Evdən, ofisdən pul tapılması qaçaqmalçılıq hesab oluna bilərmi?

Ötən il noyabrın 20-də korrupsiya araşdırmalarıyla tanınan “AbzasMedia” işi üzrə həbslər başladı. Öncə saytın direktoru Ülvi Həsənli, direktor müavini Məhəmməd Kekalov, baş redaktoru Sevinc Vaqifqızı həbs edildi. Daha sonra həbslər araşdırmaçı jurnalist Hafiz Babalı, Nərgiz Absalamova və Elnarə Qasımova ilə davam edib. Onlar da Cinayət Məcəlləsinin 206.3.2-ci (bir qrup şəxs tərəfindən qaçaqmalçılıq) maddəsilə ittiham olunur.

Noyabrın 20-də Ülvi Həsənli saxlandıqdan sonra “AbzasMedia”nın ofisində axtarış aparılıb. Saytın ofisindən 40 min avro pul tapıldığı iddia olunub. Ülvi Həsənli isə orada pul olmadığını, 40 min avronun ofisə onu tapdığını iddia edənlərin özləri tərəfindən qoyulduğunu bildirib.

“AbzasMedia”dan sonra “Kanal 13” internet televiziyasının rəhbəri Əziz Orucov və bu qurumun əməkdaşı Şamo Eminov da qaçaqmalçılıq ittihamıyla həbs olundu.

Martın 6-da və 8-də isə “Toplum TV” kanalının  və III Respublika Platformasının bir qrup əməkdaşı eyni ittihamla həbs edilib.  III Respublika Platformasının ofisindən və "Toplum TV"-nin əməkdaşlarının evindən axtarış zamanı müxtəlif məbləğlərdə pul tapıldığı iddia olunur. Onalara qarşı da qaçaqmalçılıq ittihamı irəli sürülüb.

Son vaxtlar həbs olunan jurnalistlərə və vətəndaş cəmiyyəti üzvlərinə qarşı niyə maddədən istifadə olunur?

Hüquqşünas Yalçin İmanov ASTNA-nın suallarını cavablayıb.

* * *

Sual: Yalçın bəy, son vaxtlar həbs olunan vətəndaş cəmiyyəti üzvlərinə və jurnalistlərə qarşı qaçaqmalçılıq maddəsindən istifadə olunur. Bu maddənin preambulasında nə nəzərdə tutulur?

Cavab: Ümumi məlumat kimi bunu deyə bilərəm ki, qaçaqmalçılıq, Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 206-cı maddəsi ilə nəzərdə tutulan cinayət əməlidir. Bu maddə adıçəkilən Məcəllənin iqtisadi fəaliyyət sahəsində olan cinayətlər fəslində yer alır. Maddənin dispozisiyası ölkənin gömrük sərhədindən gömrük nəzarətindən kənar və ya ondan gizli, yaxud sənədlərdən və ya gömrük eyniləşdirilməsi vasitələrindən aldatma yolu ilə istifadə etməklə, yaxud bəyan etməməklə və ya düzgün bəyan etməməklə malların və digər əşyaların xeyli miqdarda keçirilməsini nəzərdə tutur.

Yəni, bu cinayət əməli aşağıdakı üsullarla törədilir:

• Qaçaq malı gömrük nəzarətindən kənar keçirmə;
• Qaçaq malı gömrük nəzarətindən gizli keçirmə;
• Sənədlərdən və ya gömrük eyniləşdirilməsi vasitələrindən aldatma yolu ilə istifadə etməklə qaçaq malı keçirmə;
• Qaçaq malı bəyan etməməklə keçirmə;
• Qaçaq malı düzgün bəyan etməməklə keçirmə.

Bu maddəyə indidəyək müxtəlif vaxtlarda 6 dəfə əlavə və dəyişikliklər edilib. Qaçaqmalçılıq cinayətinin ictimai təhlükəliliyi malların və ya digər əşyaların ölkənin gömrük sərhədindən keçirilməsinin müəyyən edilmiş qaydalarının və şərtlərinin pozulmasıdır ki, bununla da dövlətin, hüquqi və fiziki şəxslərin qanunla qorunan hüquq və mənafelərinə ziyan vurulur.

Qaçaqmalçılıq cinayətinin predmetinə mal hesab edilən istənilən əmlak, eləcə də gömrük sərhədindən keçirilməsinin müəyyən qaydası və şərtləri müəyyən edilmiş mal olmayan digər əşyalar, habelə nağd xarici və ya milli valyuta, qiymətli kazğızlar, qızıl-zinyət əşyaları və s. aid edilir.

Qaçaqmalçılıq cinayəti tərkibinin yaranması üçün gömrük prosedurlarından kənar yolla ölkəyə keçirilən mallar və əşyalar xeyli miqdarda olmalıdır. Xeyli miqdar dedikdə, 50 min manatdan yuxarı, lakin iki yüz min manatdan artıq olmayan məbləğ başa düşülür.

Xeyli miqdar yoxdursa, onda  malların və nəqliyyat vasitələrinin gömrük sərhədindən gömrük nəzarətindən kənar, gizlədilməklə, sənədlərdən və ya eyniləşdirmə vasitələrindən aldatma yolu ilə istifadə etməklə, bəyan edilməməklə və ya düzgün bəyan edilməməklə keçirilməsi inzibati məsuliyyət yaradır.

Bu cinayətin subyekti isə cinayət məsuliyyətinə cəlb etməyə imkan verən yaş həddinə - 16 yaşına çatmış istənilən şəxs ola bilər.

Sual: Vətəndaş cəmiyyəti üzvlərinə və jurnalistlərə qarşı bu maddədən istifadə etmək nə dərəcədə düzgündür? Yəni, jurnalistika hara, vətəndaş cəmiyyəti hara, qaçaqmalçılıq hara?

Cavab: Bu maddənin jurnalistlərə, ictimai-siyasi fəallara tətbiqi yeni tendensiya, təzə meyl deyil. Siyasi hakimiyyətin cəzalandıran və məhkum edən hüquq mühafizə orqanları və məhkəmə təsərrüfatı siyasi təqib tarixçəsinə qaçaqmalçılıq cinayətini bir neçə il əvvəl əlavə edib. 2017-ci ilin may ayında Gürcüstandan oğurlanıb Bakıya gətirilən jurnalist Əfqan Muxtarlı və elə həmin ilin həmin ayında qonşu ölkədən müalicədən qayıdan müxalifət partıyasının funksioneri, mərhum Gözəl Bayramlı məhz bu ittihamla cinayət məsuliyyətinə cəlb edilib, sonradan azadlıqdan məhrum edilmiş, cəzalandırılmışdı.

Yeri gəlmişkən, sizə maraqlı bir məsələni deyim. 2017-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsini nəzərdə tutan kifayət qədər iri həcmli bir qanun layihəsi hazırlanmışdı və həmin layihədə Cinayət Məcəlləsinin 206.1-ci maddəsinin, yəni qaçaqmalçılıq cinayətinin birinci hissəsinin Məcəllədən çıxarılması, başqa sözlə, ləğv edilməsi nəzərdə tutulmuşdu. Ancaq sonradan nə isə baş verdi və hansısa gözəgörünməz bir qüvvə həmin layihəyə əl gəzdirdi, layihə dəyişikliklərə məruz qaldı və nəticədə 206.1-ci maddənin ləğv ilə bağlı müddəa layihədən çıxarıldı. Çox böyük ehtimal ki, qanunyaradıcılığı prosesindəki bu şübhəli korreksiya siyasi səbəblər üzündən baş vermişdi və həmin vaxt Muxtarlı və xanım Bayramlının davam edən cinayət təqibi kontekstində onların cinayət məsuliyyətindən kənarda qalmasının legitim əsasının qarşısını almağa hesablanmışdı.

Sualın əsas hissəsinə gəlincə isə, siz yəqin media və vətəndaş cəmiyyəti təmsilçilərinin bu maddə ilə cinayət məsuliyyətinə cəlbinin qanuni əsaslarının mövcudluğunu sorğulayırsız. Sözsüz ki, jurnalist və ya QHT təmsilçilərinin mənzillərindən aşkar edildiyi iddia edilən nağd xarici valyuta vəsaitlərinin hətta onlara məxsus olduğunu ehtimal etsək belə, həmin məbləğlərin qaçaqmalçılıq yolu ilə ölkəyə keçirilməsini sübut etmək vəzifəsi istintaq orqanının üzərinə düşür.

Yəni, qaçaq xarici valyutanın gömrük ərazisinə gətirilməsi, gömrük prosedurlarından yayınması, habelə qaçaqmalçılığın törədilməsi üçün əvvəlcədən müəyyən hərəkətlərin edilməsi, valyutanın gömrük  sərhədindən qanunsuz keçirilməsi və s. sübuta yetirilməlidir.  

Qaçaqmalçılıq işləri üzrə məhkəmə təcrübəsi haqqında Ali Məhkəmənin 2 iyun 2016-cı il tarixli 10 saylı qərarında qeyd edildiyi kimi, “...şəxs tərəfindən malların və ya digər əşyaların Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən keçirilməsi əməlləri o halda qaçaqmalçılıq cinayəti hesab edilir ki, təqsirkar CM-nin 206.1-ci maddəsində sadalanan, cinayətin obyektiv cəhətini təşkil edən və Gömrük Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş qaydalara zidd olan hərəkətlərdən hər hansı birini və ya bir neçəsini törətmiş olsun”.

Bu, yoxdursa, qaçaqmalçılıq cinayəti də yoxdur, onun tərkibi yaranmır.

Problemin kökü isə təbii ki, “Qrant haqqında” və “Qeyri-hökumət təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında” qanunlara edilən mürtəce dəyişikliklər nəticəsində media subyektlərinin və QHT-lərin xarici donorlardan qrant almasının faktiki olaraq qadağan edilməsidir. Bütün sivil dünyada media subyektlərinin və QHT-lərin əmlakının pul və digər şəkildə formalaşdırılma mənbələrindən biri olan qrant vəsaitini qaçaqmal cinayətinin predmeti kimi qəbul etmək, qaçaqmalçılıqla eyniləşdirmək, hüquqi transformasiyadan daha çox, bu problemin miqyasının absurda qədər çatdırılmasından xəbər verir.

Azərbaycanda yalaq media və qonqo olmaq istəməyən QHT-lər mövcudluğun yeganə təminatı olan əvəzsiz yardımlardan məhrum ediliblər.  

Bu mənada ötən ilin payızından etibarən vüsət alan yeni repressiya dalğasının geniş konteksti və daha əhəmiyyətli məğzi sözsüz ki, Azərbaycanda müstəqil media institutu və vətəndaş cəmiyyəti qalıqlarının yumşaq desək ləğvidir.

Onların qaçaqmalçılıq cinayəti ilə təqibi və gələcək məhkumluqları, hakimiyyət tərəfindən siyasi cəhətdən bəyənilməyən tənqidi fəaliyyətlərinə son qoyulmasıdır.

Sual: Adətən son müşahidələr göstərir ki, saxlanılan vətəndaş cəmiyyəti üzvlərinin və ya jurnalistlərin ofislərində və ya evlərində axtarış zamanı müxtəlif məbləğdə xarici valyutalar “tapılır” və ondan sonra bu maddə işə düşür. Evdən, ofisdən pul tapılması qaçaqmalçılıq hesab oluna bilərmi? Qanunvericilik nə deyir?

Cavab: Qaçaqmalçılıq cinayətinin predmetlərindən biri olan nağd pul vəsaitinin aşkarlanma yeri və məkanı qanunvericilikdə məhdudlaşdırılmayıb, yəni, gömrük zonasında və ondan kənarda ola bilər. Amma daha çox məntiqi olan həmin cinayət əməlinin gömrük nəzarəti zonasında ifşa edilməsidir. Azərbaycan Respublikası Gömrük Məcəlləsinin 146-cı maddəsi malların və nəqliyyat vasitələrinin bəyan edilməsi və bəyanetmənin yerini tənzim edir. Həmin maddəyə əsasən, gömrük sərhədindən keçirilən bütün mallar və nəqliyyat vasitələri onların gömrük rəsmiləşdirilməsini həyata keçirən gömrük orqanlarına bəyan edilməlidir. Bəyanetmə malların və nəqliyyat vasitələrinin yerləşdirilməsi nəzərdə tutulan gömrük proseduru haqqında, habelə gömrük məqsədləri üçün lazım olan digər məlumatların müəyyən olunmuş formada (şifahi, kağız üzərində yazılı, elektron) gömrük orqanlarına verilməsi ilə həyata keçirilir.  

Nazirlər Kabinetinin 2014-cü il 22 iyul tarixli 263 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Gömrük sərhədindən keçirilən malların və nəqliyyat vasitələrinin bəyan edilməsi Qaydaları”na əsasən isə fiziki şəxslərin gömrük sərhədindən keçirilən malların bəyan edilməsinin sadələşdirilmiş qaydasından istifadə etməsi üçün gömrük sərhəd buraxılış məntəqələrində ikikanallı – “Yaşıl kanal” və “Qırmızı kanal” buraxılış sistemləri tətbiq olunur. Müşayiət olunmayan baqajda keçirilən və poçt göndərişlərində göndərilən mallar istisna olmaqla, “Yaşıl kanal” buraxılış sistemi fiziki şəxslər tərəfindən malların şifahi formada bəyan edilməsi üçün nəzərdə tutulur. Bu sistem vasitəsilə mallar güzəştli qaydada, yəni, gömrük prosedurlarından azad olunmaqla, gömrük ödənişləri alınmadan və ticarət siyasəti tədbirləri tətbiq edilmədən keçirilir. Fiziki şəxsin mallarını “Yaşıl kanal” buraxılış sistemindən istifadə etməklə gömrük sərhədindən keçirməsi onun əl yükündə və müşayiət olunan baqajında yazılı formada bəyan edilməli malların olmaması və bu malların gömrük orqanlarına şifahi bəyan edilməsi kimi qəbul edilir. “Qırmızı kanal” buraxılış sistemi isə mallara dair sadələşdirilmiş bəyannamə verilməklə, onların kağız üzərində yazılı və ya elektron formalarda bəyan edilməsi üçün nəzərdə tutulur.

Əgər doğrudan da, media təmsilçiləri və ya qeyri-hokumət təşkilatlarının nümayəndələri xarici valyutanın qaçaqmalçılığı ilə məşğul olurdusa, onda onları necə deyərlər, “iş başında” yaxalamaq daha inandırıcı və ağlabatan olmazdımı? İctimai-siyasi fəalların Bakı hava limanında gediş və gəlişi zamanı “N5”, ya “J5” şərti kodu altında yoxlanılması çox da uzaq olmayan keçmişdir. Bəs necə oldu ki, indi qaçaqmalçılıq ittihamı ilə həbs edilən şəxslər bu yoxlamalara məruz qalmadı?

Həmin şəxslərin xarici ölkələrə səyahətləri və geriyə dönüşləri ilə bağlı məlumatlar hüquq mühafizə orqanlarının əlində idi və onların gömrük nəzarəti zonasında bəyan edilməli olan pul vəsaitinə malik olub-olmaması, gömrük nəzarəti orqanının əməkdaşının sorğu-sual etməsi, şəxsi yoxlaması və yaxud da əl yükləri və ya baqajlara gömrük baxışının keçirilməsi yolu ilə rahatca müəyyən edilə və necə deyərlər, qarşısı alına bilərdi.

Əgər şübhə doğrudan da əsaslıydısa, məntiqlə bu proses də baş verməliydi.

Bunun əvəzinə, ofislərdə və mənzillərdə cinayət prosessual qanunvericiliyin bir sıra tələblərinin kobud pozuntusu ilə axtarış və götürmə istintaq hərəkətlərinin aparılması və guya hansısa məbləğdə xarici pul vəsaitlərinin tapılması ciddi şübhələr və çoxsaylı suallar doğurur.

Diqqət çəkən digər bir məsələ həbs olunan şəxslərin əməlinə qa­baq­ca­dan əl­bir olan bir qrup şəxs tə­rə­fin­dən törədilən qa­çaq­mal­çı­lıq kimi hüquqi qiymət verilməsidir. Yayılan açıq məlumatlara görə, istintaqın iddiası təqsirləndirilən şəxslərin xarici valyutanı gömrük sərhədindən birlikdə deyil, tək-tək keçirməsi yönündədir. Belə olan halda qa­baq­ca­dan ra­zı­laş­maq­la iki və ya da­ha çox şəx­sin “bir­gə iş­ti­ra­kı” əlaməti mövcud ola bilməz və törədildiyi iddia edilən əməli “qa­baq­ca­dan əl­bir olan bir qrup şəxs” kimi tövsif etmək qanunsuzdur.

Kons­ti­tu­si­ya Məh­kə­mə­si Ple­nu­mu­nun “Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Ci­na­yət Mə­cəl­lə­si­nin 32, 33 və 34-cü mad­də­lə­ri­nin əla­qə­li şə­kil­də şərh edil­mə­si­nə da­ir” 6 may 2022-ci il tarixli qərarında da birbaşa göstərilir ki, CM-in 33.3 və 34.2-ci mad­də­lə­ri­nin mə­na­sı­na gö­rə, ci­na­yə­tin iş­ti­rak­çı­la­rı (təş­ki­lat­çı, təh­rik­çi və ya kö­mək­çi) ci­na­yət əmə­li­nin ob­yek­tiv cə­hə­ti­ni təş­kil edən hə­rə­kət­lə­rin icra­sın­da bi­la­va­si­tə iş­ti­rak et­mə­di­yi və ya on­la­rın əmə­lin­də ci­na­yə­tin ob­yek­tiv cə­hə­ti­nin tər­kib əla­mət­lə­ri­nin möv­cud ol­ma­dı­ğı hal­da, əməl qa­baq­ca­dan əl­bir olan bir qrup şəxs tə­rə­fin­dən törə­dil­miş ci­na­yət ki­mi qiy­mət­lən­di­ri­lə bil­məz. CM-in 33.3 və 34.2-ci mad­də­lə­ri­nin tə­ləb­lə­ri baxı­mın­dan ci­na­yə­tin iş­ti­rak­çı­sı ic­ra­çı ilə bir­lik­də ci­na­yə­tin ob­yek­tiv cə­hə­ti­nə da­xil olan hə­rəkətlərdə iş­ti­rak et­mə­dik­də, yə­ni, ci­na­yət qa­baq­ca­dan əl­bir olan iki və da­ha çox şəxs tə­rə­fin­dən tö­rədil­mə­dik­də, onun əməl­lə­ri CM-in 32-ci mad­də­si­nə is­ti­nad edil­mək­lə həmin Məcəllənin Xü­su­si his­sə­­nin mü­va­fiq mad­də­si­nə uy­ğun töv­sif edil­mə­li­dir.

Ali Məhkəmənin bir çox kollegiya qərarlarında da eyni mövqe sərgilənib.

Bu mənada təqsirləndirilən şəxslərin əməllərini CM-in 206.3.2-ci maddəsi ilə tövsif etmək cinayət qanununa ziddir. Mənzil və yaxud da ofislərdən tapıldığı iddia edilən valyutanın təqsirləndirilən şəxslərə məsus olduğunu fərz etsək, bu halda əməlin tövsifi CM-in 206.1-ci maddəsinə dəyişdirilməlidir. Tövsifin CM-in 206.1-ci maddəsinə dəyişdirilməsi isə o anlama gələcək ki, “gömrük sərhədindən keçirilən” pulun məbləği 50 min manatdan artıq olmadığına görə ittiham olunan şəxslərin əməllərində cinayət tərkibi müəyyən edilmir.

Sual: Ümumiyyətlə, evdə, ofisdə nə qədər vəsait saxlamaqla bağlı hansısa qanunda hansısa müddəa varmı?

Cavab: Mənzildə və yaxud da ofislərdə saxlanılan pul vəsaitinin limitinə dair yerli qanunvericilikdə hər hansı norma yoxdur. Bu, məhz hazırkı mövzu kontekstində cinayət təqibi orqanı üçün sanki vacib əhəmiyyət kəsb edir. Amma mənzildən, yaxud da ofisdən aşkar edildiyi iddia edilən pul vəsaitinin ölkəyə məhz gömrük prosedurlarına riayət edilmədən keçirilməsini sübut etmək lazımdır. Bunun üçün isə qanunvericiliyin tələbinə uyğun yolla ittihama aid, mümkün və mötəbər sübutlar toplanılmalıdır.

Azərbaycanda istintaq orqanları əməkdaşlarının iş praktikasına az-çox bələd biri kimi deyə bilərəm ki, adətən bu cür işlərdə üzə çıxarılan sübut bazası, ya yolverilməz sübutlarla (məsələn, cinayət prosesi iştirakçılarını qanunla təminat verilən bir sıra hüquqlarından məhrum etmə, onlara hüquq və vəzifələrinin izah edilməməsi, zorakılıq, hədə-qorxu, aldatma, işgəncə və digər pis rəftar tətbiq edilməsi, şübhəli və ya təqsirləndirilən şəxsin müdafiə hüquqlarının pozulması və s.) müşayiət olunur, yaxud da eləcə heç bir sübutsuz-filansız olur.

Fərqindəyəm ki, bir az sadəlövh görünür, amma cinayət mühakimə icraatının əsas prinsiplərini pozmaqla əldə edilmiş sübutların ifşası, cinayət təqibinin qanunsuz və əsassızlığının tam miqyasının üzə çıxması bu cür işlərdə sadəcə zaman məsələsi olur.

Sual: Qanunvericilikdə, Cinayət Məcəlləsində “qaçaqmalçının” saxlanılması üçün necə və harada sübutlar tapılmalıdır?

Cavab: Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2013-cü il 14 oktyabr tarixli 305 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmiş “Fiziki şəxslər tərəfindən istehsal, yaxud kommersiya məqsədləri üçün nəzərdə tutulmayan malların gömrük sərhədindən keçirilməsinin güzəştli və sadələşdirilmiş Qaydaları”na əsasən fiziki şəxslər xarici valyuta sərvətlərini gömrük sərhəd buraxılış məntəqələrindən “Valyuta tənzimi haqqında“ Qanuna və Mərkəzi Bank tərəfindən müəyyən edilmiş qaydaya əsasən keçirə bilərlər. Həmin Qaydalara 1 saylı Əlavədə fiziki şəxslər tərəfindən Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən keçirilərkən yazılı formada bəyan edilməli olan malların siyahısı nəzərdə tutulub. 10000 (on min) ABŞ dolları ekvivalentindən artıq xarici valyuta və qiymətli kağızlar yazılı formada bəyan edilməli olan mallar siyahısına aiddir.

Daxili qanunvericilikdən bu iqtibasları təqdim etməkdə məqsədim, qaçaqmalçının saxlanılması üçün daha əlverişli məkanı nümayiş etdirməkdir. Bu, ölkənin gömrük sərhədidir. Azərbaycanın gömrük ərəzisinə ölkənin quru ərazisi, daxili suları, Xəzər dənizinin Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi  və onların üzərindəki hava məkanı aiddir. Dörd ildən çoxdur ki, ölkənin quru sərhədləri bağlı olduğundan, biz yəqin ki, ölkədən yeganə giriş-çıxış məkanı olan Bakı hava limanının gömrük sərhədini nəzərdən keçirməliyik. 

Həbs edilən şəxslərin getdikləri xarici ölkədən Azərbaycana qayıdışları zamanı, hansı dəhlizdən (Yaşıl və ya Qırmızı) keçməsi, bəyan edilməli əşyalarının, o cümlədən xarici valyutanın olub-olmaması, təsdiq halında gömrük bəyannaməsinin surətləri, gömrük nəzarəti orqanının əməkdaşının şəxsi yoxlaması, yaxud da əl yükü və baqajlara gömrük baxışının keçirilməsi və s. qaçaqmalçının müəyyən edilməsi və qaçaq malın aşkarlanması üçün daha əsaslı hesab edilə bilər.  

Jurnalist və QHT nümayəndələrinin ev və ya ofislərindən tapıldığı iddia edilən xarici valyutanın qaçaqmalçılıq yolu ilə ölkəyə gətirilməsini sübut etmək isə məhkəməyəqədərki icraatda istintaqın, məhkəmədə isə ittiham tərəfinin üzərinə düşəcək.

Hərçənd bu işlər (Abzas Media və Toplum TV işləri) geridə qalan mərhələ bir sıra aşkar absurdlarla müşayiət olunur. Məsələn, jurnalist və ya QHT təmsilçilərinə qarşı qaçaqmalıçılıq cinayətinin ağırlaşdırıcı tərkib əlaməti - qabaqcadan əlbir olan bir qrup şəxs tərəfindən törədilməsi ittihamı irəli sürülüb. Açıq mənbələrdən yayılan məlumatlardan və təqsirləndirilən şəxslərin vəkillərinin mediaya açıqlamalarından aydın olur ki, bu ittihamlarda qaçaq xarici valyutanın hansı üsulla ölkəyə gətirildiyi (törədilmə üsulu), nə vaxt gətirildiyi, qabaqcadan əlbirliyin, razılaşmanın hansı hərəkətlərdə ifadə olunduğu, hər bir təqsirləndirlən şəxsin ona istinad edilən cinayət əməlinin törədilməsində rolunun konkret nədən ibarət olduğu, aşkar edildiyi bildirilən xarici valyutanın hamısının yoxsa bir hissəsinin qaçaq mal olması və s. və i.a. aydın deyil.

Sual: Həbs olunan jurnalistlər, vətəndaş cəmiyyəti üzvləri öz hüquqlarını necə qoruya bilərlər? Qaçaqmalçı olmadıqlarını harda və necə sübut edə bilərlər? Beynəlxalq hüquq bununla bağlı nə deyir?

Cavab: Ölkədaxili hüquq müdafiə vasitələrinin səmərəli olmadığı gün kimi aydındır. Bu instansiyaların keçilməsinin yeganə məqsədi Avropa Məhkəməsinə müraciət üçün qəbuledilənlik şərtini ödəmək, ona cavab verməkdir. Ancaq buna qədər, bütün pozuntular maksimum təfərrüatlı və dəqiqliklə qeydə alınmalı və yerli məhkəmələrdə mübahisələndirilməlidir.

Hazırda ən çox diqqət çəkən pozuntu – hakimiyyətyönlü KİV-lərdə jurnalist və QHT əməkdaşlarının cəmiyyətdə mənfi (cinayətkar) obrazının yaradılmasına xidmət edən ibtidai araşdırma məlumatlarının qanunsuz şəkildə kütləvi yayılmasını göstərmək olar. Bu isə cinayət-prosessual qanunvericiliyin bir sıra normalarının pozulması ilə yanaşı, həmçinin təqsirsizlik prezumpsiyasi hüququnun da aşkar pozuntusudur.

Həmçinin ortalıqda axtarış və götürmə prosedurunun qanunsuzluğu, vəkillə müdafiə, pis rəftara məruz qalmamaq və bir sıra başqa təməl hüquqların pozuntularının olduğu da real ehtimallar arasındadır.  

Ona görə də belə bir mühitdə müdafiə tərəfi maksimum operativliklə şikayətlərini təqdim etməlidir.

Hazırkı işlərdə yeganə müdafiə mexanizmi və ümid ediləcək ünvan kimi Strasburq Məhkəməsi ağla gəlir. Hərçənd orda da xeyli problemlər var və bu problemlər günü-gündən sanki daha qabarıq şəkildə üzə çıxır. Amma yenə də necə deyələr, hətta “bu vəziyyətində” belə həmin məhkəmə nəyəsə yarayır və yəqin ki bundan sonra da belə olacaq.