Human Rights Watch: «Azərbaycanda təzyiqlər, həbslər və sürgünlər» - hesabat

Human Rights Watch təşkilatının oktyabrın 20-də açıqladığı hesabatında bildirilir ki, Azərbaycan hökuməti öz tənqidçilərinə və müstəqil təşkilatlara qarşı amansız repressiya dalğasına yenidən start verib.

“Azərbaycan hökuməti ölkədəki iqtisadi böhranın qarşısını almaq üçün ciddi şəkildə maliyyə və digər əmakdaşlığa can atdığı vaxtda Azərbaycanda insan hüquqları sahəsində hökumətin islahatlar aparmasına israr etmək üçün Avropa Birliyi və beynəlxalq maliyyə institutlarının əlində nadir bir imkanı vardır”. Human Rights Watch-ın 75 səhifəlik “Azərbaycanda təzyiqlər, həbslər və sürgünlər: Hökumət tənqidçilərinə, vəkillərə və vətəndaş cəmiyyətinə qarşı davam edən repressiyalar” adlı hesabatında (http://media.hrw.org/index.asp?ID=PLFVO&lang=ENG&showEmbargoed=true) ölkədəki vətəndaş cəmiyyətini sıradan çıxarmaq məqsədilə hökumətin cəhdlərindən bəhs olunur.

Sənəddə deyilir ki, 2016-cı ildə Azərbaycan hökuməti siyasi fəallara, tənqidçi jurnalistlərə və digərlərinə qarşı qondarma və siyasi motivli ittihamlar irəli sürərək həbs edib.

“Hökumətin tətbiq etdiyi məhdudlaşdırıcı hüquqi və siyasi çərçivə müstəqil təşkilatların işini iflic vəziyyətinə salıb. Hökuməti tənqid edənlərin müdafiəsini təskil edən vəkillərə qarşı cəza tədbirləri görülüb və onlar Vəkillər Kollegiyasının üzvlüyündən xaric edilib. Hökumət haqsız yerə həbs olunan bir neçə hüquq müdafiəçisini və digərlərini 2016-cı ilin əvvəlində azadlığa buraxsa da, hələ də çoxlu sayda fəal ya həbsdə saxlanılır, ya da ölkəni tərk etməyə məcbur olub”, deyə hesabatda qeyd edilir.

Amnesty İnternational-ın qənaətinə görə, ədalətsiz həbs olunmuş fəalların bir neçəsinin bu ilin əvvəlində azadlığa buraxılması Azərbaycanın səhv yoldan dönüş etməsi ilə bağlı böyük ümidlər yaradıbmış.

“Amma bu optimizm artıq sürətli şəkildə tükənir, çünki hökumət özünün tənqidçilərini amansızca təqib edir və müstəqil qrupları qapatmağa cəhdlər edir”, deyə hesabatın müəllifi və təşkilatın Cənubi Qafqaz üzrə direktoru Giorgi Gogia bildirib.

Bu hesabatın tədqiqatı dövründə Human Rights Watch 90-dan çox hüquq müdafiəçisi, müstəqil təşkilatların rəhbərləri, jurnalistlər və siyasi partiya fəallarından müsahibələr alıb.

Müəllif bildirir ki, 2015-ci ildə neftin qiymətinin qlobal səviyyədə ciddi şəkildə düşməsi, Azərbaycanın neft ixracından asılı olan iqtisadiyyatında ciddi itkilərə səbəb olub. Xəzər dənizindən Avropaya qaz ixracı məqsədi ilə hökumət Xəzər Dənizi Şah Dəniz Qaz Yatağı və Cənub Qaz Dəhlizi də daxil olmaqla, mədən sənayesinə Dünya Bankı və digər bu kimi digər qurumlardan əlavə beynəlxalq maliyyə yatırımları əldə etməyə can atır.

“Avropa Birliyi və Azərbaycan hazırki siyasi və iqtisadi əlaqələri genişləndirmək məqsədilə, yeni geniş əməkdaşlıq üçün danışıqlara başlamaq üzrədir. 2015-ci ilin aprelində təbii resursların inkişafında hökumətlərin şəffaflığını təşviq edən Mədən Sənayesində Şəffaflıq Təşəbbüsləri (EİTİ) təşkilatı Azərbaycanın qrupdakı statusunu aşağı salıb və buna səbəb müstəqil qruplara qarşı edilən təzyiqlər olub. 25 və 26 oktyabr tarixlərində EİTİ idarə heyəti Qazaxıstanın Astana şəhərində görüş keçirəcək və bu görüşdə, Azərbaycanın tam üzvlüyünün bərpa olunub-olunmaması məsələsi barədə qərar veriləcəyi gözlənilir.

Human Rights Watch bildirir ki, Azərbaycan hökuməti EİTİ-nin vətəndaş cəmiyyəti barədəki tələblərini yerinə yetirmək üçün hər hansı önəmli addım atmayıb.

“Hökumət 2016-cı il ərzində ən azı 20 nəfər siyasi və gənc fəalı, narkotik maddələrin saxlanması və qanunsuz sahibkarlıq fəaliyyəti də daxil olmaqla, bir sıra saxta ittihamlarla məsuliyyətə cəlb edib. Hökumət həmçinin Amerika Birləşmiş Ştatlarında yaşayan və Türkiyə hökumətinin iyul ayında baş verən hərbi çevrilişə cəhddə günahlandırdığı ilahiyyatçı Fətullah Gülənlə guya əlaqəsi olmaqda ittiham edərək bir neçə fəalı da həbs edib. Hökumət saxlanılan şəxslərin bəzilərini zorla etiraf etdirmək və ya cəzalandırmaq məqsədilə onlara qarşı döymə, zorlama ilə hədələmə, yaxınlarına qarşı zorakılıq tətbiq etməklə hədələmə və karserə (cərimə kamerası) salınma kimi qeyri-insani rəftara yol verib”, deyə sənəddə qeyd edilir.

Human Rights Watch bildirir ki, Azərbaycanda fəallar və digər vətəndaşlar 2016-cı ilin əvvəllərində baş verən iqtisadi böhran, manatın devalvasiyası, inflyasiya və həmçinin sentyabrda keçirilən referenduma etiraz etdiklərinə görə belə həbslərin sayı kəskin şəkildə artıb.

“Azərbaycan hökuməti həmçinin müntəzəm olaraq siyasi fəalları, eləcə də dinc nümayişçiləri, şübhəli inzibati cəzalarla, məsələn “ictimai yerdə söyüş söymə”, “xuliqanlıq” kimi hərəkətlərdə təqsirli bilərək məsuliyyətə cəlb edib. Hökumət bir çox hallarda Facebook və digər sosial media vasitələrindən istifadə edərək hökuməti tənqid edən və ya dinc nümayişləri müdafiə edən fəalları hədəfə alıb. Həmin saxlanılanlar arasında Qiyas İbrahimov və Bayram Məmmədov adlı iki gənc fəal bu ilin may ayında hazırki prezident İlham Əliyevin atası Heydər Əliyevin heykəlinin postamentinə yazı yazdıqlarına görə həbs olunub. Polis onlara əmr etmişdi ki, azad olunmaq istəyirlərsə kamera qarşısında üzr istəməlidirlər. Onlar imtina etdikdə isə polis onları döyüb və zorlamaqla hədələyib. Sonda gənclər məcbur olaraq narkotik vasitə daşıyıcısı olma cinayətini etiraf etməyə məcbur olub və hazırda onları 12 ilədək həbs cəzası gözləyir”.

Hesabtda deyilir ki, 2015-ci ilin sonu və 2016-cı ilin əvvəlində hökumət saxta ittihamlarla həbs edilən fəalların bir neçəsini azad edib. Onların arasında hüquq müdafiəçiləri Leyla və Arif Yunus, insan huquqları müdafiəçiləri İntiqam Əliyev, Rəsul Cəfərov və Anar Məmmədli və tanınmış araşdırmaçı jurnalist Xədicə İsmayılova da var idi.

“Hökumət onlara qarşı ittihamları hələ də saxlamaqdadır və bu şəxslərin bəzilərinin ölkədən çıxışı məhdudlaşdırılıb. Bəziləri öz fəaliyyətlərini dayandırıblar, çünki hökumət yerli təşkilatlara qarşı məhdudiyyətlər tətbiq edib. Bu fəallardan bəziləri isə ölkəni tərk edib”.

2015-ci ildə iqtisadi cinayətlərlə bağlı olan saxta ittihamlarla həbs edilərək və bu ilin mart ayında azad edilən, Seçki Monitorinqi və Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzinin direktoru Anar Məmmədli vəziyyəti belə şərh edib: “Bəli, biz azad edildik, lakin nə edə bilirik ki?! Bizim üçün hazırda bir tək məkan sosial mediadır… və ya ölkəni tərk etmək.” Bir çoxları hələ də dəmir barmaqlıqlar arxasındadır. Onlardan biri də İlqar Məmmədovdur. Onun haqqında 2014-cü ildə qəbul edilən Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin qərarında bildirilir ki, o, hökuməti tənqid etdiyinə görə həbs olunub. Avropa Şurası Nazirlər Kabineti dəfərlərlə İlqar Məmmədovun dərhal azad edilməsini tələb edib”.

Human Rights Watch həmçinin bir çox tənqidi mövqeyi olan və ölkəni tərk edərək xaricdə hələ də aktiv fəaliyyətlərinə davam edən bir sıra jurnalistlərin və fəalların yaxınlarına qarşı Azərbaycan hökuməti tərəfindən təqiblərin tətbiq olunmasına dair halları da sənədləşdirib.

“Son illərdə, hökuməti tənqid edən şəxsləri müdafiə edən bir sıra vəkilləri də hökumət hədəfə alıb. Vəkillərə qarşı cinayət ittihamı, ölkədən çıxışın məhdudlaşdırılması və bəzi hallarda Vəkillər Kollegiyasına üzvlükdən məhrum edilməsi kimi təqiblər tətbiq edilib. Hökumət həmçinin müstəqil qrupların fəaliyyətini, demək olar ki, mümkünsüz edib. 2014-cü ildən qəbul edilən qanunlar və normativ hüquqi aktlar həm donordan, həm də qrant alan tərəfdən ayrı-ayrılıqda hər potensial qrant üçün hökumətin razılığını almağı tələb edir. Hökumət orqanlarının qrantı təsdiq edib-etməmək qərarında çox geniş imtiyazları var. İndi xarici donor təşkilat həm də Azərbaycanda öz ofisini qeydiyyatdan keçirməli və qrant vermək üçün hökumətin razılığını almalıdır”.

Human Rights Watch təşkilatının müsahibə aldığı bir sıra fəallar bildiriblər ki, hökumətin bu siyasəti ucbatından onlar öz təşkilatlarını bağlayır və ya işçi heyətini və ya proqramları ciddi şəkildə azaltmaq məcburiyyətində qalıb.

“Azərbaycan hökumətinin beynəlxalq hüquq qarşısında ifadə azadlığını, toplaşmaq və birləşmək azadlığını müdafiə etmək vəzifəsi var. Buraya qarşılıqlı maraqlar sahəsində kollektiv fəaliyyət göstərə bilmək üçün ictimai birliklər yaratmaq imkanının olması da daxildir. Hökumət dərhal müstəqil qrupların, heç bir müdaxilə ilə üzləşmədən, öz legitim fəaliyyətini həyata keçirə bilməsini təmin etməlidir. Həmçinin, həmin təşkilatlara qarşı beynəlxalq maliyyələşmədə hökumətin tətbiq etdiyi məhdudiyyətlər aradan qaldırılmalıdır. Hökumət həmçinin siyasi motivli ittihamlarla həbs olunan şəxsləri dərhal və qeyd-şərtsiz azad etməlidir”, deyə hesabatda qeyd edilir.

Human Rights Watch təşkilatı hesab edir ki, dinc vasitələrlə öz hüquqlarından istifadə edərək hökuməti tənqid edən şəxslərə qarşı ədalətsiz ittiham və həbs tətbiq edilməsində məsuliyyətli bilinən yüksək rütbəli hökumət rəsmilərinə qarşı Avropa Birliyi və Amerika Birləşmiş Ştatları tərəfindən viza qadağasını nəzərdə tutan sanksiya tətbiq edilməlidir.

“Yalnız hökumət müstəqil təşkilatların və fəalların sərbəst fəaliyyət göstərməsinə və onların ölkənin iqtisadi-sosial inkişafına töhfə verən əhəmiyyətli rollarını yerinə yetirməsinə imkan və zəmanət verdiyi halda, beynəlxaq maliyyə institutları mədən sənayesi layihələrinə yatırım etməlidir”, deyə sənəddə bildirilir.

Hesabatın müəllifi G.Gogia bildirib: “Hər bir ciddi investor öz yatırımından əmin olmaq istəyir. Lakin Azərbaycan hökuməti, demək olar ki, hökumətin öhdəliklərinə və cavabdehliyinə nəzarət etmək funksiyasına sahib olan müstəqil qruplar və fəallar üçün bütün imkanları yox edib. Azərbaycan xaricdən yatırım və dəstək axtarır və belə bir şərait beynəlxalq partnyorlar üçün əla fürsətdir ki, onlar yatırım və partnyorluq imkanlarını, insan hüquqlarının yaxşılaşdırılması şərti ilə əlaqələndirsinlər”, deyə o qeyd edib. -03D-