Köhnə və yeni YAP siyahısı, seçkiyə gedənlər, getməyənlər....

İyulun 17-də Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) İdarə Heyətinin növbəti iclasında partiyanın 1 sentyabr növbədənkənar parlament seçkiləri ilə bağlı 125 dairənin hamısı üzrə namizədlərin siyahısı müəyyənləşib.

Siyahıda əvvəllər YAP-dan deputat seçilmiş, lakin son 2020-ci il seçkisində namizəd olmamış Əli Əhmədov, Mübariz Qurbanlı, Xanlar Fətiyev, Səyyad Aran, Eyvaz Qurbanov kimi partiya veteranları yenidən namizəd olublar.

Hakim partiya Naxçıvan Ali Məclisinin keçmiş sədri Vasif Talıbovu, Milli Məclisin sabiq sədri, II, III, IV, V çağırış deputat olan Oqtay Əsədovu, Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının sədri Səttar Möhbalıyevi, AMEA prezidenti İsa Həbibbəylini, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun keçmiş rektoru, Milli Məclisin Ailə, Qadın və Uşaq Məsələləri komitəsinin sədri, IV, V və VI çağırış deputatı Aqiyə Naxçıvanlını, Nizami rayon təşkilatının sədri Sədaqət Vəliyevanı növbədənkənar parlament seçkilərində namizəd olaraq irəli sürməyib. Eyni zamanda, II, III, IV, V çağırışda 119 saylı Ağdam seçki dairəsindən mandat alan “Azərbaycan” qəzetinin baş redaktoru Bəxtiyar Sadıqovun da adı siyahıya yoxdur.

Sabiq deputatların övladlarının da namizədlikləri irəli sürülüb. Belə ki, namizədliyi 20 saylı Nərimanov ikinci seçki dairəsindən irəli sürülən Samir Əhməd oğlu Vəliyev sabiq deputat Əhməd Vəliyevin, namizədliyi 56 saylı Şabran – Xaçmaz seçki dairəsindən irəli sürülən Mahir Tahir oğlu Süleymanlı isə Siyəzənin keçmiş millət vəkili Tahir Süleymanovun oğludur.Namizədliyi 12 saylı Xəzər birinci seçki dairəsindən irəli sürülən Aygün Şaitdin qızı Maniyeva isə sabiq deputat, uzun illər Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü olmuş, MSK-nın sədr müavini Şaitdin Əliyevin qızıdır.

Bir sözlə 125 nəfərlik siyahıdakı namizədlərdən 66-sı ilk dəfə YAP-dan deputatlığa namizəd kimi elan edilib. Onların arasında maraqlı adlar nəzərə çarpır. Namizədlərin sırasında professor, alim, məktəb direktoru, məktəb müəllimi, gənclər mərkəzi sədri, müğənni, diş həkimi və s. peşə sahibləri də mövcuddur.

AXCP, Milli Şura, III Respublika Platforması seçkidə iştirak etməyəcəklərini açıqlayıblar. Müsavat partiyası seçkidə iştirak qərarı versə də, başqanı İsa Qəmbər və Məclis sədri Arif Hacılı seçkidə iştirak etməyəcəklər. Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının (VHP) sədri Sabir Rüstəmxanlı, Ümid Partiyasının sədri İqbal Ağazadə, Ədalət partiyasının sədri İlyas İsmayılov, Ali Məclis sədri Meydan Babayev və sədrin digər müavini Elxan Şükürlü  namizədliklərini irəli sürməyəcəklərini bildiriblər.

Siyasi şərhçi Ərəstun Oruclu mövzu ilə bağlı ASTNA-nın suallarını cavablandırıb.

* * *

Sual: Ərəstun bəy, YAP-ın siyahısına münasibətiniz necədir? 125 dairənin hamısından namizəd verilib. Onlardan 66-sı ilk dəfə YAP-dan deputatlığa namizəd olanlardır. Namizədlərin sırasında professor, alim, məktəb direktoru, məktəb müəllimi, gənclər mərkəzi sədri, müğənni, diş həkimi və s. peşə sahibləri də mövcuddur. Əksəriyyəri tananmayan şəxslərdir.  Şanslarını necə qiymətləndirirsiz?

Cavab: Hər şeydən əvvəl bunu demək istərdim ki, parlamentin formalaşdırılması haqqında danışmaq Azərbaycanda ən maraqsız mövzu olmaqla yanaşı, həm də ən səmərəsiz işdir. O cümlədən YAP-ın namizədlər siyahısına dəyərləndirmə vermək də. Bu, həm də ona görədir ki, seçki üçün şəraitin, həmçinin də seçki prosesinin özünün mövcud olmaması bir yana, parlament adlanan qurumun özü yalnız nominal olaraq mövcuddur. Əvvəllər bu, praktiki baxımdan belə idi, indi isə hüquqi cəhətdən də Milli Məclisi yalnız nominal struktur hesab etmək olar. Qaldı YAP-ın siyahısında kimlərin yer almasına, burda da yenilik görünmür. Təbii ki, formal olaraq adların bir hissəsi dəyişib, amma realda heç bir yenilik görünmür. Əvvəllər də parlament mandatları icra hakimiyyətinin yüksək pillələrində yer tutanların adamlarına verilirdi, bu gün də həmin prosedur eyni prinsiplə davam edir. Bir o var ki, son 5 il ərzində "vurulmuş" şəxslərin vəkilləri mandatdan məhrum edilir və onların yerinə yeniləri təyin olunur. Qaldı həmin şəxslərin hansı sahələrdə çalışmasına, məncə bunun da elə bir fərqi yoxdur. Əsas odur ki, hər biri "mandatını almısan - deyilənlərə əməl et" qaydasına riayət edəcək şəxs olsun. Şansların qiymətləndirilməsinə gəlincə isə, məncə parlamentin formalaşması ilə bağlı bu gün ən dəqiq proqnozu yalnız Prezident Administrasiyasının və Mərkəzi Seçki Komissiyasının rəsmiləri verə bilərlər. Özü də 100% dəqiqliklə. Kimsənin bu məsələdə onlarla rəqabətdə heç bir şansı yoxdur. O cümlədən də mənim.

Sual: Hakim partiya Naxçıvan Ali Məclisinin keçmiş sədri Vasif Talıbovu, Milli Məclisin sabiq sədri Oqtay Əsədovu, Həmkarlar İttifaqları Konfederasiyasının sədri Səttar Möhbalıyevi, AMEA prezidenti İsa Həbibbəylini, Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun keçmiş rektoru, Milli Məclisin Ailə, Qadın və Uşaq Məsələləri komitəsinin sədri Aqiyə Naxçıvanlını, Nizami rayon təşkilatının sədri Sədaqət Vəliyevanı, 78 saylı dairədən deputat olmuş İqbal Məmmədovu növbədənkənar parlament seçkilərində namizəd olaraq irəli sürməyib. Eyni zamanda, II, III, IV, V çağırışda 119 saylı Ağdam seçki dairəsindən mandat alan “Azərbaycan” qəzetinin baş redaktoru Bəxtiyar Sadıqovun da adı siyahıya yoxdur.  Sizcə, buna səbəb nədir?

Cavab: Sualınızda sadalanan şəxslərin hamısı yuxarıda qeyd etdiyim kimi, ya özləri "vurulub" artıq, ya da himayədarları, odur ki, onlara təkrar mandat verməyə də ehtiyac yoxdur. Madnatların paylaşdırılması isə aktual olan şəxslər və onların adamları arasında həyata keçirilir. Məsələn, Ramiz Mehdiyev artıq aktual deyilsə, demək İsa Həbibbəyliyə də mandat verməyə ehtiyac qalmır. Qalanları da eyni qaydada. İndi mandatlar o şəxslərin adamları və qrupların üzvləri arasında bölüşdürülür ki, onların hakimiyyətə loyallığına ehtiyac duyulur. Fərdi yanaşma baxımından isə mandat daşıyıcısı olanlar maksimal dərəcədə sözəbaxan olmalı, istənilən mövzuda heç bir təşəbbüs irəli sürməməlidir. Özü də bu, təkcə YAP deputatlarina aid deyil, ümumiyyətlə mandat veriləcək hər kəsə. Burdan görünən isə odur ki, bu dəfə qaydalar daha da sərtləşdirilir.  "Mandatını almısan - deyilənlərə əməl et" prinsipi "Mandatını almısan - sus" ilə əvəzlənir. Bu da ölkədəki mövcud ictimai-siyasi vəziyyətin kontekstində prinsip etibarilə gözlənilən idi. Xarici çağırışların və təhdidlərin artığı, sosial-iqtisadi vəziyyətin ağırlaşdığı, risklərin yüksəldiyi şəraitdə başqa cür ola da bilməz.

Sual: Siyahıda əvvəllər YAP-dan deputat seçilmiş, lakin son 2019-cu il seçkisində namizəd olmamış Əli Əhmədov, Mübariz Qurbanlı, Xanlar Fətiyev, Səyyad Aran, Eyvaz Qurbanov kimi partiya veteranları yenidən namizəd olublar. Veteranlar yenidən mandat ala bilərlərmi?

Cavab: Yəqin ki, alacaqlar da, əks halda onların siyahıya daxil edilməsinə ehtiyac olmazdı. Görünür, mövcud ictimai-siyasi və sosial-iqtisadi şəraitdə qaydalara riayət etmək təcrübəsi olanlara tələbat artır. Yeri gəlmişkən, bir neçə keçmiş icra başçısının da adları siyahıya daxil olunanların arasındadır. Belə yanaşmanın həm də maksimum loyallığın təmin olunması məqsədilə ortaya çıxması mümkündür. Amma düzünü desəm, iki ehtimal da istisna edilmir: birinci, deputat mandatları hansısa bizə məlum olmayan şərtlər çərçivəsində bölüşdürülür və ikinci, mandatları elə şəxslərə vermək lazımdır ki, onların cəmiyyətə, insanlar arasında nüfuzu olmasın. Çünki cəmiyyətin etimadını qazana bilən, insanlar arasında nüfuzu olan hətta bir nəfər də siyasi hakimiyyətə potensial təhdid mənbəyi kimi qəbul olunur. Əgər sonuncu ehtimal həqiqətdirsə, o zaman vəziyyətin heç də ürəkaçan olmadığını deyə bilərik. Mən bunu da istisna etmirəm.

Sual: Sabiq deputatların övladlarının da namizədlikləri irəli sürülüb. Belə ki, namizədliyi 20 saylı Nərimanov ikinci seçki dairəsindən irəli sürülən Samir Əhməd oğlu Vəliyev sabiq deputat Əhməd Vəliyevin, namizədliyi 56 saylı Şabran – Xaçmaz seçki dairəsindən irəli sürülən Mahir Tahir oğlu Süleymanlı isə Siyəzənin keçmiş millət vəkili Tahir Süleymanovun oğludur.Namizədliyi 12 saylı Xəzər birinci seçki dairəsindən irəli sürülən Aygün Şaitdin qızı Maniyeva isə sabiq deputat, uzun illər Mərkəzi Seçki Komissiyasının üzvü olmuş, MSK-nın sədr müavini Şaitdin Əliyevin qızıdır. Bu nədən xəbər verir?

Cavab: Hakimiyyətin məhdud çevrədə nəsildən nəslə ötürülməsi təkcə parlament səviyyəsində deyil ki. Hüquq-mühafizə orqanlarına, məhkəmələrə, digər dövlət qurumlarına da baxsaq, eyni mənzərəni görərik. Bu, İranın sonuncu monarxı olmuş Məhəmməd Rza Pəhləvinin, keçmiş Misir Prezidenti Hüsnü Mübarəkin, Suriya diktatoru Hafiz Əsədin, Şimali Koreya diktaturasının, Mərkəzi Asiya dövlətlərinin və nəhayət, bugünkü Rusiyanın hakimiyyət modelidir. Azərbaycan da həmin model üzrə idarə olunur. Yəni, hakimiyyət qanadları ya demokratik seçki vasitəsilə formalaşır, ya da ailə, tayfa, qəbilə daxilində nəsildən nəslə rotasiya yolu ilə. Azərbaycanın bugünkü müttəfiqlərinə baxdıqda hər şey aydın görünür. Daha geniş bucaqdan baxdıqda isə bunun dünyadakı kəskin qütbləşmənin əlamətlərindən biri olduğunu deyə bilərik. Bu mübarizədə qarşı-qarşıya duran qütblərdən hansı məğlub olacaqsa, onun da modeli iflasa uğrayacaq.

Sual: AXCP, Milli Şura, III Respublika Platforması seçkidə iştirak etməyəcəklərini açıqlayıblar. Sizcə, nə dərəcədə düzgün qərardır?

Cavab: Öz qərarlarıdır və görünür, bunun müəyyən məntiqi əsaslandırılması da var. Məncə istənilən seçkidə iştirak etmək vacibdir, çünki bu, ən azı cəmiyyətdəki ab-havanın dəyişməsi üçün imkan deməkdir. Seçki şəraiti yoxdursa, onu yaratmaq müxalifətin marağındadır. Başqaları bunu dəqiq etməyəcəklər. Hətta bu cür seçkilərdə də iştirakdan imtina heç nə vermir və buna dair də uzun illərin acı təcrübəsi mövcuddur. Bütün bunların nəticəsində Azərbaycan cəmiyyəti hansısa alternativləri görmək imkanından məhrum olur. Bu da o deməkdir ki, xalq artıq müxalifətlə bağlı heç bir gözlənti qurmur. Hər bir halda, mənim dəyərləndirməm budur, qərarı isə hər bir partiya, hərəkat, platforma özü verir.

Sual: Müsavat partiyası seçkidə iştirak qərarı versə də, başqanı İsa Qəmbər və Məclis sədri Arif Hacılı seçkidə iştirak etməyəcəklər. Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının (VHP) sədri Sabir Rüstəmxanlı, Ümid Partiyasının sədri İqbal Ağazadə, Ədalət partiyasının sədri İlyas İsmayılov, Ali Məclis sədri Meydan Babayev və sədrin digər müavini Elxan Şükürlü  namizədliklərini irəli sürməyəcəklərini bildiriblər. Bu nədən xəbər verir?

Cavab: Mövcud ictimai-siyasi reallıqdan və bu haqda artıq bayaq qeyd etmişəm. Cəmiyyətə, ictimai rəyə az və ya çox təsiri olan bir nəfər də parlamentdə olmamalıdır. Görünür, elə bu mesaj da bütün lazımi ünvanlara çatdırılıb.