Hesablama Palatasının gücləndirilməsinə ehtiyac var

Bakı/13.04.21/Turan: Milli Məclisə təqdim olunmuş «Azərbaycan Respublikası Hesablama Palatasının 2020-ci ildə fəaliyyəti haqqında» hesabatında ötən ildə dövlət qurumları tərəfindən 452 nöqsan aşkar edildiyi bildirilir.

Sənədə görə, ötən ildə 83,3 milyon manatlıq vəsaitlərin təyinatdankənar istifadəsi halları olub.

2020-ci il üzrə cəmi pozuntuların məbləği isə 130,3 milyon manat olub ki, onlardan 51,9 milyon manatı bərpa olunub, 3,3 milyon manatın bərpası cari ildə nəzərdə tutulur, 16,4 milyonla bağlı materiallar hüquq-mühafizə orqanlarına təqdim olunub, 58,7 milyon manatın bərpası isə mümkün olmayıb.

Bəs görəsən, Hesablama Palatası bütün pozuntuları üzə çıxara bilirmi? Həmin pozuntulara yol verənlər cəzalandırılırmı?

Hesablama Palatasından Turana bildirilib ki, 2020-ci ildə koronavirus maliyyə nəzarətinə təsirlərinə baxmayaraq qurumun həyata keçirdiyi maliyyə nəzarəti tədbirlərinin dövlət vəsaitləri üzrə əhatə dairəsi genişləndirilib. «Ötən ildə keçirilmiş nəzarət tədbirlərinin əhatə dairəsi həm məbləğ, həm də mənbələr baxımından əvvəlki illə müqayisədə çox olub. Hesabat ilində audit formasında aparılmış nəzarət tədbirləri ilə ümumilikdə 9 279,1 milyon manat məbləğində vəsait əhatə edilib ki, həmin vəsaitin nəzərəçarpacaq hissəsi 2019-cu ilin payına düşüb».

Palatadan bildirilib ki, həmin dövr ərzində qurumun qanunvericiliklə müəyyən edilmiş fəaliyyəti vaxtında və operativ qaydada həyata keçirilib, dövlət büdcəsinin və büdcədənkənar dövlət fondlarının büdcələrinin layihəsi, müvafiq büdcələrə dəyişikliklər, dövlət büdcəsinin icrası üzrə Hesablama Palatasının rəyləri qısa müddətdə hazırlanıb.

Qurumdan bildirilib ki, ötənilki nəzarət tədbirləri daha çox aqrar sahəni, dövlət satınalmaları, maliyyə hesabatlarının təhlili, həmçinin büdcənin planlaşdırılması və icrası sahələrini, DSMF-nin hesabatlılığını əhatə edib. «Subsidiyalara müraciət edən istehsalçıların sadəcə dörddəbiri torpaqlara mülkiyyət hüququna dair çıxarışla təmin edilib, becərilən torpaqların 33,7 faizi dövlət dəstəyindən kənarda qalıb. Mühasibat uçotunun aparılmasında ixtisaslaşmış kadrların çatışmazlığı, səriştəli kadrların isə özəl sektora axını müşahidə olunub».

Qurumdan əlavə olunub ki, il ərzində aparılan auditlərlə müəyyən olunub ki, hesabatlarda düzgün əks etdirilməyən məbləğ 412,4 milyon manat təşkil edir. «Mühasibatlıq prinsiplərinə əməl edilməməsi və mühasibat yazılışlarının doğru verilməməsi hallarına aid edilən məbləğ isə ümumilikdə 335,4 milyon manat həcmindədir. 2020-ci ildə başa çatdırılmış 34 audit üzrə nəticələrə əsasən 452 halda nöqsan müəyyən edilib. Hesabat ilində ümumilikdə 130,3 milyon manat qeyd edilmiş nöqsan təsnifatı üzrə hüquqi aktların pozulması ilə icra olunub».

Hesablama Palatasından vurğulanıb ki, 2020-ci ildə açıqlanan Açıq Büdcə İndeksi beynəlxalq reytinq hesabatlarında Hesablama Palatasının fəaliyyəti 89 balla qiymətləndirilib. «Bu, qiymətləndirilmənin aparıldığı 117 ölkə arasında 3-cü böyük göstəricidir».

Qurumdan qeyd olunub ki, əvvəlki illərdəki kimi, dövlət vəsaitlərinin qanunauyğun, səmərəli, qənaətli və nəticəli istifadəsində nöqsanlara yol verən vəzifəli şəxslərə münasibətdə zəruri intizam tədbirləri tətbiq edilmir, onlara yalnız xəbərdarlıq edilir. «Qənaətimizcə, həmin şəxslərin öz vəzifələrini davam etdirməsi ilə gələcəkdə də bu istiqamətdə xarakterik nöqsanlara yol vermə riski əhəmiyyətlidir».

Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Rüfət Quliyev Turana bildirib ki, Hesablama Palatasının hesabatı dövlət orqanlarının yol verdiyi maliyyə nöqsanlarını əhatə etmir. «Çünki Palatanın cəmi 15-16 işçisi var və bu işçilər 100 milyon manatlıq, bəlkə də milyard manatlıq xərcləri yoxlamaq üçün əziyyət çəkirlər. Yəni, bütün büdcəni təftiş etmək mümkün deyil. Orada öz sistemi var və bu sistem üzrə yoxlamalar aparılır. Fikrimcə, yoxlamaların həcmi daha geniş olsa, yaxşı olar».

Deputat qeyd edib ki, Hesablama Palatası özü nöqsanlara yol verən vəzifəli şəxsləri cəzalandıra bilmir. «Qurum məmurları korrupsiya sxemlərinə sərf olunmuş vəsaitləri büdcəyə qaytarmağa məcbur edir. Əksər hallarda Palata buna nail ola bilir».

Komitə üzvünün fikrincə texniki xırda səhvlər böyük qəbahət deyil. «Minlərlə şəffaf və dürüst işləyən məmurlarımız var. Amma əgər hər hansı dövlət orqanında istənilən neqativ sxem varsa, hüquq-mühafizə orqanları pozuntulara yol verən vəzifəli şəxsləri cəzalandırmalıdır».

R.Quliyev qeyd edib ki, burada dövlət büdcəsindən söhbət gedir. «O xalqın pullarıdır. Vergidən, gömrükdən, dövlət tərəfindən yönləndirilən transfertlərdən əldə edilən pullardır. Bu pulları necə mənimsəmək olar? Bu məsələ ilə ciddi məşğul olmaq lazımdır. Düşünməsinlər ki, mənimsədikləri pulu qaytarmaqla azad olacaqlar. Onlar məhkəmə qarşısına çıxarılmalıdır. Biz deputatlar Hesablama Palatasının sədri Vüqar Gülməmmədovdan da xahiş etmişik ki, növbəti dəfə bizə məlumat təqdim olunsun ki, pozuntulara yol verən şəxslərin işləri məhkəmələrə gedib çıxırmı və onlara qarşı nə kimi tədbirlər görülüb».

Deputat vurğulayıb ki, Azərbaycanda anti-korrupsiya prosesi böyük vüsət alıb, inkişaf edir və bu mübarizə davam edəcək. «Tutduğu vəzifəsindən və statusundan asılı olmayaraq məmur cənab prezidentin tapşırıqlarını yerinə yetirmirsə və şəffaf işləmirsə, onlara qarşı ən yaxşı mübarizə apara biləcək ən güclü maliyyə auditi aləti Hesablama Palatasıdır».

İqtisadçı Rövşən Ağayev isə AzadlıqRadiosuna bildirib ki,  Hesablama Palatasının hesabatı etibarlı sayıla bilər, maliyyə pozuntularına gəlincə isə onlarla bağlı auditin nəticələri hüquq-mühafizə orqanlarına təqdim edilib. «Amma maliyyə pozuntularına yol verənləri hansı cəzalar gözləyir məsələsi artıq Hesablama Palatasının səlahiyyətinə aid məsələ deyil. Bizdə qanunvericiliklə Hesablama Palatası maliyyə pozuntilarını üzə çıxarmaqla işini bitirir. Bundan sonra maliyyə pozuntularına yol verən şəxslərə cəza verilib-verilməməsi icra hakimiyyətinin, hüquq-mühafizə orqanlarının səlahiyyətinə aiddir». 

Ekspert qeyd edib ki,  Azərbaycanda ayrı-ayrı vaxtarda korrupsiyaya görə həbslər baş versə də, bəzi şəxslər cəza müddətinin başa çatdığı vaxtdan tez azad olunublar. «Əgər ölkədə normal, cəmiyyət üçün açıq, nəticə əsaslı hesabatlılıq sistemi olsa idi, bu pozuntlar heç hesabat mərhələsinə belə gəlib çıxmazdı. Korrupsiya istənilən ölkədə ola bilər, önəmli olan korrupsiyanın qarşısının alınması, vəsaitlərdən səmərəli istifadə üçün nəzarət mexanizmləri və hesabatlılıq sisteminin olmasıdır».

R.Ağayev vurğulayıb ki, Hesablama Palatası maliyyə, uyğunluq auditi ilə yanaşı səmərəlilik auditi də keçirə bilər. «Səmərəlilik auditi  Hesablama Palatasına vəsaitlərin xərclənməsində hansı nəticələrə nail olunduğunu dəyərləndirməyə imkan verir. Ola bilər ki, Hesablama Palatası belə audit keçirib, amma onun barəsində məlumata açıq mənbələrdə rast gəlməmişik».

Ekspertə hesab edir ki, Hesablama Palatası Milli Məclisə tabe orqan kimi ildə bir dəfə hesabatla çıxış etmək yox, parlament komitələrində dinləmələr keçirə, auditin nəticələri barədə deputatları məlumatlandra bilər. «Belə fəaliyyət həm də audit olunan müəssisələrin, təşkilatların rəhbərlərinin məsuliyyətini artıra bilər. Belə ki, onlar auditlərin nəticələrinin bir rəy şəklində qalmayacağını, parlament üzvlərinin bundan xəbərdar olacaqlarını biləcəklər». 

R.Ağayevin fikrincə, maliyyə pozuntlarının baş verməsi həm də satınalınma ilə bağlı qanunvericilikdəki boşluqlardan qaynaqlanır. «Bu sahədə qanunvericilk təkmilləşdirilməli, korrupsiya riskini aradan qaldıracaq mexanizm hazırlanmalıdır. İndiki halda bu riski aradan qaldıracaq effektiv mexanizm yoxdur. Ona görə burada həm də satınalmalara dövlət nəzarətini həyata keçirən qurumun fəaliyyəti effektiv olmalıdır».

Ekspert qeyd edib ki, Azərbaycan büdcəsi investisiya təyinatlıdır. «Büdcənin hər üç manatından bir manatı investisiya  üçün nəzərdə tutulur. Amma 2017-ci ildən bu yana elə bir şərait yaranıb ki,  investisiya layihələri barədə məlumatları əldə etmək demək olar ki, mümkün deyil. Büdcə hesabatlılığı, şəffaflığı, açıqlılığı çox ağırdır. Vəsaitlərin nə qədərinin səmərəli xərcləndiyini görə bilmirik».—0—