Azərbaycansayağı məşğulluq

Məşğulluq ən vacib makroiqtisadi göstəricilərdəndir və Dövlətstatkomun səyi ilə bu sahədə artım var. Yağışdan sonra göbələk kimi müəssisələr artır, rəqəmlər isə prezidentin növbəti məruzəsi üçün uyğunlaşdırılır. Heç kim diqqət yetirmir ki, müəssisələr dövlət başçısı onların lentini kəsəndən bir il sonra dayanır. Ən yaxşı halda 1 min nəfər işləməli olduğu yerdə 2-3 yüz nəfər işləyir 

Nazirlər Kabinetinin 2013-cü ilin I yarısının yekunlarına həsr edilən iclasında dövlət başçısı məlumat verdi ki, 55 min iş yeri açılıb, bunun 45 mini daimidir. Bunlar yanlış rəqəmlərdir, 55 min iş yeri açmaq üçün iri müəssisələr istifadəyə verilməlidir. İnformasiya portallarında deyilir ki, bu il özəl taxıl kompleksi, çörək zavodları, sement, metanol, gəmiqayırma və gəmi təmiri zavodları, iki hərbi müəssisənin bir neçə istehsal sexi, şərab zavodu istismara verilib – cəmi 10 min iş yeri. Bunların çoxu istehsal gücünə çatmayıb. Tam komplektləşəndə onların hərəsində 400-1000 işçi olacaq. 

Statistika ixtisar və işdən azad edilməni hesaba almır. Hökumət 2003-cü ildən 1180 min yeni iş yerinin açıldığını bildirir. Amma işdənn çıxarılanlar 1100 min nəfər olub. Əgər buraya tam olmayan iş günü işləyənləri əlavə etsək, sıfır səmərəlilik alınır. Bağlanan müəssisələri səliqə ilə hesablasaq, rəqəm ekvilibristikası alınar. Məsələn: Şirvan elektrik stansiyasında 1,3 min nəfər işləyirdi. Bu günlərdə «Cənub» İES istismara verilib. Orda 300 nəfər çalışır. Yəni işsizlər min nəfər artıb. Bütün ölkə üzrə belə mənzərə var. 

Hökumətin məlumatından belə çıxır ki, 2003-cü ildə 1,5 mln işsiz olub. Dövlətin işə qəbul etdiyindən daha çox adamı işdən çıxardığını ARDNŞ-nin fəaliyyəti göstərir. Şirkətin məlumatına görə, 1 yanvar 2011-ci ildə 84 min, 1 yanvar 2013-cü ildə 66 min 234 işçisi (bu dövrdə bir neçə dəfə kadrların rotasiyası olub) olub. Beləliklə, 18 min nəfər və ya 25% azalma göz önündədir. Buraya başqa müəssisələrdə texnika tətbiqinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı ixtisarları (“Azərsu”, “Bakıelektrikşəbəkə” və s.) əlavə etmək olar. Aylarla maaşın verilməməsi praktikasını nəzərə alsaq, nominal məşğulluğun şahidi olarıq.

Maraqlıdır ki, Azərbaycan ARDNŞ-nin işçilərini azaltmaqla yanaşı, müxtəlif Avropa ölkələrində YDM-lərə 630 mln ayırıb. Beləliklə, daxili iqtisadiyyata kapital qoyuluşunu azaldan hakimiyyət ixracı artırır, ona görə yerli işsizlər iş üçün xaricə gedir. Avropa İttifaqının araşdırmasına görə, əvvəlki illərlə müqayisədə ölkəni tərk etmək istəyənlər azalıb, amma əmək miqrasiyası artır və istiqamətini dəyişir – əgər əvvəllər MDB ölkələrinə gedirdilərsə, indi Avropa prioritetdir. Hazırda Aİ ölkələrinə gedənlər 2,5%-dir. Bu göstərici tezliklə 5-10%-ə çatacaq, - deyə Avropa mütəxəssisləri düşünür. Diasporanın məlumatına görə, Rusiyada 2,5 mln Azərbaycan vətəndaşı yaşayır. Vətəndaşlıqdan imtina edənlər də az deyil. 

Bu tendensiya kapital emiqrasiyasi ilə üst-üstə düşür. Əgər ARDNŞ və başqa inhisarçılar ölkə xaricində vəsait qoymağa can atırsa, vətəndaşlar da əməyini xarici ölkələrin iqtisadiyyatına qoyur. İmiqrasiyanın artım tendensiyasına Təhsil Nazirliyinin etirafını da əlavə edək: xaricdə dövlət hesabına təhsil alanların 30%-i Azərbaycana qayıdır. Öz hesabına xaricdə oxuyanların isə hamısı xaricdə qalır. Beləliklə, statistika kütləvi emiqrasiyadan xəbər verir. 

Naft hasilatı da yerli mütəxəssisləri az cəlb etməyə başlayıb. BP-Azərbaycanın məlumatına görə, burda yerli işçilərin sayı 85%-ə düşüb (90% olmalıdır), rəhbər heyətdə isə 13% yerlilərdir. Başqa müəssisələr üzrə statistikaya baxsaq, görmək olar ki, neft şirkətlərinin çoxunun ştatında ixtisar var və onlar xarici infrastruktur şirkətlərinin xidmətindən istifadə edirlər. 

Özəl sektorda da vəziyyət yaxşı deyil. Rəsmi məlumata görə, özəl sektorda 580 min nəfər məşğuldur. Əmək nazirinin fikrincə, bu rəqəm müasir reallığı əks etdirmir. Bu, onunla bağlıdır ki, ölkədə əmək qabiliyyətli əhali 4,4 mln nəfərdir. DSMF-də isə 2,85 mln nəfər qeydiyyata alınıb. Hökumətin 1,5 mln DSMF-də sığortalanmayan şəxsi aşkarlamaq tədbirləri nəticə vermir. Bu, kiçik rəqəm deyil, bu qədər insan yoxa çıxa bilməz. Fiziki cəhətdən bu qədər qeyri-leqal yoxdur – ya heç kimin qeydiyyata almadığı böyük müəssisələr olmalıdır, ya da nəsə anlaşılmazlıq var. 

Sosial Müdafiə Fondu ölkədən imiqrasiya edənlərin sayını etiraf etmək istəmir, vergi orqanları isə gəlir mənbələrinin aşkarlanmasında sayıqdır. Bu orqanlarda qeydiyyata alınmadan günc-bucaqda 100-dən az işçisi olanlar fəaliyyət göstərə bilər. Bir çox işəgötürənlər DSMF-yə vəsait köçürərkən minimal maaş və ya 100-120 manat əmək haqqı göstərir. Halbuki əməkdaşlar 400-500 manat alır. 

Və nəhayət, Dövlətstatkomun məşğulluğun artımı barədə rəqəmləri digər dövlət orqanlarının rəqəmləri ilə düz gəlmir. Belə ki, Mərkəzi Bank iqtisadiyyatın real sektorunun monitorinqini keçirib. Tədqiqatda müxtəlif sahələr üzrə 300 şirkət iştirak edib. Demə, tikinti sahəsində məşğulluq 2012-ci ilin I yarısı ilə müqayisədə 5-10% azalıb. Xidmət sektorunda durğunluqdur. Ticarət və sənayedə 25% azalma olmuşdu, indi 1-3% artım var. 

Belə çıxır ki, Dövlətstatkom fantaziyasını işə salıb. Nə real sektor, nə də neft sənayesində artım var. Hökumət müxtəlif məlumatlar tərtib etdiyi zamanda məşğulluğun vəziyyəti durmadan pisləşir… --0--