Hakimiyyətin xoş olmayan niyyəti…

“Siyasi partiyalar haqqında” qanun qüvvəyə mindikdən sonra Ədliyyə Nazirliyinin reyestrindən keçirmələri məqsədi ilə partiyalara 5 min üzvünün siyahılarını təqdim etmək üçün müəyyən müddət verilib. 5 min üzvünü reyestrdən keçirməyən partiyalar qanuna uyğun olaraq məhkəmə qərarı ilə buraxılacaq. İndiyə qədər 27 siyasi partiya qanunun tələbini yerinə yetirmək üçün üzvlük siyahılarını Ədliyyə Nazirliyinə təqdim ediblər.

Siyasi Partiyalar üzvlük siyahılarını Ədliyyə Nazirliyinə təqdim etdikdən sonra partiya üzvlərinə nazirlikdən zəng olunması və onlara partiyaya aidiyyatı ilə bağlı suallar verilməsi sosial şəbəkələrdə geniş müzakirələrə səbəb olub.

Vətəndaşların telefon zəngi ilə siyasi üzvlüyünün sorğulanması hüquqi baxımdan doğru addımdırmı?

Demokratiyanı Öyrənmə İctimai Birliyinin sədri Mirəli Hüseynov ASTNA-nın suallarını cavablandırıb.

* * *

Sual: Mirəli bəy, siyasi partiyaların təqdim etdikləri siyahılarda adları olan şəxslərə Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən telefonla zəng edilməsi hüquqi baxımdan düzgün addımdırmı? Konstitusiya, hüquq, qanunvericilik, Azərbaycanın qoşulduğu beynəlxalq konvensiyalar bununla bağlı nə deyir?

Cavab: Ədliyyə Nazirliyinin siyasi partiya üzvlərinin siyahısının partiya üzvlərinə zəng etməklə dəqiqləşdirilməsi kifayət qədər çox istifadə olunan praktika olub. Mümkündür ki, siyahıların yoxlanılması zamanı  digər üsullardan da istifadə edilib. Lakin bununla bağlı hər hansı rəsmi məlumat olmadığından biz konkret fikir söyləyə bilmirik. Qanunvericilikdə üzvlük siyahılarının yoxlanılması üsulları ilə bağlı aydın göstəriş olmadığından səlahiyyətli orqanın da seçim azadlığı var. Lakin bu azadlıq bütün hallarda qanunvericilik çərçivəsində olmalıdır.

Üzvlük siyahılarının telefon zəngləri ilə yoxlanılmasının qanuna zidd olub-olmaması hüquqi nöqteyi-nəzərdən bir qədər mübahisəlidir.  Fərdi Məlumatların Avtomatik Emalı ilə bağlı Fiziki şəxslərin Müdafiəsinə dair Avropa Konvensiyasına əsasən siyasi fikirlərlə bağlı məlumatlar xüsusi kateqoriya məlumatlar hesab edilir və bunların aşkar edilməsinə xüsusi qanuni çərçivədə müəyyən edilmiş qaydada, təhlükəsizlik qaydaları tətbiq edilmədən icazə verilə biməz. Bir sıra yerli qanunvericilik aktlarında da, xüsusilə “Fərdi Məlumatlar haqqında”,  “İnformasiya Əldə Etmək haqqında”  “Siyasi Partiyalar haqqında” qanunlarda siyasi partiyalarda üzvlük və ya siyasi əqidəyə dair məlumatlara münasibətdə  müəyyən tələblər nəzərdə tutulub. Lakin hesab etmirəm ki, bunlarla məlumatların qeyd edilən məqsədlərlə dəqiqləşdirilməsi arasında müəyyən əlaqə var və üzvlüyün telefon zəngləri üsulu ilə yoxlanılması qanun pozuntusudur.   Lakin  telefon zəngi  siyasi partiya üzvünə təzyiq niyyəti ilə edilmiş olarsa, ritorika və yaxud tələb olunan məlumatlar adekvat olmazsa, bu birmənalı şəkildə qanunvericiliyin pozulmasıdır.

Ümumiyyətlə, üsul olaraq məlumatların zəng vasitəsilə dəqiqləşdirilməsi müasir dövrün standartlarına uyğun deyil. Bəllidir ki, şəxsə aid məlumatlar hökumətə bağlı elektron resurslarda var və bundan istifadə etməklə çox asanlıqla məlumatları dəqiqləşdirmək mümkündür. Bu qədər resursun və texnologiyaların mövcudluğu şəraitində dəqiqləşmənin telefon zəngilə aparılması  müəyyən qədər də olsa şübhələrə yol açır.

Sual: Bu zənglərdə əsas məqsəd sizcə, nədir?

Cavab: Əlbəttə, zənglərdə məqsədin həqiqətən də  məlumatların dəqiqləşdirilməsi ilə bağlı olması variantını kənara qoymaq olmaz. Ola bilsin ki, həqiqətən ortada başqa bir niyyət olmayıb və bu üsul daha ağlabatan və məqbul hesab edilib. Lakin siyasi partiyalara hakimiyyətin münasibəti və mövcud praktika burada başqa bir xoş olmayan niyyətin olması ehtimalına  də əsas verir. Zəng etməklə insanlara bir növ mesaj verilir ki, onların siyasi partiya üzvü olmasından müəyyən qurumlar xəbərdardır və yaxud onlara sətiraltı eyhamlar edilir vəs. Yəni məqsədin insanları siyasi partiyalardan çəkindirmək olması da istisna deyil.

Sual: Adətən müxalif partiya nümayəndələrinin təqib və təzyiqlərə məruz qalması ilə bağlı tez-tez xəbərlərə rast gəlirik. Belə olduğu halda, müxalif partiya nümayəndələri təzyiq və təqiblərdən çəkinib bu zənglərdən ehtiyyat etməyəcəklərmi? Onlar partiya mənsubiyyətlərini danmayacaqlarmı? Yeri gəlmişkən belə nümunələr artıq mövcuddur.

Cavab: Bunlar tamamilə gözlənilən idi və yeni siyasi münasibətlərin partiyalara və onların üzvlərinin sayının azalmasına təsir edəcəyi gözlənilən idi. Yeni münasibətlər sistemində partiyaların sıradan çıxması daha da sürətlənəcək və proses daha çox partiyanı əhatə edəcək. Amma hesab edirəm ki, hakimiyyətin dəstək verdiyi partiyalarla yanaşı, zamanın sınağından çıxmış və sabit üzvləri olan bir neçə partiya var ki, nə olmasından asılı olmayaraq onlar mövcudluqlarını qoruyub saxlaya biləcəklər.

Sual:  Əslində necə olmalı idi? Xarici təcrübə reyestr, partiya üzvlüyünün təsdiqi məsələsində nə deyir?

Cavab: Siyasi partiyalar haqqında yeni qanuna və bu qanundan doğan bu qədər lüzumsuz məhdudiyyətlərə heç bir halda zərurət yox idi. Siyasi məkanın məhdudlaşdırılması müasir dünyanın çağırışlarına və Azərbaycanın maraqları ilə heç bir halda uzlaşmır. Avropa Şurasının və dünyanın digər demokratik təsisatları ilə əməkdaşlıq edən və demokratik dəyərlərə önəm verən insanların yaşadığı bir dövlətdə siyasi münasibətlər sistemi onların istəklərinə uygun olmalıdır. Bu istəklər isə çoxpartiyalılıqdır, plüralizmdir, azadlıqdır. Bunu yalnız xalq deyil, hakimiyyətin özü də müvafiq beynəlxalq konvensiyalara qoşulmaqla və üzərinə öhdəliklər götürməklə ifadə edib.  Heç bir beynəlxalq sənəd siyasi partiyalar üçün bu cür eybəcər tələblər müəyyən etmir. Nəinki müəyyən etmir, bunun əksi olaraq insanlara istəklərinə uygun  birləşmək üçün daha çox azadlıqlar və əlverişli hüquqi və fəaliyyət mühiti tələb edir.  Siyasi partiyalar haqqında yeni qanunla isə biz bütün bu dəyərlərdən və tələblərdən geri çəkilmiş oluruq. Demokratik dünyadan uzaqlaşmaq və demokratik dəyərlərə ironik münasibət heç bir halda maraqlarımıza uygun deyil və bizim üçün yaxşı gələcək vəd etmir.