Yeni qanun layihəsi: ‘’Sözə baxmayan’’ partiyaların qeydiyyatı asanlıqla ləğv ediləcək

Milli Məclisin saytında "Siyasi partiyalar haqqında" yeni qanun layihəsinin yenilənmiş variantında müxalifətin tənqidinə səbəb olan bəzi müddəalar sənəddən çıxarılıb.

Belə ki, artıq "ən az 50 vətəndaş" partiya təsisçisi ola bilər. İlkin olaraq ən az 200 vətəndaş idi.

Eyni zamanda, ən az 20 il ərzində Azərbaycan ərazisində daimi yaşayan şəxslərin partiya təsisçisi ola biləcəyi haqqında tələb sənəddən çıxarılıb. Yeni redaksiyada bu haqda heç nə deyilmir.

Partiyanın dövlət qeydiyyatı üçün üzvlərinin sayı haqqında tələb 2 dəfə - beş min nəfərə qədər azaldılıb. Amma partiya üzvlərinin sayı 4500-dən aşağı enərsə, məhkəmə qərarı ilə partiya buraxıla bilər.

Dövlət qeydiyyatı olan partiyalara üzvlərinin sayını 5 min nəfərə çatdırmaq üçün 180 gün vaxt veriləcək. Əks halda müvafiq icra hakimiyyəti orqanı- Ədliyyə Nazirliyi partiyanın ləğv edilməsi haqqında iddia ilə Apellyasiya Məhkəməsinə müraciət edəcək.

Eyni zamanda, ardıcıl olaraq iki dəfə seçkilərdə iştirak etməyən siyasi partiyaların ləğv edilməsi haqqında tələb sənəddən çıxarılıb.

Bir şəxsin bir və ya bir neçə partiyaya etdiyi ianələrin yuxarı həddinin müəyyən edilməsi qaydası dəyişib. Bu göstərici 35 minimum əmək haqqı ölçüsündə müəyyən edilib. Bu gün bu, 10,5 min manat təşkil edir. İlkin redaksiyada ianələrin yuxarı həddi 10 min manat məbləğində müəyyən edilmişdi.

Seçkilərdə iştirak etmiş, amma parlamentə düşməmiş siyasi partiyaların maliyyələşdirilməsi də yenilikdir. Dövlət büdcəsindən maliyyələşmə üçün ayrılmış məbləğin 2,5%-i bu partiyalara ayrılacaq.

Üzvlük haqları və partiyalara ianələr vergilərdən azad olacaq.

Bununla belə, qanun layihəsində dövlət qeydiyyatı olmayan siyasi partiyaların fəaliyyətinin yolverilməz olması haqqında norma saxlanılıb.

"Siyasi partiyalar haqqında" yeni qanun layihəsinin yenilənmiş variantı haqda Vətəndaş Hüquqları İnstitutunun rəhbəri Bəşir Süleymanlı ASTNA-ya danışıb.

* * *

Sual: Bəşir bəy, qanun layihəsinin yenilənmiş variantında tənqidə səbəb olan bəzi müddəalar sənəddən çıxarılıb və bu müddəalar media orqanları tərəfindən tirajlanıb. Bu pozitiv tərəfləri. Bəs qanun layihəsində hələ də neqativ olaraq qəbul olunan və ya tənqid olunan hansı məsələlər qalır?

Cavab: Milli Məclis sentyabrda təqdim etdiyi "Siyasi partiyalar haqqında" qanunu bəzi dəyişikliklərlə yeni redaksiyada təqdim edib. Yenə də qanunda vətəndaşlarının birləşmək azadlığını pozan və Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası ilə ziddiyyət təşkil edən müddəlar var. Dövlət siyasi ideyalar ətrafında birləşən vətəndaşların üzərinə siyasi təşkilatlanma ilə bağlı vəzifələr qoya bilməz. Siyasi təşkilatlanma vətəndaşın birləşmək azadlığı üzrə hüquqlarının tərkib hissəsidir. Ümumiyyətlə bu kimi qanunlar ancaq münasibətlər sistemini tənzimləməli və qaydaları çərçivələndirməlidir. Ancaq biz görürük bu qanun daha çox siyasi partiyaların necə idarə olunması ilə bağlı qadağanedici normalar müəyyən edir. Gələk layihədə narahatlıq yaradan və məqsədləri qaranlıq olan maddələrə;

Dövlət qeydiyyatına alınması üçün siyasi partiyanın azı 5000 üzvü tələbi yenə də çoxdur və beynəlxalq normalara uyğun deyil. Əvvəlki layihədə 10000 üzv tələbi idi, yeni layihədə bunu guya azaldıblar. Amma bu da çox böyük rəqəmdir. Ümumiyyətlə təsisçilikdə bu qədər üzvlük sayını məcburiyyət kimi qoymaq absurdur. Müasir dünyada üzvlükdən daha çox seçkilərdə verilən səslərə görə partiyalara qiymət verilir. Daha ilkin qeydiyat üçün mütləq 5000 nəfərin qoyulması başlanğıcdan partiyaların fəaliyyətini bloklamaq məqsədi daşıyır. Əksinə şərait yaratmaq lazımdır ki, vətəndaşlar legitim əsaslarla birləşsin və seçkilərə, siyasi proseslərə qatılsın. Seçici özü qiymət verəcək ki, hansı partiya üz tutacaq, ona səs verəcək və inanacaq.

Digər tərəfdən partiyanın qeydiyatının ləğvi ilə bağlı bahanələr çoxdur. Məsələn, dövlət qeydiyyatına alınmış siyasi partiyada üzv sayı 4500-dən aşağı olduqda ləğvi ilə bağlı Apelyasiya Məhkəməsində iddia qaldırma səhahiyyəti əldə etməsidir.

Bu Qanun qüvvəyə minənədək dövlət qeydiyyatına alınmış siyasi partiya bu Qanunun qüvvəyə mindiyi tarixdən 180 gün müddətində üzvlərinin sayının dövlət reystirinə daxil edilməsi tələbi də narahatedicidir. Çünki, burda bütün məlumatlar tələb edilir və partiyalar da narahatdır ki, gələcəkdə bu şəxslərə təzyiqlər edilə bilər. 

Sual: Qanun layihəsində dövlət qeydiyyatı olmayan siyasi partiyaların fəaliyyətinin yolverilməz olması haqqında norma saxlanılıb. Bu o demək deyilmi ki, hakimiyyət istədiyi partiyaya fəaliyyət imkanı verəcək, istəmədiyinin fəaliyyətini müxtəlif bəhanələrlə qanuna istinad edərək qeydiyyata almamaqla onun fəaliyyətini qadağan edəcək?

Cavab: Bəli, bu da narahatedici normadır. Əvvəl bu barədə qeyd etdim. Müxtəlif zamanlarda yoxlamalar təyin edib, çatışamazlıqlar müəyyən edib, fəaliyyəti dayandıra bilərlər. Digər tərəfdən üzvlərin reyestrini 180 gün ərzində 4500 nəfərə çatdırmayan partiyalar da ləğv ediləcək və fəaliyyəti qadağan ediləcək. Siyasi idarəetmənin mahiyyətini bildiyimiz üçün əsaslı şəkildə ehtimal edə bilərik ki, gələcəkdə ‘’sözə baxmayan’’ partiyaların qeydiyatını asanlıqla ləğv edə biləcəklər.

Sual: Bu məsələnin zəmanəti necə tənzimlənməlidir ki, diskriminasiyaya yol verilməsin, hər bir partiya üçün bərabər şərait yaradılsın? Yəni hakimiyyətin istək məsələsinin qarşısına sədd çəkəcək hansısa mexanizm varmı?

Cavab: Bunu əvvəlcədən demək çətindir. Ancaq siyasi idarəetmənin mahiyətinə baxanda proqnoz etmək olur ki, hansı partiyalar “problem”  yaradacaqsa, onlara təsir rıçaqları işə düşəcək. Necə ki, biz bunu digər institutların -Media, QHT-nin idarəetməsində şahidi oluruq. Orda necə selektiv yanaşma edirlərsə, siyasi partiyalarda da qanunlar elə tətbiq ediləcək. QHT-ləri də elə qeydiyyata alırlar, hansılar ki, hakimiyyətlə əməkdaşlıqdadır və ya hansısa tövsiyə verilirsə, onu qeydiyata alırlar, fəaliyyətinə yaşıl işıq yandırırlar. Hansılar ki, müstəqildir, həmin QHT-ni qeydiyata almırlar, fəaliyyətinə çətinliklər yaradırlar, süni əngəllər çıxarırlar. Düzdü, QHT-lərin qeydiyatsız fəaliyyəti ilə bağlı qanunla qadağa yoxdur. Ancaq mən proseslərin gedişində, Media haqqında, Siyasi partiyalar haqqında qanunların sərtləşməsindən sonra, belə görürəm ki, gələcəkdə QHT-lərin də qeydiyyatsız fəaliyyətini ləğv edən və fəaliyyətini daha da çətinləşdirən qanun qəbul olunsun.  Təbii ki, bu legitim deyil və birləşmək azadlığının məhdudlaşdırılmasıdır.

Sual: Ümumiyyətlə, yeni qanun layihəsinə beynəlxalq qurumların reaksiyası varmı? Venesiya komissiyası bu qanun layihəsi ilə bağlı rəy bildiribmi?

Cavab: Bu gün REAL partiyasının sədri İlqar Məmmədov Venesiya Komissiyasına göndərdiyi sorğuya cavab alıb. Cavabda bildiriblər ki, onlara belə bir sənəd daxil olmayıb.

Ancaq Milli Məclisin deputatları deyirlər ki, qanun hazırlanarkən Venesiya Komissiyasının tövsiyələri nəzərə alınıb. Ancaq bu belə olmalı deyil. Layihə həm rəy alınması üçün Venesiya Komissiyasına göndərilməlidir. Həmçinin geniş ictimai müzakirə edilməldir. 

Sual: Siz nə təklif edirsiniz? Qanun layihəsinin normal, beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması üçün nələr dəyişdirilməlidir?

Cavab: Bununla bağlı məsələ çox aydındır. Həm Venesiya Komissiyasının, həm də ATƏT-nin Demokratik Təsisatlar və İnsan hüquqları Bürosunun bu istiqamətdə tövsiyələri və yaddaş kitabçaları var. Orda siyasi partiyalar haqqında qanunun konturları, normaları açıq müəyyən edilib. Həm siyasi partiyaların qeydiyata alınması, həm idarəetmə formaları, o cümlədən ləğvi ilə bağlı normalar müəyyən edilib. Bu ona görə edilir ki, hansısa ölkələr bu toplaşmaq azadlığı ilə qanunları öz prizmalarından yanaşıb məhdudlaşdırmasınlar.