Türkiyənin keçmiş daxili işlər naziri: “Azərbaycan dünya miqyasında diplomatik həmlələrini artırmalıdır”

Türkiyə Cümhuriyyəti 57-ci Ecevit hökumətinin daxili işlər naziri Sadettin Tantan Turan İnformasiya Agentliyinin suallarını cavablandırıb.

Turan: 44 günlük müharibənin axırında Azərbaycan və Rusiya dövlət başçıları ilə Ermənistanın hökumət başçısı atəşkəs sazişi imzaladılar və Rusiya Silahlı Qüvvələrinin 1960 nəfərdən ibarət kontingenti Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinə yerləşərək 4 min kvadrat kilometr ərazini öz nəzarətinə götürdü. Azərbaycan müharibəni qələbə ilə başa vurmuş bir ölkə olmasına baxmayaraq, tez-tez həm məğlub olmuş ölkənin, həm də öz torpaqlarına yerləşən separatçı terrorçuların hücumlarına məruz qalır. Nə edilməlidir?

Tantan: Azərbaycanın həm məğlubiyyətə düçar olmuş ölkənin,  həm öz torpaqlarındakı separatçı terrorçuların hücumlarına məruz qalması qəbul edilə bilməz və silahlı qüvvələr buna qarşı beynəlxalq hüququn və hərbi konvensiyaların verdiyi səlahiyyətlər çərçivəsində qətiyyətlə cavab verməlidir. Bundan əlavə, Azərbaycan yubanmadan Ermənistandan  müharibə təzminatı tələb etməlidir.Təzminat üçün qətiyyən vaxt itirməmək lazımdır

Turan: “Humanitar  yardım” adı altında Ermənistandan Azərbaycana silah göndərildiyi  və terrorçuların girdiyi müəyyən edilincə  Azərbaycan sərhədi bağladı. Bunu qəbul etməyən Ermənistan məsələni BMT Təhlükəsizlik Şurasının müzakirəsinə çıxardı. Azərbaycanın əleyhinə hər hansı bir qətnamənin qəbul edilməməsinə baxmayaraq, müharibədə qələbə qazanan bir ölkəyə qarşı edilən bu hərəkətlərə münasibətinizi öyrənə bilərikmi?

Tantan: Hər müharibənin arxasında bir diplomatik   hədəf var. Döyüş səhnəsində Azərbaycanın qalib gəlməsinə baxmayaraq, masa arxasında Rusiya tərəflər arasında tarazlıq yaratdı. Bu tarazlıq hərbi baxımdan güclü olan Azərbaycanın əleyhinədir. Azərbaycan bu məsələni media vasitəsilə dünyanın gündəmində saxlamalı, beynəlxalq hüququ və ədalət prinsipini ön plana çıxararaq diplomatiya sahəsindəki mübarizəsini gücləndirməlidir.

Turan: Razılaşmaya görə, Rusiya Silahlı Qüvvələrinin Azərbaycan ərazisindən 2025-ci ilin noyabrında çıxması lazımdır. Moskva bunu qəbul etməsə, Azərbaycanın hansı alternativ planları olmalıdır?

Tantan: Son 300 ildə Qafqaz coğrafiyasında Türkiyə ilə Rusiya arasındakı mübarizə tərəflərin daim dəyişən qüvvələrinə görə müəyyənləşir. Qərb dövlətləri də öz mənafelərinə uyğun olaraq bu mübarizəyə zaman-zaman müdaxilə ediblər. Böyük ehtimalla 2025-ci ildə Rusiya öz qoşunlarını Azərbaycan ərazisindən çıxarmaq istəməyəcək. Belə olan halda 2025-ci ildə Türkiyə ilə Rusiya arasındakı münasibətlərdə gərginlik yaranması ehtimalı güclü olacaq. O bölgədə Türkiyənin dəstəyi olmadan Azərbaycanın  Rusiyaya qarşı hər hansı hərbi güc tətbiqindən söhbət gedə bilməz. Ona görə Türkiyə Rusiyanın qarşısında iqtisadi baxımdan güclü olmalı və Azərbaycanı pərdə arxasından dəstəkləməlidir. Xüsusilə, bunu çox yaxşı analiz etmək lazımdır: Rusiyanın təhdidinə qarşı başqa bir imperialist qüvvə ilə razılaşmaq gələcəkdə daha böyük zərərlərə səbəb ola bilər. Bunun əvəzinə milli imkanlarla güclənərək Rusiyanı Azərbaycan torpaqlarından çıxmağa məcbur etmək ən sərfəli yoldur.

Turan: Xüsusilə, ABŞ, Fransa və İranın Ermənistanı qeydsiz-şərtsiz dəstəkləməsinə Hindistanın dəstəyi də əlavə oldu. Azərbaycanı qeydsiz-şərtsiz dəstəkləyən ölkə Türkiyədir, İsrailin silah satışı var. Bu vəziyyəti necə qiymətləndirirsiniz?

Tantan: Hərbi, ticari və mədəniyyət baxımından Türkiyənin bölgədəki gücü hamıdan böyük potensiala sahibdir. O bölgəyə ABŞ-ın və ya hər hansı başqa bir ölkənin müdaxiləsindən söhbət getsə, qərarlı Türkiyənin qabağında heç biri duruş gətirə bilməz. Ən mühüm şey Türkiyəni idarə edənlərin və müxalif partiyaların müstəqil qərarlar qəbul etmələrinə nail olmaqdır. İsrailin silah satışı hərbi qüvvədən çox, diplomatik baxımdan Azərbaycanı gücləndirə bilər. Xüsusilə, ABŞ-ın üzərində İsrailin siyasi təsiri ola bilər. Hərbi qələbəni diplomatik qələbə ilə nəticələndirmək üçün yaxşı münasibətlərin yaradılması vacibdir. Demoqrafik strukturuna görə İranın Azərbaycandan çəkinməsi mühüm bir reallıqdır. Qərarlı Türkiyənin qabağında İran geri addım atacaq.

Turan: Xarici qüvvələri bir kənara qoyub qalib Azərbaycan ilə məğlub Ermənistanın öz aralarında sülh sazişi imzalaması mümkün ola bilərmi?

Tantan: Regiondakı təsir gücünü qorumaq istəyən ölkələrə həmişə imperialist qüvvələr bu və ya digər şəkildə mane olublar. Azərbaycanı Türkiyədən ayrı görməməyimiz lazımdır. Elə buna görə Türkiyənin qabağını kəsmək istəyən ölkələr Azərbaycanla Ermənistanın yaxşı münasibətlər yaratmasını istəmirlər. Oyuncaq dövlət olan Ermənistanın təkbaşına qərar qəbul etməsi mümkün olmadığına görə bu iki dövlətin öz aralarında razılığa gəlməsi çətindir. Bəzi vaxtlarda Paşinyan müstəqil hərəkət etməyə çalışsa da, siyasi baxımdan onun da dustaq halına gətirildiyini görürük. Ona görə Azərbaycan ilə Ermənistanın indiki vəziyyətdə birbaşa razılaşma ehtimalı yox dərəcəsindədir.