Azərbaycanda Konstitusiya referendumu keçirilir

Bakı/26.09.16/Turan: Bazar ertəsi Azərbaycanda Konstitusiyaya düzəlişlər üzrə referendum keçirilir. Sentyabrın 26-da ölkədə qeyri-iş günüdür. Azərbaycan vətəndaşlarına Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərə münasibət bildirmək təklif olunub. Səsvermə bülleteninə 29 bənd daxil edilib.

Referendumda səsvermə yerli vaxtla saat 08.00-dan 19.00-a qədər 125 dairə ərazisində 507 seçki məntəqəsində, habelə Azərbaycan səfirliklərində 38 məntəqədə keçirilir. Gün ərzində beş dəfə - saat 10.00-da, 12.00-da, 15.00-da, 17.00-da və 19.00-da səsvermədə iştirak haqqında məlumat veriləcək. Sentyabrın 26-da axşam saatlarında referendumun seçki məntəqələrindən MSK məlumat sisteminə daxil olmuş ilkin nəticələri məlum olacaq. MSK referendumun rəsmi yekunlarını oktyabrın 21-nə qədər elan etməlidir.

Referendumda seçicilərin siyahıdakı ümumi sayının 25%-i iştirak edərsə, səsvermə baş tutmuş sayılacaq. Səsvermə bülletenin 29 bəndinin hər biri üzrə ayrılıqda keçiriləcək. Referendumda iştirak etmiş seçicilərin yarısından çoxu lehinə səs verərsə, dəyişikliklər qəbul edilmiş hesab olunacaq.

MSK-nın 26 may 2016-cı il tarixinə olan məlumatına görə, ölkə üzrə daimi seçici siyahısına 5 mln. 127 min 111 seçici daxil edilib.

Seçkilərdə əsasən hakimiyyətyönlü qurumları təmsil edən 53 min yerli müşahidəçi və 117 beynəlxalq müşahidəçi qeydiyyatdan keçib. AŞPA-nın qiymətləndirmə missiyası istisna olmaqla, seçkilərdə nüfuzlu beynəlxalq təşkilatçıların nümayəndələri iştirak etmir.

Müsavat Partiyasının müşahidəçiləri seçki komissiyaları tərəfindən qeydiyyata alınmayıb. Son illər vətəndaş cəmiyyəti institutları üçün yaradılmış problemlərlə əlaqədar müstəqil monitorinq qurumları referendumu müşahidə edə bilməyəcək.

Düzəlişlərin təşəbbüskarı prezident İlham Əliyevdir. Referendum Aktı layihəsində Azərbaycanda birinci vitse-prezident və vitse-prezidentlər vəzifələrinin təsis edilməsi nəzərdə tutulur. Həm də onlar prezidentin özü tərəfindən, hər-hansı orqanla razılaşdırmadan vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edilir. Təklif olunan dəyişikliklərə görə, prezident dövlət başçısı öhdəliklərini yerinə yetirmək iqtidarında olmadıqda onun səlahiyyətləri birinci vitse-prezidentə keçir. O da dövlət başçısı səlahiyyətlərini yerinə yetirmək iqtidarında deyilsə, bu funksiyalar baş nazirə keçir. Mövcud Konstitusiyaya görə isə prezident öz öhdəliklərini yerinə yetirmək iqtidarında olmadıqda onun funksiyaları baş nazirə keçir.

Bundan başqa, prezidentin səlahiyyət müddətini 5 ildən 7 ilədək uzatmaq təklif olunur. Prezidentə növbədənkənar dövlət başçısı seçkiləri elan etmək hüququ verilir.

Həmçinin, prezidentlik vəzifəsinə namizəd üçün hazırda 35 yaş olan minimum yaş həddinin aradan qaldırılması təklif olunur.

Deputatlığa namizədlər üçün hazırda 25 yaş olan minimum yaş məhdudiyyətinin də aradan qaldırılıması təklif olunur. Beləliklə, seçki hüququ əldə edən – 18 yaşına çatan vətəndaşlar prezidentliyə və deputatlığa namizəd ola biləcəklər.

Bundan başqa, parlamentin buraxılması haqqında norma tətbiq edilməsi nəzərdə tutulur. Xüsusən, layihəyə əsasən bu, aşağıdakı hallarda mümkünür: Milli Məclis bir il ərzində iki dəfə Nazirlər Kabinetinə etimadsızlıq rəyi çıxararsa və ya prezidentin təklifindən sonra iki dəfə Konstitusiya Məhkəməsinin, Mərkəzi Bankın İdarə Heyətinin fəaliyyəti üçün zəruri olan üzvlərini təsdiq etməsə və s. hallarda prezident Parlamenti buraxır. Hazırki Konstitusiyada parlamentin buraxılması nəzərdə tutulmur.

Bundan başqa, Konstitusiyaya mülkiyyət hüquqlarının və toplaşmaq azadlığının məhdudlaşdırılmasına imkan verən düzəlişlər təklif edilib. Belə ki, 29-cu maddəyə təklif edilən dəyişikliyə görə, “Şəxsi torpaq mülkiyyəti hüququ sosial ədalət və torpaq sahələrindən səmərəli istifadə məqsədilə məhdudlaşdırıla bilər”.

Toplaşmaq azadlığına gəlincə, ona “ictimai asayiş və ictimai əxlaq qaydalarının pozulmaması” şərti ilə zəmanət verilir .

Bundan başqa, qanunla nəzərdə tutulmuş hallarda Azərbaycan vətəndaşlığından məhrum etməyə imkan verən düzəliş edilir.

Müxalifət düzəlişlərdə ölkədə “monarxiya” qurmaq məqsədi görərək, onların əleyhinə çıxış edib.

Prezidentin səlahiyyətlərinin 7 ilə qədər uzadılması, fors-major hallarda dövlət başçısı səlahiyyyətlərini icra edəcək birinci vitse-prezidenti təyin etməsi, habelə deputat və prezident seçilmək üçün minimum yaş məhdudiyyətinin aradan qaldırılması xüsusilə qınağa səbəb olub.

Müxalifətçilər hesab edirlər ki, bu düzəlişlər İlham Əliyev ailəsinin gənc üzvlərinin yükdək dövlət idarəetməsinə cəlb edilməsinə yol açır.

Müxalifət həmçinin referendumun əvvəlcədən ictimai müzakirələr aparılmadan tələsik keçirilməsini və kampaniya aparılması üçün demokratik şərait olmamasını, hakimiyyətin rəqiblərinin efir imkanından məhrum edilməsini, razılaşdırılmış icazəli mitinqlərin iştirakçılarının belə təqib olunmasını tənqid edir.

Hakimiyyət isə bildirir ki, düzəlişlər ölkədə sabitliyin qorunub saxlanması, genişmiqyaslı islahatlar aparılmasına şərait yaradılması, dövlət idarəetməsinin təkmilləşdirilməsi məqsədlərindən irəli gəlir.

Düzəlişlər beynəlxalq qurumlar və xüsusən Avropa Şurası Venesiya Komissiyasının tənqidinə səbəb olub.

Venesiya Komissiyasının ekspert rəyində qeyd edilir ki, təklif olunan düzəlişlər “hakimiyyət qolları arasında tarazlığı ciddi şəkildə pozur” və “Azərbaycan prezidentinə misli görünməmiş səlahiyyətlər” verir.

Ekspertlər “dövlət başçısının onsuz da güclü mövqeyi olduğunu nəzərə alaraq, prezident mandatının beş ildən yeddi ilə qədər uzadılmasının heç bir bəraəti olmadığını” qeyd ediblər. 2009-cu ildən etibarən Azərbaycan prezidenti dəfələrlə yenidən seçilə bilər, deyə Venesiya Komissiyasının ekspertləri öz hesabatlarında xatırladırlar.

“Bundan başqa, prezidentə parlamenti buraxmaq səlahiyyəti verilir ki, bu da parlamentdə siyasi fərqli düşüncəyə mənfi təsir göstərir”.

Venesiya Komissiyasının ekspertləri öz hesabatlarında onu da qeyd ediblər ki, “hansısa anda ölkəni idarə edə biləcək heç kim tərəfindən seçilməyən vitse-prezidentlərin tətbiq edilməsindən və dövlət başçısına vaxtından əvvəl prezident seçkiləri elan etmək səlahiyyəti verilməsindən xüsusilə narahatdırlar”.

Venesiya Komissiyası referendum prosedurunu, xüsusən onun “əvvəlcədən parlamentdə və ictimaiyyət arasında müzakirə olunmadan, çox qısa müddət ərzində” keçirilməsini tənqidə məruz qoyub. “Venesiya Komissiyası Azərbaycan hakimiyyətinin layihəni referenduma çıxarmazdan əvvəl komisisya ilə məsləhətləşməməsinə çox təəssüf edir”, deyə komissiyanın hesabatında bildirilir.

Eyni zamanda, komissiya ekspertləri öz hesabatlarında Konstitusiyaya “insan ləyaqətinin qorunduğu və hörmət olunduğu” haqqında norma əlavə edilməsi haqqıda düzəlişi müsbət qiymətləndiriblər. “özbaşınalıqdan qorunma və ləyaqətli davranış haqqında” düzəliş də müsbət rəy alıb.

Amma rəsmi Bakı Venesiya Komissiyasının Azərbaycan Konstitusiyasına dəyişikliklər edilməsi üzrə referendumla bağlı rəyinisiyasi sifariş hesab edir. -06B-