Bakı/03.03.21/Turan: Bakıda tarix elmləri doktoru, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin Ümumi tarix və tarixin tədrisi texnologiyası kafedrasının müdiri Sevinc Əliyevanın Azərbaycan dilində “Noqay türkləri” adlı kitabı dərc edilib.
Tarixçi Sevinc Əliyeva Qafqazın türk xalqlarının tarixi, onların Türkiyə ilə münasibətləri, Azərbaycan-Rusiya əlaqələri üzrə mütəxəssisdir. O, 50-dən çox məqalənin və 2 kitabçanın müəllifidir. O, 2020-ci ildə REA-nın hazırladığı “Noqaylar” adlı monoqrafiyanın (“Rusiya xalqları” seriyası) həmmüəllifidir.
Sevinc Əliyeva Qafqazın noqay türklərinin hərbi-siyasi tarixini tədqiq edib, noqayların Osmanlı və Rusiya imperiyalarının, Krım xanlığının daxili və xarici siyasətində, dağ xalqlarının tarixində yerini, XV əsrin sonları – XX əsrin əvvəllərində tarixi hadisələrdə noqayların iştirakını təhlil edib. XX-XXI əsrlərdə noqay cəmiyyətində etnik-siyasi proseslər onun maraq dairəsindədir.
Azərbaycanlı tarixçi dağ və digər türk xalqlarının tarixində, o cümlədən Azərbaycan xalqının tarixində noqayların mövqeyini və rolunu göstərir. Müxtəlif tarixi vəziyyətlərdə noqay cəmiyyətini təşkil edən müxtəlif etnik qrupların fəaliyyətini araşdırır.
Sevinc Əliyeva göstərir ki, noqay mühitində ən mühüm, həyati məqsədlər birlik, kollektivlik, qarşılıqlı yardım ideyaları idi. Ərazi nöqteyi-nəzərdən ayrı olmalarına baxmayaraq, noqaylar qohumluq və etnik birlik hissi ilə bir-birinə bağlı idilər, bu xalqın əsas xüsusiyyəti isə onun çevikliyi, habelə digər Qafqaz xalqları ilə birgə yaşamaq qabiliyyəti idi. Müəllif XIX-XX əsrlərdə noqayların tez-tez Rusiya dövlətinə qarşı mübarizə apardığı çoxsaylı müharibə və münaqişələri qeyd edib.
Krım müharibəsində Rusiyanın məğlubiyyətindən sonra noqayları yenidən Türkiyəyə qarşı rəğbətdə ittiham ediblər və 1856-cı ildə onların Rusiyadan sürgün edilməsi kampaniyası yenidən başlayıb. Şimali Qara Dəniz ətrafında qalan noqaylar Krım tatarlarının tərkibinə qarışıb, deportasiya olunanların əsas hissəsi isə Anadolunun türk əhalisi ilə assimilyasiya olunub. 1860-1862-ci illərdə Melitopol qəzasından 50 min noqay (demək olar ki, noqayların hamısı) Türkiyəyə mühacirət edib.
Müəllifin tədqiq etdiyi noqayların postsovet tarixi dövrü maraq doğurur. Həmin dövr ictimai hərəkatın artması və dəfələrlə noqayların milli-mədəni federal muxtariyyətinin yaradılması məsələsinin həlli ilə bağlı çıxış edən noqay təşkilatlarının (“Birlik”) yaranması ilə bağlıdır.
Rusiya Federasiyasında 103,6 min noqay türkü yaşayır.
Noqay xalqının etnik əsasını İrtış yaxınlığında, Şimali-Qərbi Monqolustanda, Orta Asiyada, Şimali Qafqazda yaşayan qədim türkdilli tayfalar təşkil edib. Noqay etnosunun formalaşmasında uysunlar, uyğurlar, naymanlar, kereitlər, qıpçaqlar, qanqlılar, mangitlər, aslar iştirak edib. Bu prosesdə üstün olan qıpçaqlar noqayların etnogenezində mühüm rol oynayıb. Noqay etnoniminin ortaya çıxması və xalqın formalaşması XIII əsrə aiddir və Qızıl Orda hökmdarı Noqayın adı ilə bağlıdır. XIV əsrin sonu – XV əsrin əvvəllərində Yedigey xanın dövründə müstəqil bir dövlət kimi Noqay Ordası ortaya çıxır.
Noqay dili altay dil ailəsinin türk dil qrupunun qıpçaq altqrupuna aiddir.
Noqaylar sünni məzhəbinə etiqad edən müsəlmanlardır. -0-
Mədəniyyət
-
Tarix elmləri doktoru Cəmil Həsənlinin 2024-cü ilin son günündə “Təbriz-1946-cı il: Milli Hökumətin Zəfər və Faciəsi” kitabı çapdan çıxıb.
-
Kino həmişə həyatın mürəkkəbliyini əks etdirən bir güzgü olub və bəzən ən dərin həqiqətləri üzə çıxaran səssiz bir şahid rolunu oynayıb. 25 dekabrda Bakının Nizami Kino Mərkəzində hekayə anlatımı və yaradıcılığın möhtəşəm bir bayramı keçirildi. Azərbaycan Kino İttifaqının təşkil etdiyi bu tədbir, “Ağ qara hərflərin rəngli yuxuları” layihəsinin final mərhələsini qeyd etdi və Rövşən İsaxın rejissorluğu ilə hazırlanmış Məhkəmə adlı qısametrajlı bədii film nümayiş etdirildi. Bu gecə sadəcə bir film premyerası deyil, həm də öyrənmə və yaradıcı əməkdaşlıq yolunda böyük bir nailiyyətin təntənəsi idi.
-
Ekranın cazibəsi tez-tez aktrisaların, xüsusilə yaşlandıqca qarşılaşdıqları ifadə olunmayan mübarizələri gizlədir. Parlaq işıqların və alqışların arxasında, stereotiplərlə, cəmiyyətin təzyiqləri ilə və məhdud imkanlarla dolu bir reallıq dayanır. Bir çox aktrisa üçün zamanın keçməsi yalnız şəxsi kimliklərini deyil, həm də gənclik və ənənəvi gözəllik standartlarına fokuslanmış bir sənayedə peşəkar varlıqlarını təhdid edir.
-
Bakının hərəkətli küçələrində, dəbin şəhərin siluetləri qədər dinamik olduğu bir mühitdə, sakit bir inqilab baş verir. Azərbaycanın tullantıların idarə edilməsində əldə etdiyi uğurlara baxmayaraq, geyim və tekstil tullantıları məsələsi ətraf mühitin inkişafına kölgə salmaqda davam edir. Təkcə 2023-cü ildə ölkədə 2,7 milyon ton bərk məişət tullantısı yaranıb. Bu rəqəm atılan geyimlərin artan miqyasını gizlətsə də, qlobal trendlərlə bənzərlikləri nəzərə çarpır. ABŞ-da hər il təxminən 17 milyon ton geyim tullantıya atılır, Avropa İttifaqında isə bu rəqəm 5,8 milyon tona çatır. Proqnozlara əsasən, sürətli dəbin inkişafı ilə bu göstərici 2050-ci ilə qədər 175 milyon tona qədər yüksələ bilər.
Rəy yaz