Gürcüstan "xarici agentlərə" qarşı dövlətlərin qardaşlığına qoşuldu

Kütləvi etiraz aksiyalarına, etirazçılar arasında çoxsaylı saxlanmalara və polislə qarşıdurmada adamların yaralanmasına baxmayaraq, Gürcüstan parlamenti "Xarici təsirin şəffaflığı haqqında" mübahisəli qanunu birinci oxunuşda qəbul etdi. Qanun xaricdən maliyyələşmənin 20%-dən çoxunu alan qeyri-hökumət təşkilatlarını və KİV-i xarici qüvvənin maraqlarını həyata keçirən təşkilat kimi qeydiyyatdan keçməyə məcbur edir. Təşkilatlar hər il maliyyə bəyannaməsini doldurmalı olacaqlar. Xarici agent kimi qeydiyyatın və ya doldurulmuş bəyannamənin olmaması 25 min lari cərimə (9,398 min dollar) ilə nəticələnəcək.

Hakim Gürcü Arzusu Partiyasının parlament çoxluğunun siyasi əleyhdarları, keçmiş prezident M.Saakaşvilinin tərəfdarları bu qanunu "Rusiya" qanunu adlandırırlar, çünki orada Rusiya Federasiyasının eyni məzmunlu "Xarici təsir altında olan şəxslərin fəaliyyətinə nəzarət haqqında” qanunundan (11.03.24-cü il tarixli yeni redaksiya) götürülmüş “xarici agentlər”  termini təkrarlanır. 

Nüfuzlu müxalifət partiyası Vahid Milli Hərəkat Partiyası bildirir ki, faktiki olaraq milyarder Bidzina İvanişvilinin rəhbərlik etdiyi hakimiyyət bu qanunu qəbul etməklə Gürcüstanda QHT-ləri və mətbuatı xarici maliyyədən məhrum edəcək və bununla da siyasi rəqiblərini zəiflədəcək ki, müddətsiz hakimiyyətdə qalsın. "Xarici agentlərin" daxil ediləcəyi yeni reyestr yaradılır.

Gürcüstan prezidenti Salome Zurabişvili müxalifətçiləri ümidsizcəsinə dəstəkləyir və hətta onun fikrincə, antidemokratik olan qanunun 17-18 aprel tarixlərində Brüsseldə keçiriləcək Avropa Şurasının xüsusi iclasında müzakirə olunması üçün təcili olaraq Brüsselə müraciət edib. Gündəmdə Gürcüstan məsələsi yoxdur. Prezident ikinci və üçüncü oxunuşdan keçəcəyi təqdirdə qanuna veto qoyacağını vəd edib. "Mən Avropa İttifaqının strategiyasına və tövsiyələrinə zidd olan digər qanunlarda olduğu kimi bu qanuna da veto qoyacağam",- o, BBC-yə müsahibəsində deyib. Lakin o zaman hakimiyyət Salome Zurabişvilinin impiçmentinə - məcburi istefası prosesinə başlaya bilər.

“Narahatlıq doğuran hal odur ki, bu 2012-ci ildə qəbul edilmiş və tədricən böyüyən və inkişaf edən Putin qanununun tam surətidir. Bu, qeyri-hökumət təşkilatlarının fəaliyyətinə, KİV-in fəaliyyətinə qarşı qanundur və bu qanun 30 ildən çoxdur ki, Gürcüstanın müstəqilliyini, dövlət müəssisələri quruculuğunu və iqtisadiyyatımızın inkişafını dəstəkləyən tərəfdaş ölkələrin, Avropa İttifaqı ölkələrinin, Böyük Britaniya və ABŞ-ın bütün beynəlxalq təşkilatlarına qarşıdır", -  prezident Zurabişvili bildirib.

2023-cü ilin martında Gürcüstan hakimiyyəti kütləvi iğtişaşları nəzərə alaraq, “Xarici agentlər haqqında”  (o zaman "Xarici təsirin şəffaflığı haqqında" adlanırdı) qanun layihəsinin qəbulundan imtina edəcəyini vəd edib. Ancaq bu il həmin qanun layihəsi adı və mətni dəyişdirilərək hakim siyasi qüvvə Gürcü Arzusu- Demokratik Gürcüstan Partiyası tərəfindən yenidən parlamentə təklif edilib. Parlament çoxluğunun lideri Mamuka Mdinaradze bildirib ki, qeyri-hökumət təşkilatları ölkənin təhlükəsizliyinə xələl gətirirlər. Əsasən, Gürcüstanı Ukraynadakı münaqişəyə cəlb edirlər.

Kiçik, beş milyonluq Gürcüstanda Qərb qrantları alan qeyri-hökumət təşkilatlarının sayı 10 mindən çoxdur. ABŞ və Avropadan gələn pullarla QHT-lər çoxsaylı sosial və siyasi problemləri həll edirlər. QHT-lər əsas maliyyə dəstəyini bir çox beynəlxalq təşkilatdan alır. Ən böyük donorlara aşağıdakılar daxildir: Corc Sorosun "Açıq Cəmiyyət"  Fondu, "Demokratiyanı Dəstəkləyən Avropa Fondu", Amerikanın "Milli Demokratiya İnstitutu" və "Demokratiyanı Dəstəkləyən Milli Fond" (USAID və NED), Almaniya partiya strukturları "Konrad Adenauer Fondu", "Fridrix Ebert Fondu", "Henri Bell Fondu", "AyREKs" beynəlxalq qeyri-kommersiya təşkilatı,  "Emnesti Interneşnl". Soros "Açıq Cəmiyyət" Fondu Gürcüstanda 1994-cü ildən fəaliyyət göstərir və o vaxtdan ölkəyə 100 milyon dollardan çox investisiya qoyub. 2023-cü ildə “Avropa naminə Vahid Gürcüstan” layihəsi başlayıb. Məqsəd Gürcüstanın Avropa İttifaqına inteqrasiyasını təşviq etməkdir.  Layihənin təşəbbüskarları Konrad Adenauer Fondu (KAS),  "Gürcüstan açıq Cəmiyyəti" Fondu (OSGF), İqtisadi Siyasət Araşdırmaları Mərkəzi (EPRC) və Azad Jurnalistlər Evidir (IJH). Layihənin maliyyələşdirilməsi üçün 33 ay ərzində 3 milyon avroya yaxın vəsait ayrılıb.

Parlament çoxluğunun lideri Mamuka Mdinaradze parlamentdə bildirib ki, qanun layihəsində yalnız bir məqsəd var - qeyri-hökumət təşkilatlarının çoxmilyonlu xarici qrantı hara xərclədiyini aydınlaşdırmaq. Ancaq yeni qanun dövlət qurumlarına şamil edilməyəcək. KİV və qeyri-hökumət təşkilatlarından fərqli olaraq, hökumət özünün başqa ölkənin agenti olduğunu "tanımayacaq". Son 10 ildə Gürcüstanda dövlət/büdcə təşkilatları 2,8 milyard lariyə yaxın xarici qrant alıblar. Gürcüstanın 2023-cü il üçün dövlət büdcəsinə əsasən, müxtəlif tədbirlər 279 milyon 550 min lari  məbləğində xarici qrant hesabına maliyyələşdirilib. Bundan 168 milyon 650 min lari beynəlxalq təşkilatlardan, 7 milyon 600 min lari isə xarici dövlətlərin hökumətlərindən alınan qrantlardır (1 Gürcüstan larisi 0,38 ABŞ dollarına bərabərdir). Xarici qrantların hesabına layihələrin həyata keçirilməsi dövlət tərəfindən öz piarı üçün istifadə olunur, - "Gürcüstan online" nəşrindəki məqalənin müəllifi hesab edir.

Tənqidçilərin fikrincə, qanunun qəbulu təkcə müstəqil KİV-ə və mülki sektora zərbə vurmayacaq, həm də Tbilisinin Aİ-yə yolunda ciddi maneə olacaq.

2024-cü ilin oktyabrında Gürcüstanda keçiriləcək seçkilər ərəfəsində qanun layihəsinin müzakirəsinə qayıtdılar, lakin bu, Gürcü Arzusunu narahat etmir: Gürcüstanda müxalifətə səs verən adamlar Gürcü Arzusunu dəstəkləməyəcəklər, hətta o bu qanunu ləğv etsə belə.  Gürcü Arzusuna səs verənlər üçünsə bu qanunun elə də fundamental əhəmiyyəti yoxdur, - gürcü politoloq, SIKHA Foundation təsisçisi Arçil Sixarulidze  RBK ilə söhbətində bildirib.

Gürcüstanın daxili siyasəti, özünün ayaqda qalması ilə məşğul olan hakim rejimin və hakimiyyətə can atan parçalanmış müxalifətin qarşıdurmasından ibarətdir, bir il əvvəl gürcü politoloqlar Korneli Kakaçiya və Bidzina Lebanidze yazıblar. "Onların arasında Avropaya can atan və islahatlar tələb edən vətəndaş cəmiyyəti var" və “Xarici agentlər haqqında” qanun onu nəzarət altına almaq cəhdi oldu.

Hakimiyyətdə olan Gürcü Arzusu Partiyası Avropa İttifaqına can atmır. "Axı, Avropa onlardan demokratiya tələb edəcək- müvafiq olaraq, nə zamansa hakimiyyətin təhvil verilməsini, ədalət mühakiməsi və insan hüquqları sahəsində əsl islahatlar. Bu, onların hakimiyyətini açıq-aşkar şübhə altına alar. Buna görə də Gürcü Arzusu avtoritar Rusiyaya tərəf irəliləyir", - G. Robakidze Universitetinin professoru Paata Zakareişvili izah edir.

Gürcü Arzusu hakimiyyətdə qalmaq üçün Gürcüstanın xarici siyasətinin trayektoriyasını dəyişir, analitik Giorgi Şaişmelaşvili razılaşır. "Onlar həm xarici siyasətdə, həm də daxili siyasətdə kursu dəyişdirəcəklər, onlar ölkə daxilindəki bütün azadlıq nöqtələrini məhv etməyə çalışırlar", - Şaişmelaşvili deyir. Onun fikrincə, həm qeyri-hökumət təşkilatları, həm müstəqil media, həm də bütövlükdə vətəndaş cəmiyyəti zərbə altına düşəcək.

Əlavə edək ki, bir neçə bəyanatda Rusiya rəhbərliyi Gürcüstanda münaqişəli qanunun qəbul edilməsində  Rusiya Federasiyasının iştirakını rədd edib.

Azərbaycanda "xarici agent" anlayışı yoxdur, lakin xaricdən maliyyələşdirilən QHT-lərə və mətbuata qarşı qanunla ciddi hesabatlılıq və nəzarət tədbirləri müəyyən edilib. 2014-cü ildən Azərbaycan "Qrantlar haqqında" qanunu sərtləşdirib, ölkədə milli maraqlara uyğun olmayan xarici qrantların reallaşmasını məhdudlaşdıran mexanizmlər tətbiq edib.