Nazirin yanında müşavirə: pambıq sənayesinin böhranı

Azərbaycanın kənd təsərrüfatı naziri Məcnun Məmmədov avqustun 19-da ölkədə pambıqçılıq sahəsində aktual problemlərin həlli üçün Azərbaycan Pambıq İstehsalçıları Assosiasiyasının rəhbərliyi ilə görüşüb. Nazirliyin yüksək vəzifəli şəxslərinin iştirak etdiyi görüş respublikada köklü ənənələrə malik əsas kənd təsərrüfatı sahəsi olan pambıqçılığın hazırkı vəziyyəti ilə bağlı dialoq üçün platforma yaradıb.

Məmmədov pambıqçılığın əhəmiyyətini vurğulayaraq, onun kənd təsərrüfatının ən əmək tutumlu sahələrindən biri olduğunu, böyük ixrac potensialına malik olduğunu vurğulayıb. O, pambıqçılığın kənd yerlərində məşğulluğa və fermerlərin gəlirlərinə müsbət təsir göstərməkdə davam etdiyini vurğulayaraq, hökumətin bu mühüm sənayeni dəstəkləmək öhdəliyindən danışıb. Nazir xüsusilə müasir suvarma sistemlərinin tətbiqi ilə pambıqçılığa yeni maraq yaradan hökumətin inkişaf mexanizmlərini və bu texnologiyaları mənimsəyən fermerlərə differensial subsidiyaların verilməsi imkanlarını diqqətə çatdırıb.

“Pambıqçılığa dövlət dəstəyi təkcə ənənələrin qorunub saxlanmasına deyil, həm də müasir əkinçilik üsulları vasitəsilə məhsuldarlığın artırılmasına yönəlib”, - deyən Məmmədov, pambıqçılığın daha dayanıqlı və gəlirli olması kimi daha geniş məqsədə işarə edib.

Azərbaycan Pambıq İstehsalçıları Assosiasiyasının sədri Fərid Firudinov əlavə edib ki, assosiasiyanın əsas məqsədi pambığın məhsuldarlığını artırmaq və keyfiyyətini yüksəltməklə fermerlərin rifahını yaxşılaşdırmaqdır. O, sənayeni inkişaf etdirmək üçün elmi və texnoloji innovasiyaların daha çox inteqrasiyasına çağırıb, pambıq tədarükü və emalı sahəsində şirkətlər arasında əməkdaşlığın vacibliyini vurğulayıb.

Bu səylərə baxmayaraq, Azərbaycanın pambıqçılıq sektorunun üzləşdiyi problemlər getdikcə artır, deyə “Turan” agentliyinin araşdırmasında qeyd edilir. Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) məlumatına görə, 2023-cü ildə pambıq istehsalı 276,1 min ton təşkil edib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 14,4% azdır. Bu, beş ilin ən aşağı göstəricisidir və sektordakı daha geniş çətinlikləri əks etdirir.

Azalma “Azərbaycan Respublikasında pambıqçılığın inkişafına dair 2017-2022-ci illər üçün Dövlət Proqramı”nda 2022-ci ilədək istehsalın 500 min ton səviyyəsinə çatdırılması hədəflərindən çox uzaqdır. Halbuki həmin il cəmi 322,4 min ton yığılıb ki, bu da hökumətin proqnozlarından 35,5% azdır. 2023-cü ildə azalma tendensiyası davam edib, hər hektardan pambığın məhsuldarlığı 2022-ci ilə nisbətən 1,9 sentner, 2020-ci ilə nisbətən isə 4,6 sentner azalıb.

Pambıq ixracı bazarı da geriləmələr yaşayır. 2023-cü ildə Azərbaycan 31,2 milyon dollar dəyərində 70,2 min ton pambıq lifi və pambıq ipliyi ixrac edib. Bununla belə, ixrac həcmlərinin artmasına baxmayaraq, ixracın bir tonuna düşən maya dəyəri xeyli azalıb. Pambıq lifinin bir tonunun orta qiyməti əvvəlki illə müqayisədə 22,7% azalaraq, ümumi ixrac gəlirlərinin azalması ilə nəticələnib. Pambıq ixracatçıları 2023-cü ildə 2022-ci ilə nisbətən 49,8 milyon dollar az qazanıblar ki, bu da illik müqayisədə 23,3% azalmadır.

Bu arada ölkənin pambıq idxalı 9,7% artaraq yerli istehsalçılara təzyiqi artırıb.

İstehsal və gəlirdəki bu azalmalar pambıq istehsalçıları üçün artan xərclərin fonunda baş verir. Kənd təsərrüfatı xidmətlərinə görə ödənişlər 2023-cü ildə kəskin artıb.  2022-ci illə müqayisədə hektara düşən kənd təsərrüfatı işlərinin dəyəri 37,9% artıb. Bundan əlavə, pestisidlərin yüksək qiymətləri və davamlı su çatışmazlığı səbəbindən suvarma üçün su nasoslarından asılılığın artması səbəbindən istehsal xərcləri kəskin şəkildə artıb.

Fermerlər 2023-cü ildə bir hektar pambıq sahəsinin becərilməsi xərclərinin 20% artdığını, əlavə suvarma xərclərinin hər hektar üçün təxminən 750 manat təşkil etdiyini bildiriblər. Bir çox kənd fermerləri öz fəaliyyətlərini dəstəkləmək üçün lazımi vəsait əldə edə bilmədiklərindən maliyyə resurslarına çıxış da kritik problemə çevrilib. Üstəlik, kəskin hava şəraitindən dəyən zərərlə bağlı sığorta iddiaları geniş şəkildə rədd edilib və bu, sektorun maliyyə yükünü artırıb.

İclasda müzakirələr yekunlaşarkən maraqlı tərəflər zərərvericilərə qarşı mübarizə tədbirlərinin təkmilləşdirilməsi, pambıq tədarükünün keyfiyyətinin yüksəldilməsi və Azərbaycanın “Better Cotton” təşəbbüsündə iştirakının artırılması təkliflərini özündə əks etdirən təkliflərini bölüşüblər. Bu təkliflər rəsmi qeydiyyatdan keçib və nazirlik onları yaxın aylarda dəyərləndirməyi öhdəsinə götürüb.

Azərbaycanın pambıq sektoru kənd təsərrüfatının mühüm bir hissəsi olaraq qalsa da, 2023-cü il üçün rəqəmlər sənayenin əhəmiyyətli maneələrlə üzləşdiyini göstərir. İstehsal səviyyəsinin aşağı düşməsi və ixrac gəlirlərinin azalması ilə bağlı həm daxili, həm də qlobal problemlərin diqqətlə idarə olunması tələb olunur.