Dövlət satınalmaları üzrə tenderlərdə qaranlıq məqamlar

Tenderdə uğurlu nəticə əldə etmək üçün yuxarılarda etibarlı adamın olmalıdır. “Azadlıq” radiosunun dövlət satınalmaları üzrə tenderlə  bağlı araşdırmasında belə deyilir.

Bu sahədə araşdırma aparan radio qeyd edir ki, çox vaxt tenderi eyni şirkətlər qazanırlar.

Araşdırma zamanı məlum  olub ki, tenderi qazanan şirkətlər mahiyyətcə yeni olur və bu sahədə heç bir təcrübəsi olmur.

“Qanunvericilikdə tenderlərə qeyri-peşəkar şirkətlərin yol tapmasının qarşısını alan müddəalar var. “Dövlət satınalmaları haqqında” qanunda, eləcə də kotirovka sorğusunun keçirilməsinə dair təlimatda iştirakçıların ixtisas göstəriciləri və potensial imkanları onlara qarşı irəli sürülən ən vacib şərtlərdir”, - araşdırmada deyilir.

İqtisadçı Rəşad Həsənov hesab edir ki, beynəlxalq praktikaya söykənən bu norma dövlət vəsaitlərinin təsadüfi əllərə düşməsini önləməkdən ötrü işin peşəkar səviyyədə və keyfiyyətlə görülməsinin təminatı kimi düşünülüb.

“Lakin müşahidələrə, eləcə də mediada gedən yazılara görə, qaliblər arasında yeni yaradılmış şirkətlərə daha çox təsadüf edilir”, - R. Həsənov vurğulayıb.

Buna nümunə kimi radio bir neçə şirkətin adını çəkib.

“Kontakt-F” MMC və “Star Construktion-12” MMC eyni gündə - bu il mart ayının 4-də təsis olunub. Onlar tenderlərdə sinxron iştirak ediblər.  Bu ilin birinci yarısının yekunlarına əsasən bu şirkətlər ümumilikdə 55 tenderi (müvafiq olaraq 28 və 27) qazanıblar.

“Kontakt-F” qazandığı 28 tender çərçivəsində ümumi məbləği 17 milyon 199 min 829 manat,  “Star Construktion-12“ MMC isə 27 tender çərçivəsində 4 mln. 983 min  944 manat həcmində müqavilə bağlayıb.

“Bu şirkətlərin tələblərə nə dəfərəcə uyğun olması barədə sual isə açıq qalır”, - radio qeyd edir. 

Araşdırma çərçivəsində digər nümunə kimi “Stell” MMC göstərilir.

Şirkət bu il iyun ayının 29-da rəsmi dövlət qeydiyyatına alınıb. 22 gündən sonra, iyulun 21-də “Sumqayıt Kimya Sənaye Parkı” MMC-nin (SKSP) texniki avadanlıqların satın alınması ilə əlaqədar keçirdiyi kotirovka sorğusunun qalibi olub.

“Bunadək heç bir təchizat səriştəsi olmayan, maliyyə imkanları şübhə döğuran bir şirkətin digər rəqiblərini arxada qoyaraq qalib gəlməsi təəccüb doğurur. İqtisadiyyat Nazirliyində bu fenomeni “Azadlıq” radiosuna şərh edə bilməyib”, - araşdırmada deyilir.

Qeyd olunur ki, bu, SKSP-nin təcrübəsiz şirkətlərlə əməkdaşlıq qurması ilə bağlı birinci dəfə deyil.

 Bunadək iyulun 19-da sənaye parkının administrasiyası buradakı üçmərtəbəli inzibati binanın əsaslı təmiri, eləcə də parkın ərazisinin hasarlanması və nəzarət buraxılış məntəqələrinin tikintisi işlərinin layihə-smeta sənədlərinin hazırlanması məqsədilə keçirilən 2 təkliflər sorğusunda bir neçə şirkət arasından “AZİN Construction” MMC-ni seçmişdi. Bu şirkət də bu ilin fevralında yaradılıb və SKSP ilə bağladığı iki müqavilə onun ilk işi olacaq.

İqtisadçı Zöhrab İsmayıl hesab edir ki, tenderlərə ictimai etimad aşağıdır. Dövlətin yüz milyonlarla manat vəsaitlərinin istifadə olunduğu tenderlərdə adı heç kəsə bəlli olmayan şirkətlər “at oynadır”.

Radio öz araşdırmasında tenderi qazanan şirkətlərin bank təminatlarının şübhəliliyinə də diqqəti yönəldir.

Dövlət satınalmalarında iştirakla bağlı tələblərdən biri də tender təklifinin 1-5 faizi arası bank təminatının alınmasıdır.

“Yeni yaranan şirkətlərin tender kommissiyasına təqdim etmək üçün bank təminatını necə aldığı da ortada olan suallardan biridir. Hərçənd, Hesablama Palatasının audit hesabatlarında ara-sıra qeyd olunur ki, təqdim olunan tender sənədlərinin içərisində hətta qalib şirkətlərin belə bank təminatlarını tapa bilməyiblər”,- araşdırmada deyilir.

Bundan əlavə, araşdırmada tender elanları ilə bağlı bəzi şübhəli məqamlara da toxunulur.

“Tender elanlarında, vergilərə və digər icbari ödənişlərə dair vaxtı keçmiş öhdəliklərinin olmaması tələbi irəli sürülsə də bir qayda olaraq, ödəmə qabiliyyəti, satınalmalara görə məhkumluq, peşə fəaliyyəti ilə məşğul olmağa məhkəmə qadağasının olub-olmaması soruşulmur.

Tender elanlarının təhlili göstərir ki, əksər dövlət təşkilatları bağlanacaq müqavilənin icrası məqsədilə iştirakçıların zəruri maliyyə və texniki imkanlarına malik olmasını həmin tender elanlarında qeyd edir. Amma bunu sənədli sübut kimi təqdim etməyi tələb etmirlər.

Tender komissiyalarının yol verdiyi və təcrübədə daha çox rast gəlinən qanun pozuntularından biri də elanların yarımçıqlığıdır. Alınan malların adı, miqdarı (həcmi), çatdırılacağı yer, görüləcək işlərin xüsusiyyəti və yeri, xidmətlərin təsviri və yeri ilə bağlı məlumat elanlarda əksini tapmır.

“Ekspertlər hesab edirlər ki, natamam sifarişlər də pərdəarxası sövdələşmələrə gətirib çıxarır”, - radionun araşdırmasında deyilir.

İqtisadçı Zöhrab İsmayıl hesab edir  ki, təcrübə bu sahədə qanunvericiliyin tələblərinin tez-tez pozulduğunu göstərir.

“Hərçənd, dövlət satınalmalarını tənzimləyən qanun 2001-ci ildə qüvvəyə minəndən bəri heç kəs, nə tender komissiyası üzvləri, nə də qalib şirkətlərin əməkdaşları, vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə və ya məmurları ələalma ittihamı ilə məsuliyyətə cəlb olunmayıb”, - Z.İsmayıl bildirib. 72В