Cənubi Qafqaz ölkələrinin Qərb üçün strateji dəyəri artıb

Fevralın 17-19-da Almaniyanın Münhen şəhərində Təhlükəsizlik Konfransı keçirildi. Konfransda Azərbaycan da iştirak edirdi. Münhen Təhlükəsizlik Konfransı çərçivəsində fevralın 18-də “Dağları aşmaq? Cənubi Qafqazda təhlükəsizliyin qurulması” mövzusunda plenar iclas keçirilib. Konfrans çərçivəsində üç Cənubi Qafqaz ölkələrinin liderləri arasında debat keçirilib. Görüşdə Azərbaycan prezidenti, Gürcüstan və Ermənistanın baş nazirləri çıxış ediblər.

Əliyev konfrans çərçivəsində Amerika Birləşmiş Ştatlarının Dövlət katibi Antoni Blinken və Ermənistan Respublikasının baş naziri Nikol Paşinyan ilə birgə görüş keçirib.

Yeri gəlmişkən, bu konfrans çərçivəsində regionla bağlı maraqlı gedişatlar baş verib. İranla və Rusiya ilə bağlı maraqlı mesajlar verilib.

Münhen Konfransı regionda nələri dəyişə bilər?

Münhendən verilən mesajları ASTNA üçün Topçubaşov Mərkəzinin eksperti Məhəmməd Məmmədov şərh edir.

* * *

Sual: Məhəmməd bəy, Münhen Təhlükəsizlik Konfransında verilən siyasi mesajlardan dünya, eləcə də region üçün hansı nəticələrə gəlmək olar?

Cavab: Münhen Təhlükəsizlik Konfransında əhatə olunan müzakirələrdən bu nəticəyə gəlmək olar ki, demokratik Qərb ölkələri Ukraynanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunmasında maraqlıdırlar və bunun üçün Kiyevə iqtisadi və hərbi yardımlar olunacaq. Əgər keçən il Rusiyanın Ukraynanı işğalının qarşısının alınması hədəf idisə, indi Rusiyanın mümkün məğlubiyyəti ssenariləri müzakirə olunur. Bu kontekstdə, Fransa Prezidenti Emanuel Makronun "Rusiya məğlub edilməlidir" ifadəsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ümumiləşdirmə etsək, deyə bilərik ki, dünya üçün verilən əsas mesaj o idi ki, bir-birinin ərazi bütövlüyünü pozmaq ölkələr üçün baha başa gələ bilər və Qərbin Rusiyanın Ukraynaya təcavüzünə cavabı digər bu kimi məqsədləri olan ölkələri (məsələn, Çinin Tayvana potensial hücumu) bu fikirlərindən döndərməlidir. Regionumuz üçün nəticələrə gəldikdə deyə bilərik ki, müharibənin ən azı yaxın gələcəkdə davam etməsinə olan inam onu deməyə əsas verir ki, Rusiyanın Cənubi Qafqaz regionunda mövqeləri həm region ölkələri, həm də xarici böyük güclər (məsələn, ABŞ, Aİ və.s) tərəfindən təzyiqə məruz qalacaq və Rusiyanın zəifləməsi nəticəsində yaranan güc boşluğu regionda konflikt ehtimallarını artırır. Xüsusilə, Qərblə Rusiya arasında yaranan uçurum regionda sülh quruculuğu cəhdlərinə ciddi kölgə salacaq.

Sual: Konfrans çərçivəsində üç Cənubi Qafqaz ölkələrinin liderləri arasında debat keçirilib. İlham Əliyev konfrans çərçivəsində Amerika Birləşmiş Ştatlarının Dövlət katibi Antoni Blinken və Ermənistan Respublikasının baş naziri Nikol Paşinyan ilə birgə görüş keçirib. Eyni zamanda hər üç ölkənin liderləri digər rəsmilərlə də ayrı-ayrılıqda görüşlər keçiriblər. Bu da regiona böyük marağın olmasından, ya da regionla bağlı hansısa planların olması barədə qənaət formalaşdırır. Sizcə, regionla bağlı hansı planlar ola bilər? Cənubi Qafqaz Qərb üçün niyə indi bu qədər əhəmiyyət daşıyır?

Cavab: Cənubi Qafqazla bağlı qeyd olunmalıdır ki, Qərb həmişə bu regionda sülh və stabilliyin bərqərar olunmasında maraqlı olub. Çünki ilk növbədə bu region əsas Qərb aktyorları üçün çox yaxın qonşuluqdur və burada baş verən təhlükəsizlik krizisləri Avropa üçün də baş ağrıları deməkdir. Rusiyanın Ukraynada uğursuzluğa düçar olması Qərb ölkələri, xüsusilə də Avropa İttifaqı üçün regionun sülh quruculuğunda aktiv iştirak etmək üçün bir sıra imkanlar yaratdı. Təəccüblü deyil ki, biz Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərinin normallaşdırılmasında Aİ-nin aktivliyini müşahidə edirik və yaxın günlərdə Aİ Monitorinq Missiyasının Ermənistana göndərilməsi bir daha Brüsselin bu məsələdə nə qədər iddialı olduğunu göstərdi.

İkinci önəmli məsələ isə, regionun geostrateji yerləşməsi ilə əlaqədardır. Soyuq müharibədən sonrakı Qərb-Rusiya münasibətlərinə nəzər yetirsək görərik ki, nə vaxt ki, bu əlaqələrdə çatlar yaranır, o zaman Cənubi Qafqaz ölkələrinin Qərb üçün strateji dəyəri artır. Bunu xüsusilə Azərbaycan və Gürcüstanın Avropa enerji təhlükəsizliyində oynadığı önəmli rolda görmək mümkündür. Eyni zamanda, bu ölkələr önəmli tranzit aktyorları olmaqla Avropanın müxtəlif bazarlara (xüsusilə də Çin və Mərkəzi Asiya) çıxışının təmin olunmasında müstəsna rol oynayırlar. Rusiyadan keçərək Avropanı Çinlə bağlayan Trans-Sibir marşrutunun sanksiyalar nəticəsində zəifləməsindən sonra Cənubi Qafqazdan keçən Orta Dəhlizin qitələrarası ticarətdə önəminin artması bir daha region ölkələrinin Qərb üçün geostrateji dəyərini göstərdi.

Sual: Regiona bu marağın tərkib hissəsində İranla bağlı yeni planlar da ola bilərmi? Çünki bildiyiniz kimi konfransa sonuncu İran şahının varisi də dəvət olunmuşdu və bu xeyli müzakirələrə səbəb olmuşdu. Sizcə, bu addımın məqsədi nədir?

Cavab: Təbii ki, məsələnin İran tərəfi də var çünki Rusiyanın Ukraynada, necə deyərlər, başının qarışmasından istifadə edib Cənubi Qafqazda mövqelərini möhkəmləndirmək istəyən aktyorlardan biri də İrandır. Qərb İranın Rusiyaya dron və raketlərlə dəstəyindən sonra bir çox kanallarla Tehrana öz narazılığını dilə gətirib. Aİ tərəfindən İnqilab Keşikçiləri Korpusunun terrorist təşkilatı elan olunmasının müzakirəyə çıxarılması bunlardan sadəcə biri idi. Mühhendəki konfransa vəliəhdin dəvət olunması da məncə bu kontekstdə dəyərləndirilməlidir - Rusiyanın işğal siyasətinə dəstəyin molla rejimi üçün ağır fəsadları ola bilər.

Sual: Azərbaycan İranla bağlı olan planlarda hansı mövqedə dayanacaq?

Cavab: İranla bağlı planlar məsələsində Azərbaycanın mövqeyi həmişə aydın olub. Bakı öz ərazisinin İrana qarşı üçüncü bir qüvvə tərəfindən heç vaxt istifadə olunmayacağını bildirib. Təbii ki, İranın Qərb ölkələri ilə münasibətlərinin pisləşməsi Azərbaycana geosiyasi və geoiqtisadi dividentlər gətirir, onun önəmini artırır. Ancaq Azərbaycan maksimum bu çəkişmələrdən kənarda dayanmağa üstünlük verir.

Sual: Cənubi Qafqaz regionuna Qərbin maraq göstərməsi yəqin ki, Rusiyanı qıcıqlandıracaq. Ümumiyyətlə, Münhen Konfransında verilən mesajlar və ortaya çıxan yeni planlar, eləcə də Rusiya ilə bağlı alınan qərarlarla bağlı Rusiyanın mövqeyi ilə bağlı nə deyə bilərsiniz? Rusiya üçün bu Konfrans nə ilə yadda qalacaq?

Cavab: Mariya Zaxarovanın Aİ Monitorinq Missiyasının Ermənistanda öz işinə başlaması barədə dediklərindən aydın olur ki, Qərbin regionda artan mövcudiyyəti Rusiyanı qıcıqlandırır və Moskva heç bir halda bunu gizlətmir. Münhendə Rusiya ilə bağlı deyilən fikirlər onu deməyə əsas verir ki, Kremlin müharibənin əvvəlində düşündüyü Qərbdəki fikir ayrılıqları baş tutmadı və Qərb ölkələri nəinki əvvəllər mövcudluq böhranı yaşayan NATO və Aİ bayraqları ətrafında sıx birləşdilər, hətta Ukraynanı silahla təchiz edərək müharibənin gedişatını ciddi şəkildə dəyişdilər. Ona görə də, bu ilki Münhen təhlükəsizlik konfransı Rusiya üçün izolyasiya və rəqiblərinin siyasi-hərbi konsolidasiyası ilə yadda qalacaq. 

Sual: Maraqlı məqamlardan biri də Azərbaycan prezidentinin İraq Kürdistanının lideri ilə görüşüdür. Nə baş verir? Azərbaycan niyə bu görüşdə maraqlı olsun ki?

Cavab: Bu barədə məncə hazırda ətraflı fikir bildirmək tezdir. Ümumi olaraq isə məsələyə Azərbaycanın Türkiyə və İsraillə münasibətləri və İranla son baş verənlər kontekstində baxmaq faydalı olar.