Ədalət və qayıdış çağırışı: Qərbi Azərbaycan üzrə İkinci Beynəlxalq konfrans

5 dekabr tarixində 51 ölkədən 100-dən çox nümayəndə Azərbaycan paytaxtında Qərbi Azərbaycan İcması üzrə İkinci Beynəlxalq Konfransda bir araya gəldi. İki günlük tədbir “Qayıdış hüququ – Ermənistandan zorla çıxarılan Azərbaycanlılar üçün ədalətin təmin edilməsi” mövzusuna həsr olunmuş və müasir Ermənistan ərazisindən məcburi köçürülmüş azərbaycanlıların üzləşdiyi hüquqi, mədəni və humanitar problemlərin həllinə yönəlmişdi.

Konfrans Qərbi Azərbaycan icmasının tarixini və mübarizəsini sənədləşdirən təsirli bir qısametrajlı film ilə açıldı. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin mesajı Prezident Administrasiyasının Siyasi Partiyalar və Qanunvericilik Orqanları ilə İş Şöbəsinin müdiri Ədalət Vəliyev tərəfindən səsləndirildi və burada Azərbaycanın məcburi köçürülmüş vətəndaşları üçün ədalət və qayıdış hüququna sarsılmaz bağlılığı vurğulandı.

Tədbirin məqsədi qayıdış hüququnun əsasını təşkil edən beynəlxalq hüquqi prinsipləri və insan hüquqları çərçivələrini diqqət mərkəzinə gətirmək idi. Nümayəndələr İnsan Hüquqları Ümumi Bəyannaməsi və Mülki və Siyasi Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Paktın əhəmiyyətini vurğuladılar. Bu sənədlər məcburi köçürülmüş əhali üçün ayrı-seçkiliyə yol verilməməsini və bərabər hüquqi müdafiəni dəstəkləyir. Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası və Vyana Bəyannaməsinə edilən istinadlar isə dövlətlərin insan hüquqlarını təmin etmək və məsuliyyəti üzərlərinə götürmək öhdəliklərini ön plana çəkdi.

Müzakirələr həmçinin Qərbi Azərbaycanlıların mədəni və tarixi kimliyinin qorunmasına həsr olunmuşdu. Bu, ləyaqət və mənsubiyyətin bərpası üçün mühüm komponent hesab edildi. İştirakçılar bunu mənəvi imperativ kimi xarakterizə edərək, azərbaycanlıların məcburi köçürülməsinin beynəlxalq normaların pozulması olduğunu və bu məsələnin düzəldilməsini tələb etdiyini qeyd etdilər.

2022-ci ildə Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyətinin varisi olaraq yaradılan Qərbi Azərbaycan İcması məcburi köçürülmüş azərbaycanlıların hüquqlarının müdafiəsində əsas təşəbbüskar kimi ortaya çıxıb. Onun missiyasına ayrı-seçkiliyin qarşısını almaq və qayıdanlar üçün uzunmüddətli təhlükəsizliyi təmin etmək məqsədilə monitorinq mexanizmləri ilə dəstəklənən hüquqi cəhətdən məcburi beynəlxalq razılaşma vasitəsilə təhlükəsiz və ləyaqətli qayıdışı təmin etmək daxildir.

Təşkilat həmçinin məcburi köçkünlərin həyatlarını yenidən qurmasına kömək etmək üçün sosial-iqtisadi və humanitar dəstəyi əhatə edən davamlı reinteqrasiya proqramı hazırlayır. Bundan əlavə, icma azərbaycanlıların kütləvi köçürülməsini ciddi ədalətsizlik kimi qlobal miqyasda tanımağa çağırır və beynəlxalq nəzarət altında dialoq və barışıq təşviq edir.

Müzakirələrin mərkəzində 1951-ci il Qaçqınlar Konvensiyası, Milli Azlıqların Müdafiəsi üzrə Çərçivə Konvensiyası və Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası kimi əsas müqavilələr və konvensiyalar dayanırdı. Nümayəndələr qeyd etdilər ki, bu hüquqi alətlər məcburi köçürülmüş azərbaycanlılar üçün ədalətin təmin edilməsi və hüquqlarının qorunması istiqamətində səylərin əsasını təşkil edir.

Konfransın 6 dekabrda Qərbi Azərbaycanlıların irsini qeyd edən və beynəlxalq həmrəyliyi gücləndirən mədəni proqramla yekunlaşması gözlənilir. Təşkilatçılar bu tədbiri yalnız müdafiə forumu kimi deyil, həm də məcburi köçkünlərin səslərini gücləndirmək və beynəlxalq dəstəyi təmin etmək üçün bir platforma kimi görürlər.

Bu müzakirələr fonunda Bakının iradəsi dəyişməz qalır: qayıdış hüququ yalnız hüquqi prinsip deyil, həm də mənəvi imperativdir. Azərbaycan üçün məcburi köçkünlər üçün ədalətə nail olmaq ölkənin Cənubi Qafqazda sülh və barışıq məqsədləri ilə sıx bağlıdır.

Nümayəndələr ədalətin təmin edilməsi yollarını müzakirə etdikcə, konfrans məcburi köçürülmənin uzunmüddətli təsirini və tarixi ədalətsizliklərin həllində beynəlxalq həmrəyliyin kritik rolunu xatırladır. Qərbi Azərbaycan icması üçün qayıdış hüququ yalnız bir məqsəd deyil, həm də ümid rəmzi və qovulmuşların dözümlülüyünün sübutudur.

Azərbaycanlıların Ermənistan Respublikasından son qovulma dalğası 1987-1989-cu illərdə baş verdi və bu zaman 1,5 milyon azərbaycanlının son 200 mini öz vətənini tərk etməyə məcbur oldu.