Sərnişin daşımalarında irəliləyiş vədələrinin illüziyası

Dəqiqlikdən uzaq rekordlar

Yanvarın 10-da nəqliyyat sahəsində ixtisaslaşmış jurnalistlərlə keçirilən görüşdə Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat nazirinin müavini Rəhman Qümbətov nazirliyin "yaşıl nəqliyyata" keçid istiqamətində uğurlarından danışıb və 2030-cu ilə qədər Bakının bütün avtobuslarının elektriklə işləyən nəqliyyat vasitələrinə çevrilməsini hədəflədiklərini qeyd edib. O, dəmir yolu nəqliyyatında rekord sayda sərnişin daşındığını da vurğulayıb. Qümbətov bildirib ki, 2024-cü ildə Azərbaycan Dəmir Yolları (ADY) təxminən 8,5 milyon sərnişinə xidmət göstərib, halbuki 2023-cü ildə bu rəqəm 7 milyondan çox olub. 2025-ci ilin yanvarın 3-də istifadəyə verilmiş Bakı-Balakən dəmir yolu xətti ilə ölkə üzrə sərnişin sayının əhəmiyyətli dərəcədə artacağı gözlənilir.

Lakin əslində, Azərbaycanın dəmir yolu nəqliyyatının səmərəliliyi sovet dövründəki illik göstəricilərin yarısına belə çatmır. ADY-nin məlumatlarına görə, Azərbaycanın 145 illik dəmir yolu tarixində sərnişin daşımalarının zirvə dövrü 1970-ci il olub – bu zaman 32 milyon sərnişin daşınıb. 1980-ci ildə bu rəqəm 31,5 milyon, 1988-ci ildə isə 21 milyona düşüb. Bu göstəricilərə koronavirus pandemiyası zamanı dayandırılmış və bu günədək bərpa olunmayan Azərbaycan xaricinə səyahətlər də daxildir. Məsələn, 1980-ci ildəki 31,5 milyon sərnişindən 20 milyonu Bakının ətrafında fəaliyyət göstərən elektrik qatarları ilə daşınıb. 2024-cü ildəki göstəriciyə (8,5 milyon) ölkədən kənara səyahət edən sərnişinlərin eyni sayını əlavə etsək belə, hipotetik 17 milyon sərnişin 1970-1988-ci illərin göstəricilərindən aşağıdır.

1988-ci ildə yük daşımalarının zirvə dövrü olub – 100 milyon ton. 2023-cü ildə isə ADY cəmi 18,2 milyon ton yük daşıyıb.

Tarixdə ən diqqətçəkən rəqəm isə bütün rels əsaslı nəqliyyatı – metro, qatarlar və tramvaylar – əhatə edir: 1988-ci ildə Azərbaycanda 202,5 milyon sərnişin daşınıb. Ekoloji cəhətdən təmiz tramvaylar və trolleybuslar isə 2004-cü ilin yanvarından etibarən Bakıda yoxdur. Beləliklə, ADY-nin uğurlu fəaliyyəti ilə bağlı iddialar ən yaxşı halda tarixi müqayisədə dəqiq deyil.

ADY dövlətin illik gəlirinin onuncu hissəsini istəyə bilərmi?

Yanvarın 10-da Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinin nümayəndələri Azərbaycanda atmosferi çirkləndirən nəqliyyat vasitələrini aradan qaldırmaq, vətəndaşları avtomobillərdən qatar vaqonlarına və elektrik avtobuslarına keçməyə təşviq etmək vədini verdilər. Mətbuat konfransında Bakıda yeni tramvay marşrutlarının planları da elan edildi. Lakin dövlət tərəfindən subsidiyalaşdırılan qurumlar bu vədləri yerinə yetirə bilərmi?

Planlara əsasən, yeni tramvay xətti Mehdiabad qəsəbəsini Bakının mərkəzi ilə birləşdirəcək, Binəqədi, Azadlıq prospekti və 28 May metro stansiyasından keçəcək. Nazir müavini Rəhman Qümbətov, həmçinin yeni yaşayış komplekslərinin inkişafını nəzərə alaraq, Seabreeze kurort kompleksinə sərnişinlərin çatdırılmasını planlaşdırdıqlarını qeyd edib.

İki tramvay marşrutunun ümumi uzunluğu, sıx məskunlaşmış qəsəbələrdən keçməklə, təxminən 70 kilometrdir. Oxşar xərc şərtlərinə malik olan Rusiya şəhəri Krasnodarda 70 kilometrlik tramvay yollarının tikintisi 25 milyard rubla qiymətləndirilib (mənbə). Buna görə də, Bakıda eyni uzunluqda yolların çəkilişi 417 milyon manat başa gələcək (yanvarın 12-nə olan məzənnə ilə).

ADY belə vəsaitə malik deyil; 2024-cü ilin birinci yarısında dəmir yolu sərnişin daşımalarından əldə olunan gəlir 4 milyon 996,8 min manat təşkil edib. Bu, 2023-cü ilin birinci yarısı ilə müqayisədə 18,4% çox olsa da, belə layihələrin subsidiyalaşdırılması üçün kifayət deyil. Nəticədə, ADY yatırılan vəsaitin geri qaytarılması perspektivi çox zəif olsa da, dövlət subsidiyalarına ümid edir. Lakin Azərbaycanın 2025-ci il üçün konsolidə edilmiş büdcəsi 44 milyard 371,4 milyon manatdır. Hökumət illik dövlət gəlirinin onda birini iki tramvay xəttinin tikintisinə ayırmağa razılaşarmı? Bu, çətin görünür, çünki bu layihədən gözlənilən gəlir yoxdur.

Quru sərnişin daşımalarının qeyri-müəyyən gələcəyi

Hökumət hər rüb COVID-19 karantin müddətini uzadır. Yanvarın 1-də ölkədən kənara quru sərnişin daşımalarına qoyulan məhdudiyyətin müddəti 2025-ci ilin aprelin 1-dək uzadılıb. Quru sərhədlərinin bir gün açılacağına ümid çox azdır. Bu halda, Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinin dəmir yolu sərnişin daşımalarının inkişafı ilə bağlı planlarının nəyə əsaslandığı aydın deyil.