Hökumət «holland sindromu»nun fəsadlarından qaça bilmədi (son)

Qarşıdakı Avropa Oyunları ilə bağlı həyəcan mayda pik həddə çatdı. Məmurlar bütün vasitələrlə göstərirdilər ki, onların səyi ilə bayram qüsursuz keçəcək. Doğrudan da, yaxşı idman infrastrukturu, olimpiya obyektlərinə keçid yolları, idmançılar üçün komfortlu kənd tikilib. Ancaq insan tələfatına səbəb olan yanğın baş verdi və yanğın qurbanlarına başsağlığı verən prezident bunun 1-ci Avropa Oyunları ərəfəsində olduqca xoşagəlməz hadisə olduğunu etiraf etdi. Evsiz qalan zərərçəkmiş ailələrə müvəqqəti yaşayış yeri verildi, maddi yardım göstərildi. İnşaatçılar təcili şəkildə 250 evdən fasadları belə cinayətkar üsulla «bəzədilən» poliuretan üzlükləri sökməyə başladı. Bu, hansısa sahədə zorla standart və ucuz məhsulu sırıyan inhisarın nə qədər təhlükəli olduğunun görünməmiş nümunəsidir.

Mayda son vaxta qədər sarsılmaz olan Azərbaycanın iqtisadi isteblişmentinin bütün «ikinci sırası» silkələndi. Əslində əvvəl də bilirdik ki, banka olan borclar heç də hamı tərəfindən və həmişə qaytarılmır.

SOCAR birdən ABB-yə olan borcunu ödəməyə bilərdi. Ancaq burda hər şeyi anlamaq olan – söhbət müxbir hesabları həmin bankda yerləşdirilən şirkətin ödəmə qabiliyyətindən gedir, bu isə banka böyük dəstəkdir. Şirkətə hökumət zamin dura bilərdi – axı söhbət ölkənin ən böyük şirkətindən gedir. ABB-ə olan borcların yığılıb qalması barədə zaman-zaman beynəlxalq audiorlar da xəbərdarlıq edib. Ancaq sonradan bu neqativ göstəricilər sirli şəkildə azalırdı: ola bilər kreditlər qaytarılırdı, ancaq istisna deyil ki, onlar sadəcə olaraq restrukturizasiya edilib.

ABB ətrafında situasiya ölkənin siyasətlə yaxın olan bir sıra digər kəskin problemlərinin üstünü açdı. İndi artıq aydırdır ki, söhbət yüz milyonlarla manat həcmində kreditlərin qaytarılmasından gedir. Banditizmlə Baş Mübarizə İdarəsi burda ona xas olmayan bank kollektoru rolunu yerinə yetirirdi və müştərilərdən borcları qoparırdı. Bəzi iri borc alanlara faktiki olaraq çoxdandır Gürcüstanda işləyən «prosessual razılaşma» - azadlığın əvəzinə ziyanın qismən ödənilməsini təklif ediblər. Qanunda bu qeyd olunmur, ancaq onu razılaşdırılmadan tətbiq ediblər. Olduqca xoşagəlməz günlər yaşayan «kredit oliqarxlarının» əhəmiyyətli hissəsi yenidən azadlıqdadır. Ayın sonuna problem öz kəskinliyini itirdi. Ancaq ABB-yə vurulan reputasiya zərbəsi çox güclü oldu – faktiki olaraq söhbət ölkənin sistem yaradan bankından gedir. Üstəlik məlum oldu ki, bir neçə həftə ərzində bir sıra iri müəssisə işləməyib, «bandotdel»ə dindirməyə isə hətta iqtisadiyyatımızın bir sıra «kapitanları» da çağırılıb. Şübhəsiz ki, bu, sistemin dayanmasıdır.

Qərb ölkələri hüquq müdafiə QHT-ləri əməkdaşlarının  həbsinin siyasi motivli olduğunu əsaslandıranda hakimiyyət çox vaxt özünü təhqir edilmiş sayır. Bəs onda niyə bu həbslər tez-tez «rəngli inqilablarla» mübarizə kontekstində müzakirə edilir?

Əgər tanınmış hüquq müdafiəçilərini vergi pozuntularına görə mühakimə edirlərsə, niyə onlara da eyni «prosessual razılaşma» təklif edilmir: borcunuzu qaytarın və siz azadsınız?

Görünür, burda məqsədi fərqli fikri boğmaq və cəmiyyətdə inamsızlıq yaymaq olan siyasi məntiqdən danışmaq lazımdır. Ancaq hakimiyyət siyasi mübarizə ilə fərqli fikirlə mübarizə arasında aydın xətt çəkməyə borcludur. Çünki fərqli fikirlə mübarizə iqtisadi nöqteyi- nəzərdən olduqca qeyri-münasib işdir. Axı biz biliklərin iqtisadiyyatından danışırıq. Bu isə fərqlilik, ölkədə baş verənlərə müxtəlif nəzər nöqtəsi olmadan mümkün deyil. Əgər fərqlilik «cinayət» sayılırsa, bu, sadəcə olaraq, həmin iqtisadiyyat üçün alternativ təkliflər meydanını daraldır. Qeyd edək ki, QHT ilə mübarizə təkərinin altına iqtisadiyyatın inkişafı, yaxud cəmiyyətdə hüquq mədəniyyətinin artırılması sahəsində faydalı işləri olan bir çox təşkilatlar düşüb. İrəli sürülən ittihamlarla bəzi məhkəmə prosesləri sadəcə absurddur və vəkillər gücsüzlüklərindən danışırlar: absurdla məntiqlə mübarizə aparmaq olmaz. Bu yenə də vəkillik institutuna, son nəticədə bütün məhkəmə sisteminə inamı sarsıdır. Hüquqların müdafiə olunmadığı ölkəyə kim investisiya ilə gələr?

Hökumətyönlü KİV-lər tez-tez ölkəmiz üçün avtoritarizmin qaçılmaz olmasından yazırlar. Həqiqətən, avtoritarizmin çox yaxşı iqtisadi nəticələr verdiyi ilə bağlı nümunələr gətirmək olar – Çindən Cənub-Şərgi Asiya ölkələrinə qədər. Ancaq bu ölkələrdə mülkiyyət hüququ şərtsiz qorunurdu, məhkəmə sistemi dəqiq işləyirdi, çünki xarici investorları cəlb etmək lazımdır. Ancaq hakimiyyət daim iqtisadi inteblişmentə arxalananda idarəetmə sistemi qeyri-effektiv, bəzən isə dövlət üçün təhlükəli olur. Yenə də deofşorlaşmadan danışırlar və hətta bununla bağlı yaxın zamanda qanunun qəbul ediləcəyi şayiələri ortaya çıxıb. Ancaq qərarın gərgin və kapitalın amnistiyası ilə bağlı olması səbəbindən parlament qanunun müzakirəsini payıza saxlayaraq tətilə gedib. Prezident Əliyev çoxmərtəbəli binadakı yanğından dərhal sonra bələdiyyə strukturlarının fəaliyyətsizliyindən şikayətlənirdi və hətta onları icra hakimiyyətinin yanında muzey eksponatı adlandırdı. Ancaq məhz icra hakimiyyəti uzun illərdir bələdiyyələrin inkişafını əngəlləyir. Bir sözlə, burda nəyisə dəyişmək lazımdır. Daha bir maraqlı xəbər. Prezident Nazarbayev mayın son günlərində qəfil bəyan edib ki, Qazaxıstanda prezident hakimiyyətinin imkanları tükənib və hakimiyyətin parlament qanadına daha çox səlahiyyət vermək lazımdır. Belə miqyaslı siyasətçinin, özü də seçkilərdən sonra belə siyasi ritorikaya ehtiyacının olduğunu təsəvvür etmək çətindir. Güman ki, bu bəyanat özündən sonra dayanıqlı siyasi sistem qoymaq niyyəti ilə verilib.

Mayda biz siyasətdə nümayişkaranə işarələrin də rolunu tam hiss etdik. Rusiyanın xoşuna gəlmirdi ki, onunla qarşıdurma fonunda Qərb faşist Almaniyası üzərində qələbədə onun rolunu azaltmaq üçün səylər göstərir. Bununla yanaşı, Rusiya Qərbin 9 mayı müharibə qurbanlarını yad etmək, yaxud sülh günü kimi qeyd etməklə bağlı çağırışlarını da eşitmədi. O, qələbənin 70 illiyinə həsr olunmuş təsirli hərbi parad keçirməklə Qərbi öz gücü ilə qorxutmağa üstünlük verdi. Ukraynadakı hadisələr fonunda bu parad, həqiqətən də, əvvəlkilərdən xeyli fərqlənirdi.

Bu fonda Azərbaycan üçün əvvəllər yaxşı alınan çoxvektorlu siyasət yürütmək getdikcə çətinləşir.

Prezident İlham Əliyev Riqa sammitinə getməkdən imtina etdi. “Şərg tərəfdaşlığı” layihəsi dərin böhran yaşayır. Hətta bəzi Ukrayna siyasətçiləri Belarusu, Azərbaycanı və Ermənistanı layihədən çıxarmağı təklif ediblər. Artıq Avropa Birliyinin özü də bu tərəfdaşlığa daxil olan altı ölkə ilə ikitərəfli münasibətlərin inkişafına köklənib. Ancaq Azərbaycan AB ilə münasibətlərin strateji modernləşdirilməsinə dair razılaşmanın imzalanmasını uzadır, halbuki bu ideyanı bizim ölkə irəli sürüb. Azərbaycanın hökumət məmurları isə Qərb institutlarına hücumları davam etdirirlər. Bu Avrasiya İttifaqına tərəf obyektiv dönüş deməkdir, ya sadəcə Rusiyanın əlinə oynamaqdır? Bu suala cavab vermək çətindir. Azərbaycan hakimiyyəti ölkənin müstəqil xarici siyasət kursundan danışmaqda davam edir, hərçənd Rusiya ilə münasibətlərdə istiləşmə aydın görünür. Bəlkə, ölkələri antiQərb ritorikası, bəlkə də, Bakının Kremldə Qarabağ probleminin həllinin açarını tapmaqla bağlı gizli ümidləri yaxınlaşdırır.