Monopolistlərin hərisliyi?

"Aztelekom" və "Baktelekom" avqustun 15-dən internetin qiymətlərində dəyişiklik olacağını açıqlayıb.

Açıqlamada bildirilir ki, yeni tariflərdə abunəçilər üçün minimal sürət 100 Mbit/s-dən başlayacaq. Hər Mbit/s-ə ödəniş məbləği 0.45 AZN-dən 0.25 AZN-ə endiriləcək. Yəni,100 Mbit/s internetə 25, 150 Mbit/s-ə 30, 250 Mbit/s-ə isə 36 AZN qiymət təklif ediləcək.

Onlar bunu müştərilərin yüksəksürətli genişzolaqlı internetə artan tələbatı ilə izah edirlər: "Bu işlər ölkəmizdə dünya trendləri ilə ayaqlaşma, əhalinin yüksəksürətli internetə olan tələbatında artım tendensiyasını nəzərə alaraq, göstərilən xidmətin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və dayanıqlı infrastrukturun təmin edilməsi məqsədilə həyata keçirilir".

Yeri gəlmişkən, "Speedtest Global Index" bugünlərdə bildirib ki, Azərbaycan sabit genişzolaqlı internetin orta sürətinə görə 181 ölkə arasında 39.48 Mbit/s sürətlə 118-ci yerdə qərarlaşıb. Ümumiyyətlə, beynəlxalq hesabatlarda Azərbaycanın bahalı internetin olduğu ölkələrin sırasında yer aldığı bildirilir.

Bahalı interneti bir qədər də bahalaşdırmaq kimin işinə yarayır?

Mövzu ilə bağlı ASTNA mütəxəssis Vahid Qasımova müraciət edib.

* * *

Sual: Vahid bəy, bildiyiniz kimi, Azərbaycanda internet xidmətləri bazarının inhisarçıları olan “Aztelekom” MMC və “Baktelekom” MMC avqustun 15-dən internet paketinin minimum aylıq qiymətini 40 Mbit/s üçün 18 manatdan 100 Mbit/s üçün 25 manata qaldırmaq barədə razılığa gəliblər. Bu şirkətlər yeni qiymətin izahatı ilə ictimaiyyəti inandırmağa çalışırlar ki, internet sürəti 2,5 dəfə artacağı üçün qiymət əslində ucuzlaşacaq və bununla da Mbit/s-nin qiyməti 45 qəpikdən 25 qəpiyə enəcək. İnternetin surətinin artacağı ilə bağlı açıqlama nə dərəcədə inandırıcıdır? Və buna görə niyə qiymət artımına ehtiyac görürlər? Bu abunəçilərin problemidirmi?

Cavab: Aztelekom MMC və Bakinternet MMC şirkətlərinin İnternet paketlərində trafik və qiymət dəyişiklik etməyi ilə əlaqədar əsas problem paketlərin qiymətlərinin dəyişməsi deyildir, çünki həqiqətən də qiymət/trafik nisbətinə baxanda verilən trafikin ucuzlaşdığını görürük. Burada müzakirə ediləsi ikinci məqam, istehlakçı ilə müəyyən şərtlər üzrə müqavilə bağlayan şirkətin birtərəfli olaraq müqavilə şərtlərinin dəyişdirilməsi ilə əlaqədardır.

Birinci və əsas müzakirə olunacaq məqam isə Aztelekom MMC və Bakinternet MMC şirkətlərinin monopolist fəaliyyətidir, belə ki, başqa internet provayderlərin fəaliyyət göstərdikləri xətlər ləğv olunaraq, GPON xətləri evlərə məcburən çəkilir və onların üzərindən internet xidmətləri yalnız sözü gedən iki provayder tərəfindən verilir. Beləliklə, internet xidməti sahəsində monopoliya əldə edən şirkətlər artıq istədiyi vaxt istədiyi şərtləri diktə edə bilirlər. Bütün problemlər bundan irəli gəlir. Amma ümumilikdə baxanda, istehlakçılar daha çox ödəniş etsələr də, daha yüksək sürətə sahib ola biləcəklər. Bu onlara lazımdırmı, əvvəlki sürət bəs etmirdimi? Əlbəttə ki lazım olmaya bilər və bəs edirdi. Qiymət artımı provayderlərə lazımdır, çünki daha çox trafik almaqla, onlar özləri üçün trafikin alışını ucuzlaşdırırlar, müqavilə məbləğini artırmaqla isə gəlirlərini artırırlar. Beləliklə, biznes baxımından bu şirkətlər üçün tam sərfəli, istehlakçılar üçün qismən sərfəli əməliyyatdır. Burada müzakirə mövzusu məsələnin hüquqi aspektləri və şirkətlərin monopolist olmasıdır.

Sual: Ümumiyyətlə, bu şirkətlərin minimal 100 Mbit/s sürət vermək gücü, texnoloji imkanı varmı?

Cavab: Ümumilikdə GPON texnologiyası və Azərbaycanda istifadə olunan avadanlıqlar 250Mbps-ə kimi sürəti dəstəkləyir. Beləliklə, elan olunan sürətlər nəzəri olaraq verilə bilər. Amma pik saatlarında trafik paylaşılması durumunda istehlakçılar bu sürəti tam əldə edə biləcəklərmi, bilinmir. Bu istifadə sıxlığından asılıdır. Amma, sürət daha əvvəllər də bölünürdü. Trafik həcmi yüksəldikdən sonra, istehlakçılara çatan sürət daha yüksək olacaq.

Sual: Həmin şirkətlərin insanların cibinə girə bilmək üçün sürəti bəhanə edib, qiymət artımına getmək istəmələrini ekspertlər "çəkidə oğurlamaq" prinsipi adlandırırlar. Bunu necə izah etmək olar?

Cavab: "Çəkidə aldatmaq" bir qədər marketinq addımıdır və ondan ibarətdir ki, istehlakçıya sərf edə bilməyəcəyi miqdarda xidmət/məhsul satılır. Bu təkcə texnologiya sahəsində yox, bir çox xidmət sektoruna aid sahələrdə bir çox ölkədə də mövcuddur. Bunu sırf Azərbaycana və sırf internet satışına aid etmək düzgün deyil. Xüsusilə də sinxron şəbəkələrdə, çünki trafikin dəyişkənliyi (qeyri-sabitliyi) onların texnolojik xüsusiyyətidir.

Sual: Niyə bir şirkətlər nə qədər trafik alıb və nə qədər satdığı barədə ictimaiyyətə məlumat vermirlər?

Cavab: Bir şirkətin nə qədər alması / satması ilə əlaqədar məlumatın ictimaiyyətə verməyi cəfəngiyyatdır. Bunu "şirkət sirri" adı ilə məxfi saxlaya bilərlər. Biznes sahəsində satışla məşğul olan hər hansı bir şirkət aldığı və satdığı mal və məhsul haqqında aylıq olaraq ictimai hesabatlar yayır ki? Bu məlumat Vergi orqanları tərəfindən müəyyənləşdirilə bilər. Jurnalist sorğusu olaraq istəmək mümkündür. Həmin sorğuya cavab gəlməsə, bax onda demək olacaq ki, məlumat verilmir.

Sual: Ölkədə istehlakçıların hüquqlarını qoruyan qurum yoxdurmu?

Cavab: İstehlakçıların hüququnu qoruyan qurum Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar Siyasəti və İstehlakçıların Hüquqlarının Müdafiəsi Dövlət Xidmətidir. Problematik tərəf, bunun Dövlət qurumu olmasıdır. Adı gedən provayderlər də birbaşa Nazirliyə aid müəssisələr olduğuna görə, "kimi kimə şikayət edək"?

Sual: Maraqlıdır internetin surəti və qiymətini digər ölkələrl müqayisə etsək, onda hansı nəticə ortaya çıxar? Azərbaycanda internetin surəti və qiyməti onlarla müqayisədə ucuzdur, yoxsa bahadır?

Cavab: Qonşu ölkələrlə müqayisədə, Azərbaycanda istər mobil, istərsə də stasionar internet bahadır. Böyük ölkələrlə (Rusiya, Türkiyə) ilə müqayisədə internet trafikinin bizdə daha baha olması anlaşılandır, çünki daha yüksək həcmdə alınan trafikin vahid qiyməti daha ucuz başa gəlir. Amma kiçik ölkələrdə (Gürcüstan, Ermənistan) internetin bizdən ucuz olması ancaq o mənaya gələ bilər ki, həmin ölkələrdə ölkədaxili internet infrastrukturu bizdən yaxşıdır, daxili məzmun çoxdur, buna görə də trafikin əsas hissəsi pulsuzdur. Bizdə isə qiymətlərin baha olması yeni çəkilən GPON infrastrukturunun xərclərinin çıxarılması və provayderlərin hərisliyi ilə açıqlana bilər.

Sual: İnternetin qiymətinin qalxmaması, şirkətlərin özbaşına qiymət artımına getməməsi və internetin hamı üçün əlçatan olması üçün hansı addımlar atmaq olar?

Cavab: Hər bir sektorda rəqabət olmalıdır. Rəqabətli mühitdə istehlakçıların ixtiyarında alternativ təkliflər olmalıdır. İstehlakçı qiymət / keyfiyyət parametrlərinə görə seçim edə bilməli və özünə uyğun xidmət seçə bilməlidir. Əfsuslar olsun ki, monopolist, inhisarçı mühitdə bu mümkün deyil. Və inhisarçı mühiti yaradan da dövlət qurumunun özüdürsə, başqa bir antiinhisar dövlət qurumu bu vəziyyətdə heç bir şəkildə kömək edə bilməz.