"Əsrin müqaviləsi"nin 30 illik yubileyi strateji tərəfdaşlarla yeni neft-qaz sazişləri ilə qeyd olundu

Sentyabrın 20-də Bakıda “Əsrin müqaviləsi”nin 30 illiyi qeyd olundu. Bu, Azərbaycanın xarici investorlarla ilk beynəlxalq neft müqaviləsi idi və müasir Azərbaycanın iqtisadi inkişafında yeni dövrün başlanğıcı oldu. Neft müqavilələri üçün əhəmiyyətli olan bu mərhələ təntənəli şəkildə qeyd olunmadı və ölkənin neft hasilatının azalması da tədbirin əhvalını kölgədə qoymadı.

Əksinə, yubiley tədbirində SOCAR bir neçə saziş imzalayaraq göstərdi ki, Azərbaycan mövqeyini itirmir və qalan karbohidrogen ehtiyatlarını monetizasiya etməyə hazırlaşır. Xüsusilə, bp ilə üç sənəd, habelə Macarıstanın MOL şirkəti ilə Anlaşma Memorandumu imzalandı. Görünür, Viktor Orbanın Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin dostu olduğunu iddia etməsi nəticəsində MOL Azərbaycanın strateji tərəfdaşına çevrilməkdədir.

İndi isə ətraflı:

SOCAR, bp, MOL, INPEX, Equinor, ExxonMobil, TPAO, ITOCHU və ONGC Videsh Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən Azəri-Çıraq-Dərin Su Güneşli (AÇG) yataqları üzrə mövcud Məhsulun Pay Bölgüsü Sazişinə (PSA) əlavələr imzaladılar. Bu sənədlər tərəflərə AÇG-nin dərin qatlarındakı sərbəst təbii qazın (NAG) kəşfiyyatı, qiymətləndirilməsi, işlənməsi və hasilatını həyata keçirməyə imkan verəcək. Bu ehtiyatların təxminən 4 trilyon kub fut (110 milyard kubmetrdən çox) olduğu qiymətləndirilir.

bp (Əsrin müqaviləsində olduğu kimi operator olaraq qalan şirkət) qeyd etdiyi kimi, əlavələr mövcud AÇG PSA-nın qüvvədə olduğu dövrə qədər, yəni 2049-cu ilin dekabr ayının sonuna qədər etibarlıdır.

“Gələn 25 il ərzində, NAG-in kəşfiyyatı və qiymətləndirilməsi nəzərdə tutulduqda, AÇG blokunda dərin qazın işlənməsi üçün milyardlarla dollar sərmayə potensialı var. AÇG-nin həmtəsisçiləri mövcud AÇG PSA-da olduğu kimi NAG layihəsində də eyni paylara sahib olacaqlar: bp (30,37%), SOCAR (25,0%), MOL (9,57%), INPEX (9,31%), Equinor (7,27%), ExxonMobil (6,79%), TPAO (5,73%), ITOCHU (3,65%) və ONGC Videsh (2,31%),” sənəddə qeyd olunub.

ASTNA-nın məlumatına görə, AÇG-nin dərin qazı hər il orta hesabla 3 milyard kubmetrdən çox qaz hasil edəcək iki prioritet rezervuardan çıxarılacaq. İlk qaz “Qərb Çıraq” yatağından 2025-ci ilin yazında (SOCAR tərəfindən alınacaq), ikinci isə “Qərb Azəri” yatağından daha sonra gözlənilir.

SOCAR-ın baş direktoru və bp nümayəndələri öz çıxışlarında xüsusi vurğuladılar ki, "AÇG-də sərbəst qaz üzrə imzalanmış saziş Azərbaycanı qlobal enerji bazarlarında etibarlı tərəfdaş kimi təsdiqləyir və layihə Azərbaycanın Avropa üçün əsas enerji təchizatçısı kimi rolunu gücləndirəcək, tərəfdaşlarının enerji təhlükəsizliyinə töhfə verəcəkdir."

bp-nin dünya üzrə əməliyyatlarına cavabdeh olan Qordon Birel qeyd etdi ki, Azərbaycan qlobal enerji təchizatçısı kimi əhəmiyyətli bir ölkəyə çevrilib.

"NAG müqaviləsi, bəlkə də, 1994-cü il sentyabrın 20-də imzalanmış ilk PSA qədər vacibdir, çünki bu, böyük yataqdan qazın kommersiya ixracını təmin edəcək, onun iqtisadi dəyərini maksimum artıracaq və Azərbaycanın Avropaya enerji tədarükünü artırmaq planlarını dəstəkləyəcək," deyə Birel vurğuladı.

Lakin müstəqil qaz ekspertlərinin fikrincə, NAG müqaviləsi çərçivəsində təxmin edilən illik 3-4 milyard kubmetr qaz hasilatı əhəmiyyətli ixrac resursu hesab olunmur və əsas aktiv olan Şahdəniz yatağının tədricən tükənməsini kompensasiya etmək üçün istifadə olunacaq. Şahdəniz yatağında gündəlik hasilat (79 milyon kubmetr qaz) artıq zirvəyə çatıb və bu səviyyə yalnız bir neçə il davam edəcək.

“Azerbaycan 2045-ci ilə qədər Avropa alıcıları qarşısında ciddi ixrac öhdəliklərinə malikdir. Şahdəniz yatağının hasilatına hər hansı əlavə bu öhdəliklərin yerinə yetirilməsini təmin etmək üçün vacibdir,” bir ekspert ASTNA-ya bildirib.

Şahdəniz yatağından qaz alıcıları (2013-cü ildə Azərbaycanla 25 illik müqavilələr imzalamış üç Avropa ölkəsində — İtaliya, Yunanıstan və Bolqarıstanda fəaliyyət göstərən doqquz şirkət) ilə yanaşı, Azərbaycan digər Avropa ölkələri ilə də fəal danışıqlar aparır. Nəticədə, 2024-cü ilin oktyabrından onların ümumi sayı 11-ə çatacaq (!).

"Hazırda Azərbaycan qazının ən böyük alıcıları İtaliya və Bolqarıstandır və onlar qazı təkcə öz ehtiyacları üçün deyil, həm də tranzit üçün istifadə edirlər. Digər ölkələr (Yunanıstan istisna olmaqla, onun uzunmüddətli müqaviləsi var) isə Azərbaycan qazını epizodik olaraq alırlar."

"Azərbaycanın qaz strategiyasının uğuru mümkün qədər çox ölkəyə, hətta kiçik qaz həcmlərini satmaqda özünü təsdiq etməkdədir, Avropa qazdan imtina etməzdən əvvəl," ekspert vurğuladı.

Azərbaycanda təsdiqlənmiş qaz ehtiyatları təxminən 2 trilyon kubmetrdir, bunun 13-15%-i çıxarılıb. Yerdə qalan ehtiyatların hasilatı üçün sərmayələr tələb olunur, lakin Avropa İttifaqı RePower proqramı və ABŞ, Qətər və digər mənbələrdən sıxılmış təbii qaz müqavilələri səbəbindən bu investisiyalara maraq göstərmir.

Aİ-nin yeni Azərbaycan qazının kəşfiyyatına sərmayə qoymaq istəməməsinin səbəbi həm də Avropada qaz qiymətlərinin aşağı olmasıdır, yəni "bu səy özünü doğrultmur."

Bunu anlayaraq, Azərbaycan neftin kommersiya cazibədarlığını diqqət mərkəzində saxlayır (ölkənin ixrac səbətinin yarıdan çoxu neftdən ibarətdir).

Bu bizi SOCAR və bp tərəfindən sentyabrın 20-də imzalanmış maraqlı yeni sənədlərə gətirir.

bp “Qarabağ” neft yatağı üzrə müqavilələrə qoşulmaq niyyətini təsdiqləyib (Günəşli yatağından 20-25 km məsafədə, dəniz səviyyəsindən 150-200 metr dərinlikdə yerləşir).

Qeyd edək ki, Equinor tərəfindən 60 milyon ton neft ehtiyatı ilə kəşf edilmiş bu yataqdan Equinor imtina etdi və yataq SOCAR-ın balansına keçirildi. Bu yay Bakı Enerji Həftəsi zamanı SOCAR mütəxəssisləri qeyd etdilər ki, Qarabağ yatağının geologiyası AÇG ilə oxşardır və onların birləşməsi imkanları öyrənilir. Nəticədə, AÇG operatoru kimi bp sentyabrın 20-də müvafiq Niyyət Memorandumu imzaladı.

Həmçinin, həmin gün bp Bakıdan 90-110 km şimal-şərqdə, dənizin 80-180 metr dərinliyində yerləşən Aşrafi-Dan Ulduzu-Aypara (ADUA) yataqları üzrə niyyət protokolunu imzaladı.

"Bu ərazi mövcud olan açıq və perspektivli strukturlardan ibarətdir," bp qeyd etdi.

Bu aktiv əvvəllər Equinor-un portfelində idi, lakin keçən ildən SOCAR-ın balansına keçib.

Bundan əlavə, sentyabrın 20-də SOCAR və bp enerji təchizatının təhlükəsizliyini artırmaq məqsədilə beynəlxalq neft və qaz kəşfiyyatı və hasilatı layihələrində mümkün əməkdaşlığı araşdırmaq niyyətlərini təsdiqləyən Anlaşma Memorandumu imzaladılar.

"Memorandum çərçivəsində şirkətlər beynəlxalq səviyyədə karbohidrogenlərin kəşfiyyatı və hasilatında sinerjini birgə qiymətləndirəcək və yeni investisiya imkanlarını araşdıracaqlar.

Anlaşma Memorandumu həmçinin hər iki şirkətin dünya üzrə etibarlı və əlverişli enerji təchizatını təmin etmək imkanlarının qiymətləndirilməsi təcrübəsini və biliklərini paylaşmaq niyyətini əks etdirir," bp dəqiq məlumat vermədən bildirdi.

Beləliklə, bp və SOCAR arasında Azərbaycanda 32 illik əməkdaşlıq onları hər iki tərəfin faydalandığı “ayrılmaz” bir cütlük halına gətirdi.

Bundan əlavə, Macarıstanın MOL şirkəti də SOCAR ilə əlaqələrini gücləndirir, bunu sentyabrın 20-də Azərbaycanın Şamaxı-Qobustan quru yataqlarında kəşfiyyat, inkişaf və hasilat ilə bağlı imzalanmış Anlaşma Memorandumu sübut edir. Layihə böyük olmasa da, bu yataqların bərpasına yönəlib və MOL-un Azərbaycan layihələri portfelinə əlavə olunub.

Anlaşma Memorandumuna əsasən, SOCAR və MOL Azərbaycanda karbohidrogen hasilatını daha da artırmaq üçün əməkdaşlıq etməyə razılaşıblar.

Bu ilin əvvəlində MOL-un tərəfdaşı MVM Şahdəniz qaz layihəsinə daxil olub və MOL özü də bir neçə ildir ki, AÇG-də səhmdardır.

“Macarıstan şirkətlərinin Azərbaycanın əsas layihələrində iştirakı tərəfdaşlıq və etimadın əlamətidir. Bu etimad və geniş qarşılıqlı maraqlar əsasında SOCAR karbohidrogen strategiyasını həyata keçirməkdə davam edir. Xatırladım ki, SOCAR-ın 2025-35 illər üzrə yeni strategiyası həm fosil yanacaq, həm də “yaşıl” layihələr üzrə yeni əməkdaşlıq variantlarını araşdırmağı nəzərdə tutur. Bərpa olunan enerji sahəsində isə bp Cəbrayıl rayonunda həyata keçirdiyi günəş elektrik stansiyası layihəsi ilə dəstəyi davam etdirəcək. Əməkdaşlıq uzunmüddətlidir və AÇG layihəsinin başa çatması ilə dayandırılmayacaq,” deyə enerji eksperti ASTNA-ya bildirib.