bu da hər halda bir mesajdır ki, Azərbaycan tipli ölkələrdə, Avropa İttifaqına inteqrasiya etmək istəyən cəmiyyətlərdə İttifaq tərəfindən bu tipli uğurların əldə edilməsinə ehtiyac yaranır. Avropa İttifaqı çox güman ki, bu səfər çərçivəsində Azərbaycanın Avropa İttifaqı ilə əməkdaşlıq sazişinə dair danışıqlar prosesində hansısa bir irəliləyiş, məsafə qət etmək təşviqinə dair mümkün yolları araşdırır.

-Siz bu səfərlər çərçivəsində həmin rəsmilərlə görüşdə iştirak etmisiniz. Həmin görüşlərdə rəsmiləri daha çox hansı mövzular maraqlandırırdı?

-Təbii ki, ölkədə son baş verən durum, onların əvvəlki səfərlərindən sonrakı vəziyyət, irəliləyişin olub-olmaması, istər ifadə azadlığına, istər sərbəst toplaşmaq azadlığına dair, ümumən insan haqlarının durumuna dair vəziyyət, vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyət imkanına dair mühitin hansı vəziyyətdə olması, media qurumlarının fəaliyyət imkanları, ümumiyyətlə, Azərbaycanda azadlıqlarla bağlı vəziyyət və hökumət tərəfindən hər hansısa bir fəaliyyətin göstərilib- göstərilməsəinə dair vəziyyətlə daha çox maraqlanırlar. Həm də siyasi məhbuslarla bağlı vəziyyət də aktual olaraq qalır. Avropa Şurasının rəsmiləri həm də siyasi məhbuslarla görüş istəyində bulunmuşdular. Monitorinq üzrə həmməruzəçi Şennaka bu imkan yaradılmadı. İnsan haqları üzrə komissara isə həm Əfqan Muxtarlı, həm də Seymur Həzi ilə görüş imkanı verildi.Bu məsələlər onları daha çox maraqlandırırdı ki, Azərbaycan hökuməti siyasi bəyanatlarında göstərdiyi Azərbaycanda "inkişaf" reallıqda nə dərəcədədir, cəmiyyətin müxtəlif tərəfləri tərəfindən bu necə qiymətləndirilir. Bu, bir növ onların işidir. Mütəmadi bu cür səfərlər edirlər və buna dair hesabatlarını yayırlar. Xüsusən də Azərbaycan hökumətinin əsas olaraq son dövrlər istinad etdiyi aprel fərmanı ilə maraqlanırlar. Həmin fərmanda Azərbaycanda məhkəmə-hüquq islahatlarının dərinləşməsi prosesinə guya start verilib. Guya bu çərçivədə irəliləyişlərin olması iddia olunur. Həmin rəsmilərin gündəmində həm də bu məsələdir ki, nə dərəcədə Azərbaycan hökuməti bu istiqamətdə gerçəkdən real addımlar atır? Bunu öyrənirlər və bunun da fonunda onlar bu çərçivədə Azərbaycan hökumətinə real addımlar atmağa çağırış edirlər.

-Dunya Myatoviçdən başqa digər rəsmilərin bəyanatında biz Azərbaycandakı insan haqlarının durumu ilə bağlı ciddi fikirlər eşidə bilmədik. Sizcə, bu səfərlər daha çox protokol xarakteri daşıyır, yoxsa həqiqətən də ölkədəki durum, vətəndaş cəmiyyətinin, insan haqlarının vəziyyəti onları ciddidən maraqlandırır?

-Burada həmin rəsmilərin əvvəlki fəaliyyətlərindəki ardıcıl prinsipiallığı nəzərə almalıyıq. Avropa Şurasının insan haqları üzrə komissarı Dunya Myatoviç əvvəllər ATƏT-in rəsmisi olub və onun fəaliyyətindəki göstərdiyi ardıcıl prinsipiallıq onun fəaliyyətində nə dərəcədə ciddi olduğuna birmənalı olaraq bizdə inam yaradıb. Eyni zamanda cənab Şennakın fəaliyyəti və reallıqları ifadə etməsi, o reallıqlara dair müvafiq addım atması, səylər göstərməsi digər Avropa Şurası funksionerlərindən fərqli olaraq onun həqiqətən də bu sahədə problemin həllinə yönələn istəklərində ciddi olduğunu ifadə edir. Həmçinin Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Tusk da vacib funksiya daşıyır. Onun da səfərləri güman etmirəm ki protokol xarakteri daşısın. Amma təəssüflər olsun ki, son, yəni, yaz aylarında yaranmış ab- hava, Azərbaycan Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşmaqda ciddi məsafə qət edir və hansısa sənədin imzalanması gözlənilir, bu, baş vermədi. Bunun fonunda iyul ayındakı dəyişikliklər, yəni Azərbaycanda xüsusilə əhəmiyyətli postlarda Daxili İşlər Nazirliyi, Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətindəki dəyişikliklər və Təhlükəsizlik Şurasının katibliyinə rəhbər təyinatı bu münasibətlərdə Avropa Ittifaqına yönələnaddımların olmasına dair ciddi şübhələr yaratdı. Təyin olunma prosesinə baxsaq və təyin olunan şəxslərin background-a baxsaq, görərik ki, onlar heç də Avropa Ittifaqına inteqrasiyada maraqlı görünən tərəflər deyil. Həm də bunun Rusiyada baş verən tədbirlər, eyni zamanda Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibinin ölkəyə səfəri fonunda baş verməsi Rusiyanın burada daha çox təsiri olduğu ehtimallarını artırır. Belə kontekstdə Azərbaycan tərəfinin həmin yaxınlaşmada israrlı olduğu o dərəcədə inandırıcı görünmür və real addımlar atacağı mesajını vermir. Həmçinin məndə olan məlumata görə, Azərbaycan hökuməti son dövrlər məsafə qət etməyi o qədər də nümayiş etdirmir. Belə bir görüntü var ki, Azərbaycan hökuməti mütəmadi olaraq bəzi addımlar atır və göstərir ki onun ciddi bir niyyəti var. Müəyyən zamandan sonra isə o, geri dönüş edir. Geri dönüş gözlənilən addımlardan daha sərt olur və yaratdığı ümidi yenidən sıfır nöqtəsinə qaytarır. O nöqteyi nəzərdən Azərbaycan hökumətinin bu son davranışı da məhz ənənəvi o taktikanı göstərir. Belə olduqda təəssüflər olsun ki, real nəticədə yalnız Avropa Şurası rəsmilərinin və ya Avropa Ittifaqı rəsmilərinin, ümumiyyətlə, xarici təşkilatların və ölkələrin rəsmilərinin ölkəyə səfəri zamanı cari məsələlərin həllində hansısa bir xahişlərin mümkün olması və onun nəticələrinin əldə olunması baş verir. Yəni, kiminsə həbsdən azad olunması üçün hansısa bir addımın, ya hansısa bir sadə problemin həllində hansısa bir nüansların olduğunu görürük. Sanki belə çıxır ki, bu rəsmilərin gündəliyində hansısa bir problemin cüzi həllinə dair xahişlər olur. Daha doğrusu, bəlkə də o problemin həllinə dair onlar böyük xahişlər edirlər, amma atılan addımlar ora bir xırda işarə qoymaq kimi görünür. Yəni, rəsmilərin etdiyi xahişi biz yerinə yetirmiş olduq.

-Yeri gəlmişkən, bu görüşlər ərəfəsində Bakıda RF Silahlı Qüvvələri Baş Qərargah rəisi Valeri Gerasimov və NATO Birləşmiş Silahlı Qüvvələrinin ali baş komandanı general Tod Ueltersin görüşü də baş tutub. Bu görüşün bu vaxta təsadüf etməsini necə qiymətləndirirsiniz?

-Düşünmürəm ki, əlaqəsi ola bilər. Çünki bu görüş ilk dəfə deyil. Səhv etmirəmsə, üçüncü görüşdür. Bu görüş məhz hər iki tərəf üçün Azərbaycanın görüş üçün uyğun bir məkan olmasından irəli gəlir. Bu görüşün Bakıda planlaşdırılması mövcud seçimlər arasında Azərbaycanın daha münasib olması ilə əlaqəlidir. Zatən tərəflərin verdiyi mesajlarda aydın görmək olur ki, Azərbaycan hər iki tərəflə normal münasibət qurmağa çalışır. Və bunun kontekstində onlar bu görüşün Azərbaycanda keçirilməsinin daha münasib olduğunu düşünərək belə bir qərar veriblər. Bu, sadəcə olaraq, həmin görüş üçün Azərbaycandan məkan kimi istifadədir. Düşünmürəm ki o danışıqlar mövzusunda Azərbaycanın hansısa bir maraqları və yaxud Azərbaycanın daxilində olan hansısa bir mühüm məsələlər müzakirə olunur.

-Ümumiyyətlə, Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin, insan haqlarının durumu Avropa rəsmilərinin bu cür səfər və görüşlərindən asılıdır? Yoxsa bu məsələlərdə daha çox Azərbaycan hakimiyyəti özü bu məsələlərdə dönüş olmasını istəməlidir?

-Bu görüşlərin məqsədi təbii ki, məhz mövzunun aktuallığını qabartmaqdır və tərəflər Azərbaycan hökumətinin dediklərini həm də gerçəkdə nədən ibarət olmasına baxırlar. Müxtəlif tərəfləri dinləyirlər. Və nə dərəcədə həmin iddiaların, siyasi bəyanatların reallıqda öz əksini tapdığının özləri canlı şahidi olmaq istəyirlər bunun kontekstində bir daha bu mövzunu qabardırlar. Təbii ki, Azərbaycan üçün beynəlxalq qurumların yalnız müəyyən hüquqi mexanizmləri var. Tutaq ki, Avropa Şurasının məhkəmə olaraq qərarları var. BMT-nin də məhkəmə olaraq məcburi qərarları var ki, Azərbaycan hökuməti icra etməlidir. BMT-nin insan haqları komitələrinin və digər komitələrin tövsiyə xarakterli qərarları olur ki, Azərbaycan hökuməti bunları icra etməlidir. Amma bunlar müəyyən hüquqi mexanizmlərdir. Bütün bunların gerçəkləşməsi əsasən Azərbaycan hakimiyyətinin iradəsinə bağlıdır. Azərbaycan hakimiyyəti bu çağırışları qulaqardına vurmalı deyil. Qulaqardına vurduqda beynəlxalq miqyasda istər Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ilə bağlı, istər digər problemlərlə bağlı həm imic məsələsində, həm də etimad məsələsində problemlərlə üzləşir. Azərbaycan hökuməti bu problemləri həll etməklə ölkədəki insan haqları və demokratik məsələlərə dair problemlərin həllinə nail olsa daha böyük uğurlar əldə etmiş olar. Bu kontekstdə bu problemlərin həlli Azərbaycan hökumətinin iradəsinə bağlıdır və hər şey onun iradəsindən asılıdır. Əgər Azərbaycan hökuməti iradə göstərərsə, təbii ki, beynəlxalq qurumlar da bunu yüksək qiymətləndirər və ona dair Azərbaycan hökumətinin niyyətini anlayaraq qarşılıqlı münasibət göstərərlər. Təəssüflər olsun ki, Azərbaycan hökuməti bu çağırışları, sadəcə olaraq ,müəyyən cüzi addımlarla yola verməyə çalışır. Mən hesab edirəm ki, nəhayət, Azərbaycan hökuməti dərk etməlidir ki, heç nə limitsiz deyil. Bu çağırışların da, bu tipli yolavermələrin də bir limiti var və nə qədər ki,gec deyil, Azərbaycan hökuməti bunu anlamalıdır və həm də başa düşməlidir ki, zaman dövlət olaraq, dövlətin maraqları olaraq onun ən böyük rəqibidir. Nə qədər biz baza problemləri həll etmirik, bununla gündəmimizi məşğul ediriksə, ölkənin strateji maraqlarını təmin etmək də mümkün olmayacaq.